Þjóðviljinn - 30.09.1988, Blaðsíða 29

Myndbandaskólinn
ANGANTYSSON
TÓK SAMAN
10. hluti
Hlióð í kvikmyndum
Við höldum áfram, þar
sem frá var horfið i síðustu
viku, með umfjöllun okkar
um hljóðvinnslu kvik-
mynda og myndbanda. Við
höfum rætt um, að hljóð-
notkun hinna lifandi mynda
megi skipta upp í fimm
höfuðflokka, sem hver um
sig hefur sín sérkenni. Hafa
þeir sömuleiðis mismun-
andi hlutverkum að gegna
fyrir heildarsvipmót kvik-
mynda okkar. í dag tökum
við sérstaklega fyrir fimmta
og síðasta flokkinn, tónlist-
ina.
Tónlist í
kvikmyndum
Tónlist í kvikmyndum er ein af
helstu hefðum myndmáls kvik-
myndagerðarlistarinnar. Pað er
engan veginn sjálfgefið, að áhorf-
endur viðurkenni með sjálfum
sér flutning klassískrar tónlistar,
sem hluta myndar af t.d. stór-
grýttu dalverpi á öræfum íslands.
Myndar, hvar hvergi bólar á
hljóðfæraleikara, og hvar þaðan
af síður má telja líklegt, að fjöl-
menn sinfóníuhljómsveit komi
nokkurntíma til með að halda
tónleika. Áhorfendur hafa með
öðrum orðum, og allt frá tímum
þöglu myndanna, vanist því að
Ííta á tónlistina sem óaðskiljan-
legan hluta myndmálshefðarinn-
ar.
Tónlist er býsna áhrifaríkur
tjáningarmiðill og á það ekki síst
við um notkunarmöguleika
hennar í kvikmyndum. Líkt og
myndmál kvikmyndagerðarlist-
arinnar þekkir tónlistin engin
landamerki. Sverðdans Katsatur-
ians vekur þannig svipuð hughrif
með áheyrendum austan járn-
tjalds og vestan, hvort heldur
þeir búa í Kazakstan, eða austur
á Reyðarfirði. Þessa eiginleika
tónlistarinnar nýtum við okkur,
til að auka áhrifamátt okkar eigin
myndefnis á áhorfendur.
Við notum þau hughrif er tón-
listin vekur meðal áhorfenda,
gagngert til að leggja áherslu á
efnislega þætti myndefnis okkar.
Svo sem til að skapa spennu, eza
byggja upp þá stemmningu er
okkur þykir best henta myndefn-
inu hverju sinni.
Ideogram
Áður en lengra er haldið, er
rétt að gera byrjandanum nokkra
grein fyrir því hugtaki, er Sergei
Eisenstein (faðir montage- eða
klippitækni kvikmyndagerðar-
listarinnar) taldi að lægi til grund-
vallar allri sannri listsköpun. Mér
vitanlega hefur hugtak þetta ekki
verið þýtt á fullnægjandi hátt yfir
á okkar ástkæra ylhýra. Verðum
við því, og í óþökk þjóðhollari
málvöndunarmanna, að láta okk-
ur nægja að sletta hinu erlenda
heiti fyrirbærisins, á meðan okk-
ur býðst ekki annað betra.
Idcogram (ideograph) er ein
gerð myndleturs, þar sem hver
mynd stendur fyrir óhlutstætt
hugtak eða hugmynd, en er ekki
tákn fyrirbærisins sjálfs. Til dæm-
is: gamall maður = elli.
Samkvæmt kennisetningum
Sergei Eisensteins hafa einstök
orð í rituðu eða mæltu máli mjög
takmarkaða merkingarfræðilega
þýðingu. Það er fyrst eftir að við
höfum raðað hinum sundurlausu
og merkingarsnauðu orðum
tungumálsins saman í setningar
og málsgreinar, og eftir fyrir fram
ákveðnum málfræðireglum, sem
við getum tjáð okkur um svo
flókin huglæg fyrirbæri sem t.d.
ást og hatur.
Svipuð lögmál gilda um mynd-
mál kvikmyndagerðarlistarinnar.
Eisenstein áleit þannig, að ljós-
myndin eða hinir einstöku mynd-
rammar kvikmyndarinnar, hefðu
í sjálfu sér ósköp takmarkaða
merkingarfræðilega þýðingu.
Einstök myndskeið kvikmyndar-
innar eru tæki til hreinnar eftir-
myndunar á raunveruleikanum.
Klippitæknin (það er: möguleiki
listamannsins til að klippa sundur
og raða þessum eftirmyndum síð-
an saman á nýjan hátt og undir
nýjum formerkjum) er á hinn
bóginn eitthvert áhrifamesta tæki
sem kvikmyndargerðarmönnum
stendur til boða, til umbreytingar
og nýrrar persónulegrar túlkun-
ar á raunveruleikanum.
