Þjóðviljinn - 18.11.1988, Blaðsíða 8

Benazír nærri marki
Pakistanski alþýðuflokkurinn, stjórnmálafylking Benazírs Bhutto,
fékk 91 mann kjörinn á þing í kosningunum í fyrradag. Prýðilegt en
ekki nóg því á löggjafarsamkundunni eru 216 sæti.
Bhutto er því 18 þingsætum frá forsætisráðherraembætti einsog
sakir standa. Én ekki er öll nótt úti enn, hún hyggst afla þess fylgis sem
á vantar úr hópi smáflokka.
Því hét hún í gær á bráðabirgðaforsetann Ghulam Ishaq Khan að
skipa sig forsætisráðherra. „Við æskjum þess og væntum að forseti
haldi leikreglur lýðræðisins í heiðri og feli Alþýðuflokknum að mynda
stjórn,“ sagði Benazír Bhutto.
Fréttamenn inntu hana eftir því hvort raunhæft væri að ætla að
stjórna Pakistan með tilstyrk fjöida smáflokka. „Vissulega, hví ekki
það? Við höfum nú þegar hafið viðræður við forystumenn annarra
flokka og horfur á árangri eru góðar.“
og nú er
ályktunin dauð“
Shimon Perez, sem enn gegnir
embætti utanríkisráðherra fsra-
els, lét svo ummælt í gær að
oddvitar Palestínumanna hefðu
afbakað ályktun 242 og eyðilagt
hana er þeir samþykktu hana á
þingi sínu í Túnis.
Hann stóð á því fastar en fótun-
um að þeir hefðu lagt nýja merk-
ingu í ályktunina, sem fjallar um
tilverurétt ísraels, með því að
setja hana í samband við stofnun
eigin ríkis. „Þetta grefur ályktun
242,“ sagði utanríkisráðherrann,
„já, þetta drepur hana. Þeir fall-
ast ekki á ályktun 242 heldur
hafna þeir henni. Þeir nota titi-
linn en breyta efnisinnihaldi með
öllu. Með þessu hafa þeir gjörs-
amlega útilokað alla möguleika á
samningaviðræðum. “
Nú vilja Frakkar tryggð og trúnað
Kaþólskir veraldarhyggjumenn Frankaríkis hafa löngum leyst mót-
sögn lýsingarorðs og nafnorðs með því að verða sér úti um elskhuga og
frillur. Nú er það ekki lengur móðins þar syðra ef marka má niðurstöð-
ur viðhorfskönnunar.
Þær voru birtar í vikuritinu „Nouvel Observateur“ í gær. í ljós kom
að 69 af hundraði Frakka telja algera tryggð vera hornstein sérhvers
gæfuríks ektastands.
Unga kynslóðin franska er bersýnilega siðprúð og hreinlynd. Enda
lítur hún syndir feðranna (og mæðranna) alvarlegum augum. Ungt
fólk er með öllu andvígt hliðarsporum giftra í afmorsefnum og 72 af
hundraði þess skammast sín fyrir framhjáhald (ef eitthvert hefur ein-
hverntíma verið) foreldra sinna.
Allt þetta telja viðhorfsfélagsvísindamenn til marks um einkar geð-
felld stakkaskipti því fyrir fimm árum töldu aðeins 65 af hundraði
Frakka algera tryggð vera hornstein sérhvers gæfuríks ektastands.
Og. Ef maka skrikar fótur vili hinn aðilinn fá vitneskju um það.
Núorðið. Fyrir fimm árum þóttust þeir engan áhuga hafa á þessháttar
fróðleik.
Shimon Perez. „Þetta grefur á
lyktun 242.“
BBB lagt í bann
Ríkisstjórn hvítra í Pretóríu hefur lagt bann við starfsemi fasista-
hópsins Hvítu frelsisfylkingarinnar (BBB). Þetta gerði hún í gær,
tveim dögum eftir að fyrrum lögregluþjónn gekk berserksgang, skaut
sex blökkumenn til bana og særði 12 aðra skotsárum. Hann er félagi í
téðum klíkuskap nýfasista og tveim öðrum bandingjasamtökum að
auki.
Það er alkunna að Botha og félagar hafa verið iðnir við að leggja
niður ýmisskonar félagsskap blökkumanna á undanförnum mánuðum,
stjórnmálasamtök, mannréttindahreyfingar og stéttarfélög. Þetta er
hinsvegar í fyrsta skipti að minnihlutastjórnin notfærir sér neyðar-
ástandslögin til þess að blaka hendi við hvítum hægrimönnum. En
tilefnið var náttúrlega all nokkuð, jafnvel á suðurafrískan mælikvarða.
FOSTUDAGSFRÉTTIR
Eistir hafa lýst yfir fullveldi
Hvað gerist næst?
