Þjóðviljinn - 30.09.1988, Blaðsíða 5

HAFSKIP RtS UR SÆ
Hafskips- og Útvegsbankamálið í hnotskurn. Jónatan Þórmundsson að Ijúka rannsókn.
Verður málinu stungið ofan í skúffu eða hefjast réttarhöld innan skamms?
„Pað sem er auðvitað hið sér-
staka við þetta mál, er það hversu
víða það teygir anga sína sagði
Jónatan Þórmundsson, sérlega
skipaður ríkissaksóknari í Haf-
skips- og Útvegsbankamálinu.
Ákvörðun um hvort málinu verð-
ur vísað frá eða þá að kært verði,
mun sennilega liggja fyrir í næstu
viku. Verður hér um mjög
þýðingarmikla ákvörðun að
ræða, sama á hvorn veg hún fell-
ur. Hvaö Hafskipsmálið varðar
snertir hún ábyrgð forráðamanna
í einu sögulegasta og skrautleg-
asta gjaldþrotamáli á íslandi. Út-
vegsbankamálið tekur hins vegar
til grunnþátta í íslensku þjóðfé-
lagi, ábyrgð Alþingis, ráðherra,
bankaráðs, bankaeftirlits Seðla-
banka og bankastjóra. Þær kærur
sem fram voru bornar á sínum
tíma, snertu aðeins sitjandi
bankastjóra Útvegsbanka ís-
lands, sem aliir misstu stöður
sínar. Rannsókn Jónatans tekur
hins vegar til allra þessara aðila.
Upphaf málsins
Hafskip hf. var lýst gjaldþrota
þann 6. desember 1985 og átti
það gjaldþrot eftir að valda Út-
vegsbanka íslands verulegu
áfalli. Það voru hins vegar
stjórnmálamenn sem tóku þá
ákvörðun að bankinn skyldi ekki
endurreistur, heldur skyldi
ómældum fjármunum varið í að
koma á laggirnar Útvegsbankan-
um hf. Þegar Hafskip varð gjald-
þrota voru þeir Ragnar Hall og
Markús Sigurbjörnsson, skipaðir
skiptaráðendur. Skiptarétti
Reykjavíkur var síðan falið að
rannsaka málið og skiluðu þeir
skýrslu sinni til ríkissaksóknara
Þórðar Björnssonar þann 6. maí
1986. Daginn eftir vísaði Þórður
málinu til Rannsóknarlögreglu
ríkisins og mælti fyrir um opin-
bera rannsókn og tilgreindi rann-
sóknarefni. Þá var rannsóknar-
lögreglustjóri Hallvarður Ein-
varðsson. Rannsókn RLR hófst
svo þann 19. maí 1986 og lauk
með bréfi til ríkissaksóknara 24.
september sama ár. Á meðan á
rannsókn RLR stóð voru hinir
ákærðu, Björgólfur Guðmunds-
son, forstjóri Hafskips, Ragnar
Kjartansson, fyrrum forstjóri og
stjórnarformaður, Páll Bragi
Kristjónsson fjármálastjóri og
Helgi Magnússon endurskoðandi
hnepptir í gæsluvarðhald. Björg-
ólfur og Ragnar frá 21. maí til 18.
júní, Páll Bragi frá 21. maí til 7.
júní og Helgi frá 21. maí til 9.
júní. Sá sem stjórnaði rannsókn
RLR frá upphafi var Hallvarður
Einvarðsson og undirritaði hann
m.a. kröfuna um gæsluvarð-
haldið. Þann 1. júlí var Hall-
varður síðan skipaður ríkissak-
sóknari og sem slíkur gaf hann út
ákæru í málinu.
Skýrsla «Jóns
Þorsteinssonar
Þegar gjaldþrot Hafskips lá
fyrir í byrjun desember 1985 urðu
eðlilega miklar og háværar um-
ræður um málið, bæði á Alþingi
sem annars staðar. Voru þing-
menn ekki á einu máli, hvernig
meðhöndla skyldi málið, en nið-
urstaðan varð sú að Hæstiréttur
skipaði rannsóknarnefnd í málið,
samkvæmt lögum frá 24. desemb-
er 1985 og átti nefndin að kanna
„hvort um óeðlilega viðskipta-
hætti hafi verið að ræða í við-
skiptum Útvegsbanka og Haf-
skips“. í þeirri nefnd sátu þeir
Jón Þorsteinsson, hrl., Brynjólf-
ur I. Sigurðsson, dósent og Sig-
urður Tómasson, löggiltur
endurskoðandi. Nefndin skilaði
loks skýrslu þann 11. nóvember
1986 og komst að þeirri niður-
stöðu „að bankastjórarnir bæru
meginábyrgð á áföllum bank-
ans“. Helstu mistök- þeirra eru
talin að þeir hafi ekki gætt þess að
nægilegar tryggingar hafi verið
fyrir skuldbindingum Hafskips,
að þeir hafi ekki fylgst nægilega
vel með rekstri og fjárhag Haf-
skips, einkum eftir 1981, að þeir
hafi ekki fyrir löngu knúð fram
gjaldþrot eða sölu á eignum skip-
afélagsins og ekki goldið varhug
við Atlantshafssiglingum þess,
sem hófust haustið 1984. Banka-
ráðið fékk mun vægari meðferð,
þó ásakanirnar hafi kannski ekki
verið síður alvarlegar. Það hafi
ekki markað bankanum almenna
útlánsstefnu, né fylgst nægilega
vel með stærstu lánþegum bank-
ans. Sú ótrúlega staðhæfing er
sett fram, að málefni Hafskips
hafi ekki verið rædd í banka-
ráðinu frá nóvember 1979 til
mars 1985. Alþingi er gagnrýnt
fyrir að skipa Albert Guðmunds-
son í bankaráðið þrátt fyrir að
hann væri stjórnarformaður Haf-
skips, sem og Tómas Árnason,
þáverandi viðskiptaráðherra
fyrir að skipa hann formann ráðs-
ins. Albert sjálfur var gagnrýnd-
ur fyrir að gefa kost á sér í banka-
ráðið, en ekkert var talið benda
til að Albert hafi misnotað sér
aðstöðu sína.