Tökum dæmi til skýringar:
Ideogram 1: Mynd af konu,
sem horfir brosandi niður fyrir sig
til hægri í myndfletinum.
Ideogram 2: Mynd af korná-
barni í vöggu, sem lítur brosandi
upp á við til vinstri í myndfletin-
um.
Myndskeiðin tvö eiga sér ekk-
ert sameiginlegt, hvorki í tíma né
rúmi. Konan hefur litið barnið í
vöggunni eigin augum. Ef við á
hinn bóginn skeytum þessi mynd-
skeið saman, öðlast þau nýja
merkingu, sem felst ekki í hvoru
þeirra fyrir sig. Útkoman er
eitthvað annað og meira. Heildin
er með öðrum orðum stærri en
summan af hinum einstöku
hluturn hennar. Þegar við skey-
tum þessi tvö myndskeið saman,
verður sem sagt til nýr skilningur,
eða merking í hugarheimi áhorf-
enda. Merking, sem eins og áður
sagði felst ekki í hvorri frum-
myndinni fyrir sig: Hugtakið
„móðurást" verður til, úr sam-
runa hinna tveggja.
Tónlist sem
ideogram
En það er ekki bara myndin,
sem lýtur framangreindum lög-
málum montage-tækni Eisen-
steins. Hljóðið, sem flutt er með
þessum myndum gerir slíkt hið
sama. Og gildir þá einu, hvort
heldur um er að ræða samhæft
Baðstofan í
Þjóðminjasafni
í Þjóðminjasafninu er eins-
og margir vita gömul baðstofa
endurreist, og auðvitað vin-
sæll sýningarmunur. Um dag-
inn vera verið að sýna skóla-
börnum baðstofuna og kemur
þá fullorðinn sýnandi auga á
smokk á baðstofugólfinu,
kemst þó frá án þess börnin
hafi séð þessar sérkennilegu
leifar af baðstofulífinu. Sagan
segir að þegar safngæslu-
konum var sagt frá hafi þær
upplýst aö þótt ekki hefði enn
komist upp um fólk í allra nán-
ustu stellingum í baðstofunni
sé nokkuð algengt að róman-
tíkin komi upp í safngestum
með strokum og keleríi þegar í
baðstofuna kemur. Gárungar
kringum safnið hafa í þessu
tilefni stungið uppá þeirri fjá-
raflaleið við minjagæslu að
þjóðlegum hjónaleysum sem
vilja láta pússa sig saman í
Árbæ eða Viðey gefist kostur
á að geta börn í baðstofunni
gegn vægu gjaldL.B
hljóð, skýringartexta, umhverfis-
hljóð, hljóðeffekta eða tónlist.
í kvikmyndum verka tónlist og
mynd auðveldlega, nánast óhjá-
kvæmilega, saman sem eins kon-
ar ideogram. Við getum t.d. gert
okkur í hugarlund ólíkar tegundir
tónlistar undir einni og sömu
mynd af seglbáti, sem baðaður
roðagylltum geislum kvöldsólar-
innar skríður makindalega inn á
friðsæla vík við ströndina.
Ef við flytjum með myndinni
hæfilega þýðan sjóaravals, listi-
lega leikinn á harmoníku, þá öðl-
ast myndin þegar býsna þægi-
legan, jafnvel glaðhlakkalegan
blæ. Ef við ráðskumst jafnframt
lítillega með hljóðkarakterinn
getur vel svo farið, að áhorfendur
upplifi jafnvel tónlistina sem
hluta myndefnisins: Einhver
leikur á harmoníku um borð. Eða
hafa menn kannski slegið upp
balli eða griilveislu á bryggjunni
sem örlar fyrir, framundan bátn-
um á bakborða?
Ef það eru kliðmjúkar strokur
Mantovanis sem leika úr hátalara
sjónvarpsviðtækisins, fær sama
mynd einkar rómantískt, jafnvel
býsna velgjulegt yfirbragð, allt
eftir því hvernig okkur hefur tek-
ist til við val tónlistarinnar. Við
getum sömuleiðis valið taktfasta
hryllingsmúsík með hæga stíg-
andi og myndin fær um leið allt
annað yfirbragð. Áhorfendur
setja sig þegar í varnarstöðu og
búast við hinu versta, þá er bát-
urinn um síðir leggst að bryggju.
Þar sem tónlistin, sem slík er
svo áhrifaríkur tjáningarmiðill
sem raun ber vitni, og þar sem sá
eiginleiki hennar til sköpunar fast
ákveðinna, jafnvel persónubund-
inna hugrenningatengsla meðal
áheyrenda er svo ríkur þáttur í
eðli hennar, verða menn að gæta
fyllstu varúðar við val þeirrar
tónlistar, er heir hafa hug á að
flytja með myndum sínum.
