Þjóðviljinn - 18.11.1988, Blaðsíða 15

Föstudagur 18. nóvember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15
Matthías Þórðarson virðist
hafa verið hræddur um að þessi
haugur og rúnasteinn kynnu að
valda deilum því þegar hann
kynnir þennan stein, þá talar
hann um skreytið á honum og
segir að það sé kristni kross
skreyti á honum sem standi á
heiðnum rótum, á víkingaalda
rótum. Hann fyrirbyggir því
deilur um steininn.
Hér skammt frá hvílir
Sveinbjörn Egilsson skáld og á
hans legsteini eru mjög fallegar
rúnir. Seinna kom svo hugmynd-
in um að nota íslenska stuðla-
bergið. Þeir steinar eru flestir í
þeim hluta garðsins sem tekinn
var í notkun 1905. Þá kom upp
þessi snögga þjóðrækni og ég
held að Björn Jónsson ráðherra,
sé sá fyrsti með stóran stuðla-
bergsdrang yfir sér. Stuðlabergið
varð að sækja austur í Hrepphóla
eða í Baulu og fyrir bílaöld var
það ákaflega erfiður flutningur.
Það er feiknalega margt skrítið
að sjá hérna. Þarna sjáum við í
stein sem sólin skín á. Á þeim
steini er merki íþróttafélagsins
Vals, þannig að hér eru ekki bara
kristileg táknmerki. Það er af-
sakanlegt þarna, því þessi maður
sem þarna er grafinn var eigin-
lega drepinn á fótboltavelli."
Kennslubók
í stílsögu og
táknfræði
Björn er spurður að því hvern-
ig áhugi hans á kirkjugarðinum
kviknaði.
„Áhugi minn á garðinum er
orðinn gamall því að þegar ég
byrjaði að kenna listasögu hér við
Myndlistarskóla íslands upp úr
1950 þá var mjög lítið um söfn og
sýning^r hér. Þá fórum við alltaf
einusinni í viku til þess að skoða
eithvað, kirkjur og annað. Þegar
ég var að kenna stílsögu og mig
vantaði dæmi um nýklassík, ný-
gotík eða rómantík í ornament-
um og symbolum, þá var auðvit-
að alveg upplagt að fara með
nemendurna hingað. Hér eyddi
ég mörgum kennslustundum í
þessum garði.
Þá var ennþá skaplegt í skólum
þannig að það var rúmt um
stundatöflu og menn höfðu tíma
til þess að fara út úr húsi. Það eru
því margir árgangar af lista-
mönnum sem hafa kynnst
skreytisögu og stílsögu með hjálp
þessa garðs og þekkja hann vel að
vori til. Það er geysimikið hér af
merkilegum táknum, en í bókinni
fjalla ég mikið um táknfræðina og
svo er fléttað inn í þetta skringi-
legheitum um fólkið sem undir
hvílir, ef það á einhverja
skemmtilega sögu.“
Sigurður
Breiðfjörð
Áfram er haldið og nú í áttina
að hliðinu við Suðurgötuna, en
þar er sá steinn sem flestir
þekkja, steinn Sigurðar
Breiðfjörð, rímnaskálds. Á
leiðinni er stansað við legstein
sem er skreyttur með stórri úrnu.
„Þetta er gott dæmi um það
hvernig symbólíkin getur unnið.
Þegar Pompei og Herkulaneium
voru grafnar úr ösku kom mikið
upp af úrnum með ösku. Þess-
vegna varð úrnan einskonar dán-
artákn og úrnan er mjög algeng
hér, þó svo að fólkið sé ekki
brennt.
Þegar Jón Sigurðsson var
grafinn hérna, þá var svo mikið
fjölmenni að menn óttuðust að
ekki væri hægt að koma öllum
fyrir. Þá var stígurinn breikkaður
og tekin upp þó nokkuð mörg
leiði og flutt til þess að menn
kæmust fyrir. Leiði Sigurðar
Breiðfjörð hefur verið út í þenn-
an stíg.