Eistir, ein af minnstu þjóðum
Evrópu, halda áfram að slá
heiminn furðu. Hvergi í Sovét-
rikjunum hefur giasnosti og per-
estrojku Gorbatsjovs verið svo al-
mennt fagnað sem af þeim og í því
sambandi hefur síður en svo verið
látið sitja við orðin tóm. Eistir
hafa þegar náð talsverðri sjálf- •
stjórn í efnahagsmálum og skoð-
anafrelsi er þar í landi núorðið
varla minna en þar sem best gerist
á Vesturlöndum. Því er að
minnsta kosti haldið fram af
Eistum, sem búa í útlegð á Vest-
urlöndum, og þeir fylgjast vel
með gangi mála í ættlandinu og
verða síst allra manna sakaðir um
yfirdrifna sovétvináttu.
f fyrradag tóku Eistir eitt skref-
ið enn á braut glasnosts og per-
estrojku - það stærsta til þessa.
Æðstaráð - það er að segja þing
landsins - vísaði einróma á bug
tillögum sovésku forustunnar um
breytingar á stjórnarskrá Sovét-
ríkjanna og samþykkti að æðsta
löggjafarvald um eistnesk mál-
efni skyldi fengið í hendur þingi
Eistlands sjálfu, þannig að sov-
ésk lög og reglugerðir skyldu ekki
taka gildi í Eistlandi nema með
samþykki löggjafarþings lands-
mannasjálfra. Það ervarla ofsagt
að þetta jafngildi yfirlýsingu um
fullveldi. Þvílíkt og annað eins
hefur aldrei gerst áður í sögu So-
vétríkjanna.
„Fullvalda
sósíalískt ríki“
Nú vill svo til að Eistir geta
haldið því fram að fullveldisyfir-
lýsing þeirra sé í fullu samræmi
við stjórnarskrá Sovétríkjanna.
Þar stendur skrifað í artíkula 76
að hvert og eitt sovétlýðveldi sé
„fullvalda sósíalískt ríki.“ En
þessi lagastafur hefur hingað til
verið marklítill í raun.
Meðal grannþjóða hafa Eistir
síst af öllu orð á sér sem nokkrir
ævintýramenn. Sagt er að þeirra
háttur sé að fara að öllu með gát,
líta hlutina raunsæisaugum,
rækta sinn eigin kálgarð. Þetta er
svipað og sagt er um granna
þeirra og náfrændur Finna. Að
grípa til djarflegra ráðstafana,
sem kannski yrðu til þess að
stofna í voða þeirri sjálfstjórn og
því frelsi, sem þegar hefur feng-
ist, er ekki í samræmi við þessa
ímynd.
Ótti viö
breytingatillögur
Aðalskýringin á áðurnefndum
samþykktum eistneska þingsins
er að öllum líkindum sú, að Eistir
óttast að á bakvið breytingar þær,
sem valdhafar í Moskvu hyggjast
láta gera á stjórnarskrá Sovét-
ríkjanna, séu fyrirætlanir um að
taka frá þeim það, sem áunnist
hefur í stjórnartíð Gorbatsjovs.
Ein tillagan um breytingar þær á
sovésku stjórnarskránni, sem
hann vill að nái fram að ganga, er
á þá leið að sovétlýðveldum skuli
óheimilt að segja sig úr því
bandalagsríki, sem Sovétríkin
eru að forminu til. Hingað til hafa
sovétlýðveldin haft þennan rétt
samkvæmt stjórnarskránni, þótt
sú grein hennar hafi verið mark-
laus í raun. Hún gæti hinsvegar
orðið þýðingarmeiri undir
mannúðlegri og tillitssamari
stjórn en fyrirrennara Gorbat-
sjovs. Ekki síður líst Eistum - og
Lettum og Litháum raunar líka -
illa á aðra breytingartillögu, sem
ef samþykkt yrði gæfi miðstjórn-
inni í Moskvu stjórnarskrárbund-
inn rétt til að koma á „sérstökum
stjórnarformuirí' í einstökum so-
vétlýðveldum, ef þurfa þætti.
Því er haldið fram, t.d. af út-
lægum Eistum, að fyrirhuguðum
stjórnarskrárbreytingum sé sér-
staklega stefnt gegn Eistum og
þjóðum baltnesku landanna yfir-
leitt. Með hliðsjón af sérstöðu
baltnesku þjóðanna meðal þjóða
Sovétríkjanna og þeirri stað-
reynd, að Eistir, Lettar og Lithá-
ar hafa tekið Gorbatsjov (við-
víkjandi glasnoti og perestrojku)
á orðinu (ef ekki rúmlega það)
langt umfram aðra íbúa ríkis
hans, er ekki ólíklegt að þessi
kenning hafi við rök að styðjast. í
öllum baltnesku lýðveldunum
þremur hafa verið stofnaðar
mjög svo virkar grasrótarhreyf-
ingar, sem virðast njóta stuðn-
ings alls þorra innfæddra. Þær eru
orðnar nánast óaðgreinanlegar
frá kommúnistaflokkum land-
anna; í þeim öllum hefur íhalds-
sömum forustumönnum verið
vikið frá og í staðinn kjörnir
menn, sem eru liðsoddar í barátt-
unni fyrir stjálfstjórn og lýðræði.
