Þjóðviljinn - 30.09.1988, Blaðsíða 27

KYNLIF W JÓNA INGIBJÖRG JÓNSDÓTTIR,
Kynfræðingur -
Eitthvað ofan á brauð?
Er kynlífið hluti af mannlegri
tilveru? Ætti að veita fólki á-
reiðanlegar upplýsingar um kynl-
íf? Væri æskilegt að fjalla um
kynferðismál á hreinskilinn hátt?
Er mikilvægt að við mannfólkið
lærum að elska og sýna hvert
öðru skilning þannig að hvert
okkar hafi möguleika á að þrosk-
ast og dafna sem heilsteyptir per-
sónuleikar? Ef þú hefur svarað
einhverjum af áðurnefndum
spurningum játandi getur þú
skilið hvers vegna skólar bjóða
uppá tveggja ára framhaldsnám í
„sexuality education“ eða kyn-
fræðslu.
í pistlinum í dag ætla ég að
fjalla um það skemmtilegasta
starf sem ég þekki í dag - að
fræðast og fræða aðra um kynlíf.
Ég hef fengið ýmiskonar við-
brögð frá fólki þegar ég segi við
hvað ég starfa. Brúnin lyftist á
sumum í undrun, aðra rekur í
rogastans en flestir eru forvitnin
uppmáluð. „Já, það er sko örugg-
lega þörf á þessu - en, en hvað
gerir þú eiginlega?“ Ég get vel
skilið að almenningur geri sér
ekki í hugarlund við hvað kyn-
fræðingar starfa. Það pukrast
hvort eð er allir svo mikið með
þessi mál að kynfræðingur hlýtur
að vera óþarfi.
Þegar ég lít til baka man ég að
mér þótti hjúkrunarfræðinámið í
háskólanum afar fjölbreytt,
hagnýtt og áhugavert. En eftir
því sem líða fór á námið fannst
mér áberandi hversu lítið var
fjallað um kynlífsheilbrigði og
var sú staðreynd í ósamræmi við
þá stefnu stjórnvalda á íslandi að
ætla heilbrigðisstéttum það hlut-
verk að sjá um „ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlíf og barns-
eignir og um fóstureyðingar og
ófrjósemisaðgerðir" (Lagasafn
íslensk lög; bindi I og II. Okt.
1984. Reykjavík. Dómsmála-
ráðuneytið). Þrátt fyrir þennan
góða ásetning er nemum innan
heilbrigðisstéttanna ekki skylt að
taka sérstaka kúrsa í kynfræðum.
Sumstaðar er þó að rofa til því í
Námsbraut í Hjúkrunarfræðum
við Háskóla íslands er gert ráð
SKAK

HELGI
ÓLAFSSON
Hrikalegar aðstæður
íSotschi
Sovéski stórmeistarinn Sergei Dol-
matov sigraði örugglega á minning-
armóti um föður sovéska skák-
skólans Tschigotin sem lauk í bæn-
um Sotschi við Svartahaf í síðustu
viku. Dolmatov hlaut 9 vinninga úr 13
skákum og kom sigur hans nokkuð á
óvart því hann hefur átt erfitt uppd-
ráttar að undanförnu en fann sig vel I
Sotschi og var sigur hans verðskuld-
aður. í 2. sæti varð landi hans og
tvöfaldur Sovétmeistari frá fyrri árum,
Lev Pshakis sem hlaut 8 vinninga.
Dohojan frá Armeníu varð í 3. sæti
með 71/2 vinning en undirritaður varð í
4.-7. sæti ásamt Jóni L. Árnasyni og
Sovétmönnunum Holmov og Bare-
ew. í 8. sæti varð Sovétmaðurinn
Smagin með 61/2 vinning, Lev Polug-
ajevskí og Englendingurinn Watson
urðu í 9.-10 sæti með 6 vinninga. Júg-
óslavinn Damljanovic og Sovétmað-
urinn Vajser urðu í 11.-12. sæti með
51/2 vinning. Júgóslavinn Drasko
varð í 13. sæti með 5 vinninga og
lestina rak Amador Rodriquez frá
Kúbu með 4 vinninga.