Hafskips- og Út-
vegsbankavnenn
ákærðir
Ákæravar gefinút9. apríl 1987
og voru þar fyrrnefndir Hafskips-
menn ákærðir, auk sjö þáverandi
og fyrrverandi starfsmanna Út-
vegsbankans. Hafskipsmenn
voru ákærðir fyrir ýmsar sakir og
ekki smáar, fjársvik, fjárdrátt,
skjalafals, fölsun ársreikninga,
ósannsögli auk annars. Útvegs-
bankamenn voru þeir banka-
stjórarnir Lárus Jónsson, Ólafur
Helgason og Halldór Guðbjarn-
arson, Axel Kristjánsson, að-
stoðarbankastjóri og fyrrum
bankastjórar, þeir Jónas Rafnar,
Ármann Jakobsson og Bjarni
Guðbjörnsson. Voru bankastjór-
arnir sakaðir um „stórfellda van-
rækslu og hirðuleysi í starfi“.
Bankastjórarnir, Lárus, Ólafur,
Gmndvallaratriéi í húfi
Verður bakari hengdur fyrir smið, eða verður leitað svara við réttum
spurningum? Upptaka Útvegsbanka- og Hafskipsmálsins gefur kost á því
í dómi Sakadóms Reykjavíkur
frá 16. júlí 1987, þar sem
Hallvarður Einvarðsson var
fundinn vanhæfur sem ríkissak-
sóknari í Hafskips- og Útvegs-
bankamálinu, er eftirfarandi
málsgrein að finna:„Skv. 12. gr.
laga nr. 12, 1961 um Útvegs-
banka íslands hafði bankaráð
yfirumsjón með starfsemi bank-
ans og ljóst er af ákvæðum sömu
laga um starfsskyldur banka-
stjórnar og erindisbréf banka-
stjóra, að eftirlitsskylda banka-
ráðsins með starfsemi bankans er
rík.
Svo sem fyrr var rakið eru
ákærðir í máli þessu saksóttir
fyrir að hafa misgert stórlega við
Útvegsbanka íslands með því að
leggja fyrir hann röng eða vill-
andi gögn og hafa með sviksam-
legum hætti náð að auka skuldir
Hafskips hf. við bankann um
samtals rúmlega 400 milljónir
króná á árunum 1984 og 1985.
Fer ekki hjá því, að mál þetta
hlýtur að varða mjög bankaráð
Útvegsbankans enda liggur fyrir
að málefni Hafskips hf. voru
mjög oft til umræðu og umfjöll-
unar á fundum ráðsins á árinu
1985.“
í þessum orðum má sennilega
finna lykilinn að því hvernig Jón-
atan Þórmundsson, sérlegur
saksóknari mun taka á máli Út-
vegsbankamanna, ef til ákæru
kemur. Hér er túlkun dómstóls á
ábyrgð bankaráðs gangvart
bankastjórum, en það sem
mönnum kom mest á óvart í
ákæru Hallvarðs Einvarðssonar á
sínum tíma, sem og í meginniður-
stöðu skýrslu Jóns Þorsteins-
sonar, var að bankastjórar voru
ákærðir en bankaráðið fríað. Það
er Útvegsbankahliðin á Haf-
skipsmálinu sem er sú mikilvæga.
Meint brot Hafskipsmanna liggja
nokkuð beint við, ef til kasta
dómstóla kemur. Hafi t.d. fjár-
dráttur átt sér stað er eftir hefð-
um og klárum lögum að fara,
þegar dæmt verður.
Útvegsbankahliðin snýr hins
vegar að ábyrgð Alþingis á því
bankaráði sem það skipaði, - að
ábyrgð bankaráðs á bankanum
og viðskiptum hans, að ábyrgð
bankaráðs á þeim bankastjórum
sem það réði til starfa og var sett
yfir. Það snýst um ábyrgð bank-
amálaráðherra á störfum bankar-
áðs, frá því er Tómas Árnason
skipaði Albert Guðmundsson
formann bankaráðs Útvegs-
banka á sama tíma og hann var
stjórnarformaður Hafskips.