„Rangt“ tónlistarval getur
auðveldlega gjörspillt þeim
hughrifum er við höfum upphaf-
lega hugsað okkur að koma til
skila til áhorfenda. Og er framan-
greint jafnframt ein af aðal
ástæðum þess, að við forðumst í
lengstu lög að notast við þekkt
tónverk í myndurn okkar. (s.s.
„Fur Elise“ eftir Beethoven,
„Yesterday" Bítlanna eða „In the
Mood“, svo dæmi séu tekin af
handahófi!)
Afhverju í ósköpunum forð-
umst við svo að nýta okkur þessi
öndvegisverk? Jú, sú hætta er
alltaf fyrir hendi að áhorfendur
líði um stundarsakir á vit eigin
persónubundinna hugrenninga-
tcngsla, sem óhjákvæmilega
tengjast hinni þekktu laglínu. Á
meðan á þeim ósköpum stendur,
birtist e.t.v. framundan þeim á
skánum ein af lykilsenum kvik-
myndar okkar. Sena, sem jafnvel
getur ráðið úrslitum fyrir áfram-
haldandi skilning áhorfenda á
efnislegum þáttum myndarinnar.
Öðru máli gegnir, ef tónlistin
er „eðlilegur" hluti myndefnis-
ins. Það er: Höfuðpersóna mynd-
arinnar leikur viðkomandi tónlist
af hljómplötu, eða heyrir hana
leikna í hljóðvarpi. t slíkum til-
fellum getum við haft nánast
fullkomið vald á áhrifamætti
tónlistarinnar, einfaldlega með
því að ráðskast að eigin geðþótta
með hljóðkarakterinn. Erum við
þar með komin að viðfangsefni
næsta hluta greinaflokksins, þar
sem m.a. verður rætt um eðlis-
mun huglægrar og hlutlægrar
hljóðnotkunar í kvikmyndum.
Perestrojka blómstrar
Perestrojkan virðist blómstra fyrir austan tjald um þessar mundir og
ýmsir vestrænir siðir, misgóðir þó, ryðja sér til rúms einsog sjá má á
þessum forsíðum vikublaða að austan. Lengst til vinstri er júgóslavn-
eskt vikublað og ganga þeir lengst í djarfri myndbirtingu, því þótt
forsíður hinna blaðanna séu krassandi eru engar nektarmyndir inni í
þeim utan því júgóslavneska. í miðið er rússneskt blað og lengst til
vinstri pólskt blað. Auk nektarmynda er að finna slúðurgreinar um
Joan Collins og fleiri þekktar sápustjörnur í blöðunum.
NÝTT HELGARBLAÐ - ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 29
BRIDDS
Þau voru mörg ansi snúin spilin í
leik Pólaris og Braga Haukssonar í
úrslitaleik SANITAS-Bikarkeppn-
innar. Hér er eitt:
Ólafur
árusson

9873 D1032 65 ÁG654
K102 1098
KG Á
ÁK9843 D72
65 D 987654 G10 ÁD74 KG32
Á öðru borðinu gengu sagnir:
Vestur Noröur Austur Suöur
1 tígull Pass 1 spaöi 2 tíglar(?)
Pass Pass F 'ass
Suður fékk hcldur rýra uppskeru,
eða engan slag og A/V skrifuðu 800 í
sinn dálk. Og hvað gerðist hinum
megin?
Vcstui Norður Austur Suður
1 tígull Pass 1 spaði 2 hjörtu
3 spaðar Pass 4 spaðar Pass
Pass Pass Pass
Og þar sem Suður „hitti" ekki á
laufaútspilið, skrifuðu Á/V 710 (allir
slagirnir) í sinn dálk. Og töpuðu 3
imp-stigum áspilinu. Heldurdauflegt
í síðustu lotu úrslitalciks. Hefðu A/V
rennt sér í þessa slemmu, hefði sveit
Braga Haukssonar orðið bikarmeist-
ari.
Annað dæmi úr sama hálfleik;
Þú heldur á 76-ÁK10-Á43-Á10652
og næsti maður á undan þér vekur á
eðlilegu laufi. Þú passar (sem orkar
tvímælis), eitt hjarta kemur áeftir þér
og félagi segir 3 spaða (þið eruð á
hættu gegn utan). Næsti maður pass
og þú átt að segja?
4 spaðar? 5 spaðar? 6 spaðar?
Raunin varð að viðkomandi spilari
valdi 4 spaða. Hann var afar heppinn
að félagi hélt á: KDG9832-D642-2-3.
Og laufið úti var 5-2 þannig að há-
markið var 11 slagir og 650. Spilið
féll.
Sveit Pólaris sigraði leikinn 158
gegn 146 eftir að Bragi hafði leitt
leikinn fyrir síðustu lotu 126-137.