Meðalstig voru um 2540 og var
mótið því í 12. styrkleikaflokki FIDE.
Það er sennilega sterkasta skákmót
sem Sovétmenn halda reglulega.
Þetta var mitt annað mót á þessu ári í
Sovétríkjunum en Jón L. tefldi í fjórða
sinn í landi skáklistarinnar. Það hefur
löngum þótt loða við mótshald í Sovét
að aðstæður séu útlendingum erfiðar
en eftir reynslu mína frá minningar-
móti Petrosjan í Armeníu í vor kveið
ég aðstæðum ekki svo mjög. Þótt
Armenar standi í ströngu vegna
deilna við nágranna sína í Azerba-
djsan héldu þeir mótið með miklum
myndarbrag svo sem raunar vænta
mátti af þessari stórmerku þjóð. Það
kvað við annan tón í Sotschi. Er
skemmst frá því að segja að aðstæð-
ur voru einhverjar þær lélegustu sem
ég man eftir og Sovétmönnum til
skammar. Ég læt hjá líða að telja upp
allt það sem miður fór en læt mér
nægja að minnast á að sá óþverri
sem borinn var á borð fyrir keppendur
dag hvern og kallaður var matur var
ekki aðeins óætur heldur beinllnis
hættulegur. Undirritaður fékk matar-
eitrun undir lok mótsins og var undir
eftirliti lækna um skeið.
T aflmennska Jóns, fór heldur ekki-
varhluta af fæðinu á Leníngradhótel-
inu I Sotschi - markaðist mjög af að-
stæðum. Ég vann aðeins eina skák,
gerði 12 jafntefli en tapaði engri sem
var afrek út af fyrir sig. Jón vann tvær
skákir en tapaði einni og gerði 10
jafntefli. Undir venjulegum kringum-
stæðum hefðum við átt góða mögu-
leika á að blanda okkur í baráttuna
um efsta sætið, en bæði var það að
sovésku þátttakendurnir eru vanir
þessum aðstæðum og voru auk þess
á einhverjum sérsamningi hjá skipu-
leggjendum mótsins, gátu t.a.m. val-
ið af matseðli en erlendu gestirnir
máttu láta sig hafa það sem á borð
var borið hverju sinni. Af einhverjum
ástæðum var reynt að hefta sam-
gang heimamanna við erlendu kepp-
endurna sem mest. Á tímum perest-
rojku átti ég satt að segja von á öðru.
Eftir reynslu okkar Jóns af mótinu
þykir mér koma sterklega til greina að
Skáksamband íslands endurskoði
samskipti sín við Sovétmenn.
Um gang mótsins er það að segja
að Jóni tókst strax að komast í topp-
sæti með sigrum yfir Sovétmannin-
um Vajser og Júgóslavanum Drasko.
Ég misnotaði góð tækifæri og mátti
sætta mig við jafntefli úr unnum stöð-
um gegn Smagin og Dohojan. Eftir
því sem leið á mótið og aðstæður
gerðu okkur erfiðara fyrir hvarf
leikgleðin út I buskann og var það eitt
helsta takmark okkar að Ijúka mótinu
með sómasamlegum hætti og kom-
ast burt. Keppendur áttu upphaflega
að vera 16 en tveir féllu út en engu að
síður var ekki hægt að stytta mótið
um tvo daga vegna einhvers bjálfa-
háttar sem loddi við mótshaldið eins
og mý á mykjuskán. Dvölin okkar
varð því næstum fjórar vikur en skák-
irnar aðeins þrettán. Úr þessu ferða-
lagi tókst mér að tefla eina góða skák
en þegar hún var tefld hafði ég sam-
kvæmt læknisráði varla neytt matar I
þrjá sólarhringa:
fyrir nokkrum fyrirlestrum um
kynlíf og heilbrigði. Undanfarin
ár hafa einnig rannsóknir hjúkr-
unarfræðinema á fjórða ári beinst
æ meir að kynferðismálum sem er
afar jákvæð og gagnleg þróun að
mínu mati. A Islandi er hvergi
starfandi formleg kynlífsráðgjöf
á vegum hins opinbera. Starfsemi
Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur er aðallega mæðravernd,
ráðgjöf um getnaðarvarnir og
meðferð kynsjúkdóma (Heil-
brigðisskýrslur 1981-2: Heil-
brigðisráðuneytið) en þessi starf-
semi er aðeins hluti af þeirri starf-
semi sem flokkast undir kynl-
ífsráðgjöf.