Þarna er Siggi séní, Sigurður
Guðmundsson málari og leiði
nafna hans var þar rétt hjá. Leg-
steinn Sigurðar Breiðfjörð var
svo fluttur og steinhöggið á leg-
Björn segir frá hlálegum eftirmálum steinkögguisins sem eitt sinn var á leiði Sigurðar Breiðfjörðs en var fluttur vegna útfarar Jóns forseta.
stein hans er fyrsta íslenska
steinhöggið í garðinum. Það er
eftir Sverrir Runólfsson,
steinhöggvara. Það var Leikfélag
andans, Kvöldfélagið, sem lét
gera þennan stein. í Kvöldfé-
laginu voru rnargir ungir mennta-
menn í Reykjavík og m.a. Sig-
urður málari, en hann teiknaði
hörpuna á steininum.
Þetta er skrítinn steinn að því
leyti að fram að þessum tíma voru
allir legsteinar á íslandi láréttir,
liggjandi. En þeir ákváðu að hafa
hann svona og Matthías Joc-
humsson kallaði hann steinkögg-
ul. Þetta er í rauninni ekki
bautasteinn, heldur steinköggull.
Skömmu síðar heggur svo
Sverrir Runólfsson fyrsta uppi-
standandi steininn. Hann er
hérna rétt hjá, yfir Gísla Hjálm-
arssyni, lækni.
Þess steinn yfir Sigurði
Breiðfjörð átti sér svo ákaflega
hláleg eftirmál. Nokkru eftir að
steinninn var reistur spunnust út
af honum mikil málaferli, en öll
málskjöl frá þeim eru til á
Þjóðskjalasafninu. Sverrir Run-
ólfsson stefndi Sigurði málara til
greiðslu á þessum steini. Þá var
Leikfélag andans dautt og
aumingja Siggi séní blankur og
þetta urðu mikil og hláleg mála-
ferli. Þetta var snemma ársins
1874.
Þetta er eini steinninn í garðin-
um sem menn hafa veitt verulega
athygli vegna þess að hann kemur
fyrir í Ólafi Kárasyni Ljósvíkingi
hjá Halldóri Laxness."
Líkhúsið
Það hefði verið hægt að eyða
heilli viku með Birni í Hólavalla-
garði en tíminn frá fæðingu til
dauða er takmarkaður og ýmsu
þarf að koma í verk á því skeiði,
m.a. að koma þessari upplifun í
garðinum yfir á ritað mál svo les-
endur Nýja Helgarblaðsins 'geti
fengið reykinn af réttunum sem
Björn framreiddi á röltinu. Á
leiðinni út úr garðinum er stað-
næmst við enn eitt leiðið.
„Hérna er eitt symbólið sem er
sjaldgæft. Menn voru að hverfa
frá þessu symbóli á 19. öld. Þetta
er stundaglasið sem var ákaflega
algengt á miðöldum og öfuga
blysið fyrir ofan stundaglasið er
líka ákaflega sjaldgæft. Þetta er
suðrænn siður, þegar menn eru
jarðaðir þá er kertunum steypt.“
Guðrúnar Oddsdóttur. Á undirstöðunni er mynd af logandi lampa, en í táknfræð-
Krossinn á gröf Vökumanns garðsins,
inni sameinar lampinn Vöku og Nótt.
Þegar við göngum fram hjá
klukknaportinu uppfræðir Björn
okkur um það að þarna hafi lík-
húsið staðið áður fyrr.
„Það var ekkert ómerkilegt
hús. Það stóð í 111 ár og þjónaði
mörgum tilgangi. Þetta var líkhús
og kapella og svo var það „atrum
anatomikum" því allar krufning-
ar læknastofu íslands fóru fram
hérna. Svo var það flutt í Fossvog
og þessi klukknaturn reistur vet-
urinn 1950-1951. Þannig að lík-
húsið hérna gegndi mörgu hlut-
verki, fyrir utan að það kemur
fyrir í Ofvita Þórbergs, í sam-
hengi sem við ekki ræðum um
hér.“ _Sáf