Fram til gjaldþrots Hafskips hafa
bankamálaráðherrar verið Matt-
hías Á Mathiesen og Matthías
Bjarnason. Málið snýst um hver
ábyrgð Bankaeftirlits Seðla-
banka er, og hver ber ábyrgð á
bankaeftirlitinu sjálfu, en fram
kom að það hafði lítið sem ekkert
fylgst með viðskiptum Útvegs-
bankans og Hafskips, frá 1981 til
1985. Og málið snýst um ábyrgð
Alberts Guðmundssonar, fyrrum
formanns bankaráðs Útvegs-
banka, stjórnarformanns Haf-
skips og fjármálaráðherra.
Verði tekið á þessum grund-
vallarmálum í ákæru Jónatans
Þórmundssonar, - að því gefnu
að af henni verði, - verða vænt-
anleg réttarhöld með merkari at-
burðum seinni tíma. Ef ekki
verður kært verður mörgum
spurningum enn ósvarað.
phh
;
Halldór og Axel lögðu fram af-
sagnarbeiðni sína fyrir bankaráð
Útvegsbankans þann sama dag.
Það var nýskipað bankaráð Út-
vegsbankans hf. sem komið hafði
verið á laggirnar með lögum frá
18. mars, sem síðan samþykkti
afsögn bankastjóranna.
Hallvarður
vanhæfur
Hafskipsmálið og Útvegsbank-
amálið voru síðan dómtekin í sitt
hvoru lagi 15. maf 1987 í Saka-
dómi Reykjavíkur, enda var
þeim haldið aðskildum í rann-
sókn og ákærum. Pétur Guð-
geirsson, sakadómari dæmdi í
máli Útvegsbankamanna, en
Haraldur Henryson í máli Haf-
skipsmanna. En áður að til dóms-
úrskurðar kom, höfðu lögmenn
hinna kærðu kært Hallvarð Ein-
varðsson, ríkissaksóknara sem
vanhæfan. í rökstuðningi fyrir
kærunni voru þrjú atriði til-
greind: í fyrsta lagi bæri að telja
Hallvarð vanhæfan, þar sem
hann hafi sem rannsóknarlög-
reglustjóri stjórnað rannsókn
málsins og sem slíkur gefið fyrir-
mæli um handtöku, en síðar orð-
ið ríkissaksóknari og útbúið
ákærur á þá menn sem hann hafi
fyrr rannsakað meint brot hjá og
ákveðið að handtaka. Dómstólar
töldu Hallvarð ekki vanhæfan af
þessum sökum. í öðru lagi var
farið fram á að Hallvarður yrði
dæmdur vanhæfur vegna þess að
hann hafði fengið óvanalega fyr-
irgreiðslu frá Alberti Guðmunds-
syni, þegar hann var fjármálaráð-
herra, en Albert gegndi því emb-
ætti um tíma jafnframt því sem
hann var stjórnarformaður Haf-
skips hf. og formaður bankaráðs
Útvegsbankans. Hafði
Hallvarður fengið tvö lán úr Líf-
eyrissjóði starfsmanna ríkisins,
sem er óvanalegt, en í dómi Saka-
dóms segir að „ómótmælt væri,
að þessi lán kæmu fyrir tilstuðlan
eða milligöngu Alberts Guð-
mundssonar, þáverandi fjár-
málaráðherra,...“. Dómurinn
féllst hins vegar ekki á vanhæfni
Hallvarðs að þessum sökum, og
er bent að Albert hafi verið
stjórnarformaður Hafskips 1979-
1983, en Hallvarður hafi fengið
lánin í lok árs 1984 og byrjun árs
1985. Dómurinn taldi Hallvarð
Einvarðsson hins vegar vanhæfan
sem ríkissaksóknara í Hafskips-
og Útvegsbankamálinu, vegna
þess að Jóhann Einvarðsson,
bróðir Hallvarðs átti sæti í bank-
aráði Útvegsbankans frá 1. janú-
ar 1985 þar til bankanum var
slitið og honum breytt í hlutafél-
agsbanka vorið 1987. Sakadóm-
ararnir Pétur Guðgeirsson og
Haraldur Henrysson voru ekki á
sama niáli um vanhæfni
Hallvarðs, en Hæstiréttur stað-
festi niðurstöðu Haraldar um
vanhæfni ríkissaksóknara þann
24. júlí 1987.
Réttarhöld
að hefjast?
Þann 6. ágúst 1987 var Jónatan
Þórmundsson, lagaprófessor síð-
an skipaður sérlegur saksóknari í
báðum málunum og hefur hann
rannsakað Hafskipshliðina og
Útvegsbanka jöfnum höndum.
Rannsókn hans er nú að ljúka og
ákvörðunar hans um hvort ákært
verði og þá hverjir og fyrir hvað,
að vænta innan skamms, senni-
lega í næstu viku. Mun hann sjálf-
ur sækja málið ef af verður fyrir
Sakadómi Reykjavíkur og er
ekki talið ólíklegt að annað hvort
Pétur Guðgeirsson eða Haraldur
Henrysson verði skipaðir dómar-
ar.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 5