Ég féll í stafi
í hjúkrunarfræðinni kviknaði
allavega fræðilegur áhugi minn á
kynlífi fyrir alvöru og innan
tveggja ára var ég komin í fram-
haldsnám í kynfræðslu við Phila-
delphíuskólann í Bandaríkjun-
um. Aðeins einn annar háskóli í
Bandaríkjunum, New York há-
skóli, býður uppá viðurkennt
Sotschi 1988
Anatoly Vajser - Helgi Ólafsson
Grúnfelds vörn
1. d4-Rf6
2. c4-g6
3. Rc3-d5
4. cxd5-Rxd5
5. e4-Rxc3
6. bxc3-Bb7
7. Bc4-0-0
8. Re2-c5
9. 0-0-Rc6
10. Be3-Bg4
11. f3-Ra5
12. Bd3-cxd4
13. cxd4-Be6
14. Hc1-Bxa2
15. Da4-Be6
16. d5-Bd7
17. Db4-e6
(Ég hef farið hratt yfir sögu en 17
fyrstu leikina lék ég á örfáum mínýt-
um. Þetta er eitt höfuðafbrigði Grún-
feldsvarnarinnar og staðan sem upp
er komin mikið bitbein sérfræðinga.
Hér kemur ýmislegt til greina, 18. d6,
18. Rc3, 18. Hfd1 svo dæmi séu
tekin. Garrí Kasparov heimsmeistari
hefur mikla reynslu af þessari stöðu.
18. dxe6-Bxe6
(Athyglisverður er möguleikinn 18.
.. fxe6).
19. Hfd1-b6
20. Ba6-Df6
(Fyrir peðið hefur hvítur mikla yfir-
burði í rými en svartur hefur nokkurt
mótspil vegna möguleikans - Db2.)
21. Bd4-Dh4
22. Bxg7-Kxg7
23. Rd4-Df6
24. Dc3
(Það skortir nokkuð á hugmyndir í
taflmennsku hvíts og svartur nær að
vísa einföldum hótunum hans fremur
auðveldlega á bug.)
24. .. Kg8
25. De3-Hfd8
26. Hc3
(Hyggst hindra 26. .. Hxd4 og
- Rb3. Engu að síður lumar svartur á
- Rb3 hugmyndinni en með dálítið
öðrum hætti.)
26. .. Rb3!
(Svartur fórnar tveim mönnum fyrir
hrók og tvö peð. Það er Ijóst gð hann
hefur kappnógar bætur-vegna frels-
ingjanna á drottningarvæng.)
27. e5-De7
28. Hxb3-Bxb3
29. Dxb3-Dxe5
30. Re2
(Meira viðnám veitti 30. Rb5 þó
framhaldsnám í kynfræðslu.
Hægt er að læra kynfræðslu til
magistergráðu (Master of Sci-
ence in Education) eða doktors-
gráðu (Ph. D.). Þegar ég var í
námi voru um þrjátíu og fimm
nemendur í deildinni og flestir í
doktorsnámi í kynfræðslu. Skil-
yrði inngöngu í mastersnámið er
Bachelorsgráða (B.A. eða B.S.),
GRE og TOEFL próf. Skyldu-
greinar eru „Atferli í kynlífi“,
„Líffræði kynlífs" „Kennsla kyn-
ferðismála", Hópefli“ og „Verk-
nám“ þar sem þú semur námsefni
fyrir ákveðinn hóp og kennir
honum síðan. Líkt og í öðru námi
sérhæfðu nemendur sig í ákveð-
inni sérgrein. Til dæmis sifja-
spellum, fullorðnum börnum alk-
óhólista og nánum samskiptum.