Þetta þurfti ekki að koma á
óvart. Þjóðir baltnesku landanna
ætlast. Fullyrt er af baltneskum
ráðamönnum að ekki færri en
900.000 manns hafi skrifað undir
mótmæli gegn breytingunum í
Eistlandi og hálf önnur miljón í
Litháen. íbúar Eistlands eru alls
um hálf önnur miljón og íbúar
Litháens 3.6 miljónir.
Sendiför
Tsjebríkovs
Sovéska forustan reyndi fyrir
nokkrum dögum að ná taumhaldi
á baltnesku þjóðunum með því
að senda háttsetta menn frá
Moskvu til að messa yfir þeim.
Til Eistlands var spndur Viktor
Tsjebríkov, sem á sæti í
stjórnmálanefnd sovéska
kommúnistaflokksins og var áður
æðsti maður KGB. Vera kann að
vegna þeirrar fortíðar hafi félagar
hans talið hann líklegan til að
geta þaggað niður í Eistum, en
hugsanlegt er að það mannval
hafi meðal þeirrar þjóðar haft
Frá Tallin, höfuðborg Eistlands - hvergi hafa breytingarnar orðið meiri í
stjórnartíð Gorbatsjovs.
ljóst vera af síðustu fréttum að
þær tiltektir hafa til þessa haft
þveröfug áhrif við það, sem til var
eru hvað menningu og hugarfar
snertir vesturlandaþjóðir og
skera sig með því úr öðrum þeim
sovétþjóðum, sem eru svo hátt
settar að hafa eigin lýðveldi.
Eistir standa hvað þessu viðvíkur
líklega nær Norðurlandabúum en
nokkru öðru fólki. Enda hafa
þeir hvað umrædd nýmæli snertir
verið í forustu, einnig á meðal
baltnesku þjóðanna. Vel má vera
að ráðamenn í Moskvu óttist, að
hreyfingin nýja gangi svo langt,
að Eistir krefjist fulls sjálfstæðis
og að Lettar, Litháar og ef til vill
fleiri þjóðir sovétríkjanna færu
síðan að dæmi þeirra.
Efnahagslegt
mikilvægi
Atvinnulíf baltnesku lýðveld-
anna er betur rekið en nokkurra
annarra sovétlýðvelda og efna-
hagslega séð eru þau því Sovét-
ríkjunum mjög mikilvæg. í sjálf-
stjórnarbaráttu baltnesku þjóð-
anna, einkum Eista, er ofarlega á
blaði krafa um víðtæka sjálf-
stjórn í efnahagsmálum, því til
tryggingar að auðlindir og at-
vinnulíf landanna sé nýtt fyrst og
fremst með hagsmuni íbúa þeirra
fyrir augum. Sovéskir valdhafar
óttast ef til vill, að slík efnahags-
leg sjálfstjórn kynni í framkvæmd
að verða efnahag Sovétríkjanna
sem heildar verulegur hnekkir.
Sé það rétt að sovéskir ráða-
menn hafi ætlað að stífla framrás
glasnosts og perestrojku í
baltnesku löndunum með téðum
stjórnarskrárbreytingum, þá má
þveröfug áhrif við það sem
Kremlarbændur ætluðust til og
verið skynjað sem ögrun. Eistir
eiga sínar endurminningar um
KGB, einkum frá þeirri tíð er sú
stofnun var þekkt undir öðrum
skammstöfunum. Eftir að Stalín
innlimaði Eistland í Sovétríkin
1940 annaðist leyniþjónusta hans
herleiðingu yfir 60.000 Eista, sem
flestir munu hafa verið sendir í
þrælkunarvinnu til Síberíu og
heimskautasvæða.
Þó nokkur stilling
Þegar þetta er ritað virðast sov-
éskir ráðamenn taka fullveldis-
yfirlýsingu Eista með þó nokk-
urri stillingu. Gorbatsjov flaug í
gær af stað til Indlands eins og
ekkert hefði í skorist. Forsætis-
nefnd æðstaráðs Sovétríkjanna
lýsti því að vísu yfir í gær, að
sumar samþykktir eistneska
þingsins í fyrradag, þar á meðal
sú um æðsta dómsvald í Eistlandi
þingi þess til handa, væru í ósam-
ræmi við stjórnarskrá Sovétríkj-
anna. En um leið var tekið fram,
að forsætisnefndin hyggðist taka
málið fyrir á fundi fljótlega og
yrði fuíltrúum Eista boðið að
sitja þann fund.
Þrátt fyrir þessa ytri rósemd er
hætt við að Kremlarbúar séu nú
alluggandi út af gangi mála í
baltnesku löndunum. Stóra
spurningin er, hver viðbrögð
þeirra verða, ef Eistir standa fast
við samþykktir þings síns gegn
fyrirhuguðum stjórnarskrár-
breytingum Gorbatsjovs og um
fullveldi, hvað þá ef Lettar og
Litháar fara að dæmi þeirra á
næstunni, eins og talsverðar líkur
benda til að þeir geri.
Dagur Þorleifsson.
8 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 18. nóvember 1988