„Women’s reproductive health",
kynhneigð, kynlífi unglinga, kyn-
lífi aldraðra, eyðnifræðslu, kynl-
ífsvandamálum, kynferðislegri
áreitni, foreldrafræðslu og kynf-
ræðslu í námi hjúkrunarfræðinga
(mín sérgrein) svo eitthvað sé
nefnt. Ég féll þá fyrst í stafi þegar
ég gerði mér grein fyrir öllum
möguleikunum í sérhæfingu á
þessu sviði.
Starf
j framtíðarinnar
í dag starfa ég við eigið
fræðslu- og ráðgjafarfyrirtæki:
Kynfræðsluna. Ég hef sérhæft
mig í kynlífi eða kynreynslu
kvenna og kynfræðslu í námi heil-
brigðisstétta. Að auki býð ég upp
á fyrirlestra og námskeið fyrir
hina ýmsu sérhópa og félaga-
samtök um hin ýmsu sérsvið kyn-
fræðslunnar, sérfræðilega ráð-
gjöf í sambandi við námskrárgerð
í kynfræðslu, greinaskrif ofl.
Starfsmöguleikar einstaklings
með framhaldsmenntun í kynf-
ræðslu eru miklir. í Bandaríkjun-
um starfa margir kynfræðinga við
kennslu og rannsóknir á há-
skólastigi, nokkrir starfa sjálf-
stætt við fræðslu, ráðgjöf og með-
ferðarstörf eða hjá hinu opin-
bera. Ég tel hiklaust að þörf sé á
fleirum með svipaða menntun og
ég hér á íslandi. Það þyrfti að
þjálfa kynfræðslukennara og
heilbrigðisstéttir, halda áfram að
semja og endurvinna námsefni
fyrir hin ýmsu skólastig, koma á
fót gagna- og bjargráðamiðstöð
um kynferðismál, fræða almenn-
ing og svo margt, margt fleira
sem skortir enn mikið á hér á ís-
landi hvað við kemur kynferðis-
málum. Ef einhverjir vildu kynna
sér möguleika í framhaldsmennt-
un í kynfræðslu, kynlífsráðgjöf
eða meðferð kynlífsvandamála
hef ég undir höndum upplýsingar
um alla helstu skóla. Kynnið ykk-
ur starf framtíðarinnar!
ekki sé sá leikur beinlínis faQur.)
30. .. Hxd1 +
31. Dxd1-b5!
32. Bb7-He8
33. Be4-a5
(Frelsingjarnir eru komnir á fulla
ferð og maður skyldi ætla að skammt
væri til leiksloka. En í úrvinnslunni
verður mér á ónákvæmni og hvítur
nær að rétta úr kútnum.)
34. Dd7-a7
35. Rc3
(Vajser var I miklu timahraki en
staða hans er töpuð. Af einhverjum
undarlegum ástæðum lék ég ekki 35.
.. a3 sem vinnur létt t.d. 36. Dd2 b4
o.s.frv.)
35. .. Dc5+?
36. Kf1-He7
37. Db8+-Kg7
38. Rd5!
(Skyndilega er hvítur kominn með
öflugt mótspil. Við Jón lærðum þá
lexíu í Sovét að skák er ekki unnin fyrr
en andstæðingur hefur gefist upp.
Þaö er einkennandi fyrir sovéska
skákmenn hversu úrræðagóðir þeir
eru í vörn. Á því fékk ég að kenna
gegn Smagin og Dohojan fyrr í mót-
inu.)
38. .. Dc1 +
39. Kf2
(Betra var 39. Ke2 þótt svartur eigi
alla möguleika á sigri með nákvæmri
taflmennsku.)
39. .. Dd2+
40. Kg3-He6
41. Da8-Db2
42. Kh3
(Ekki 42. Rf4 vegna 42. .. De5).
42. .. a3
(Þetta var biðleikur minn. Vajser
hafði orð á því að gefast upp án frek-
ari taflmennsku t.d. 43. Rc7 He5 44.
Re8+ Hxe8 45. Dxe8 a2 46. Bd5
a1 (D) 47. Dxf7+ Kh6 48. Df4+ g5 og
engin þráskák fyrirfinnst. Vegna fyrri
reynslu minnar af Sovétmönnum
skoðaði ég biðskák allvel og fann
hvergi vörn. Það síöasta sem óg leit á
var 43. Rf4 He5 44. Bd5 Hxd5 45.
Dxd5 a2 46. Re6+ Kf6 og vinnur. Á
leiðinni á skákstað rann allt I einu upp
fyrir mér Ijós. Hvítur leikur 47. Rd4M
og nær jafntefli með þráskák.)
43. Rf4!
(Vajser lék að bragði. Hann hafði
ekki gefist upp og fundið einu vörina.)
43. .. He5
44. Bd5-Dc1!
(Magnaður leikur sem fannst eftir
mikla leit. Svar hvíts er þvingað.)
45. g3
(Ekki 45. Rd3 Hh5+ 46. Kg3 Dg5 +
47. Kf2 Dd2+ o.s.frv.)
45. .. Df1 +
46. Kh4-g5+
47. Kg4-gxf4
48. Bxf7!
(i erfiðri stöðu finnur Vajser lang-
bestu vörnina. Ekki gekk 48. Db7
vegna 48. .. h5+ 49. Kxf4 Hxd5! 50.
Dxd5 Dc4+ og vinnur eða 49. Kh4
Hf5 o.s.frv. Nú strandar 48. .. Kxf7 á
49. Db7+ og hvítur nær þráskák.)
48. .. Dd3!
(Óþægilegur leikur. Eftir 49. Dg8+
Kf6 50. Dh8+ Kxf7 51. Dxe5 Dg6+
kemst hvítur ekki hjá drottningarupp-
skiptum. Loks nú stendur svartur til
vinnings en engu að síður verður að
tefla þessa stöðu nákvæmt vegna
þess hversu berskjaldaður kóngurinn
er.)
49. gxf4-Df5+
50. Kg3-He7
(En ekki 50. .. He2 51. Dg8+ Kf6
52. Df8! og hvítur á vinningsstöðu.)
51. Bd5-b4
52. Be4-Df6
53. Da5-Hf7
54. f5
(Ekki 54. Dxb4 a2 o.s.frv.)
54... He7
55. Kg4-Kh6!
56. Dxb4-Dg5+
57. Kh3-Hg7
58. Db6+-Kh5
- og hvítur gafst upp. Eftir 59. Df2
getur svartur leikið 59... a2 eða 59...
Dg2+
Frábær endaprettur
Jóhanns í Tilburg
Jóhann Hjartarson getur vel við
unað árangur sinn á stórmótinu í Til-
burg. Eftir níu umferðir var hann í
neðsta sæti en tók sig verulega á og
vann eigi ómerkari skákmenn en
Short og Portisch. Hann hafnaði í 3.-
5. sæti ásamt Timman og Nikolic
með 7 vinninga. Robert Húbner og
Van der Wiei urðu í 6-7. sæti með 51/2
vinning en Portisch rak lestina með 5
vinninga.
Það er spá mín að lokaspretturinn
hafi fært Jóhanni aukið sjálfstraust
fyrir átökin á móti Stöðvar 2 sem hefst
á mánudaginn. Anatoly Karpov vann
einn sinn glæsilegasta mótasigur fyrr
og síðar en hann hlaut 101/2 vinning
af 14 mögulegum og varð tveimur
vinningum fyrir ofan Nigel Short sem
hlaut 81/2 vinning.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 27