Þjóðviljinn - 18.11.1988, Blaðsíða 17

Þjóðin hrökk fyrst upp við
vondan draum í fyrra haust þegar
landsfaðirinn var lagður undir
hníf út af einhverri slæmsku í iðr-
um. Þetta var rétt eftir að forseti
íslands, frú Vigdís Finnbogadótt-
ir, sótti hann heim, þó það komi
ef til vill málinu lítið við. Reynt
var að gera lítið úr aðgerðinni í
fjölmiðlum, talað um smá kvilla,
sem lækninum hefði tekist að
nema á brott með óskeikulli
verklægni hins gamalreynda
skurðmeistara. Þá þegar heyrð-
ust þó óheillakrákur spá fyrir
endalokunum. Orðrómur komst
á kreik um ólæknandi krabba. En
viti menn og konur, sonur sólar-
innar reis á ny, óx ásmegin uppí
hásætið og tók aftur á sínar lotnu
herðar alls konar skyldustörf sem
til bráðabirgða höfðu verið falin
syni hans, erfðaprinsinum, sem
sjálfur er kominn fram yfir miðj-
an aldur (56 ára). Einnig sást
honunr bregða fyrir í súmó-
höllinni og á rölti í hallargarðin-
um.
Þannig liðu mánuðirnir og
urðu að misserum og þjóðin
sannfærðist aftur um að Tannó
væri í fullu fjöri. Leið svo fram að
Ólympíuleikunum í september,
þegar svo til hverju mannsbarni (
landinu tókst að gleyma sorg og
sút hvundagsleikans og lífið varð
sport. Þann 19. þessa óheilla
mánaðar var keisarinn svo lagður
inn í skyndi á gjörgæsludeild spít-
ala hirðarinnar.
Fréttin kom eins og þruma úr
heiðskíru lofti inní íþróttagleði
Ólympíuleikanna með stórkost-
legum áhrifum. Rétt fyrir hádegi
þennan mánudag fór fram blak-
leikur kvenna milli Rússa og Jap-
ana og öll þjóðin var sem límd við
skjáinn. Tekst Davíð (okkur, lág-
vöxnum Japönum) að vinna
Golíat (þá, risavaxna Rússa)?
Spennan lá í loftinu og magnaðist
endalaust út allan hnífjafnan
leikinn og fékk svo loksins útrás í
algleymi síðust mínútnanna, þeg-
ar Japönum tókst að ná eins stigs
forystu á síðustu sekúndu
leiksins.
Þjóðin var naumast búin að
jafna sig eftir fullnægingu sigur-
vímunnar, þeirrar frumstæðu en
jafnframt undursamlegu marg-
földunaráskynjun 1. p. fornafns-
ins í ft., þegar aldan reið yfir.
Rétt eftir blakleikinn var bein út-
sending frá Seoul rofin með frétt-
um um að Flirohito hefði verið
lagður inn á spítalann með miklar
innvortis blæðingar, háan hita og
fallandi blóðþrýsting. Um þanda
Ólympíska sportæðina náði boð-
skapurinn inní vitund þjóðarinn-
ar á augabragði. Hirðmeistarinn,
Kenji Maeda, hafði kallað til
blaðamannafundar inná Upp-
hafna Staðnum, Gosho, risastóru
hallarflæinu, tóminu í hjarta
Tokyo-borgar. Dramað byrjaði
eins og vera ber þar, í tómu miðj-
unni, sem Roland Barth kallaði á
sínum tíma lykilinn að japönsk-
um táknheimi (L’Empire des
Signes), uppsprettu allrar merk-
ingar menningarinnar, en þó sjálf
merkingarlaus.
Hirðmeistarinn sem birtist á
skerminum og fram til þessa
hafði aldrei fengið að tala til
þjóðarinnar var með vandlega
frosna andlitsdrætti og varirnar
sáust varla hreyfast þegar hann
talaði. Orðin gengu útaf honum
löturhægt og hikandi, eins og
leitandi eftir nýju tjáningarformi.
Kannski engin furða því hér var
að hefjast í fyrsta sinn í Japans-
sögunni sviðsetning fjölmiðla á
dauðastríði sjálfs keisarans.
Dauðastríðið
Það tók þjóðina drykklanga
stund að kveikja á perunni. Fólk
almennt virðist ekki hafa gert sér
fulla grein fyrir því fyrst eftir
fregnina hvort það ætti frekar að
bölsótast yfir frekjunni að vekja
það svona fyrirvaralaust uppúr
sportvímunni, eða láta eins og sér
kæmi málið kannski svolítið við.
En allan þennan dag og næstu
daga á eftir voru svo íþróttaút-
sendingar rofnar á klukku-
stundar fresti með nýjustu frétt-
um af líðan kekarans: Sami hirð-
meistarinn, álíka jarðarfarar-
legiir og frosinn í framan og við
fyrstu sýn en málbeinið þó ívið
lausara eftir ítrekáða notkun.
Ógnvænlegar fréttirnar af líðan
Hirohito buldu þannig taktfast á
þjóðinni frá morgni til kvölds og
hrifu hana að lokum með sér frá
Ólympíuleikunum sem byrjuðu
að verka vandræðalega óvið-
eignandi á marga. Áhyggjur af
líðan keisarans uxu svo hratt og
döfnuðu í samhljóma kór fjöl-
miðlanna sem kepptust um að
sinna þessu efni öðru fremur, að
á furðu skömmum tíma tóku stór-
brotnar afleiðingar að segja til sín
úti í þjóðlífinu.
Allar helstu sjónvarpsstöðvar
landsins sýndu framámenn ryðj-
ast fram fyrir myndavélarnar til
að verða hver fyrstur til þess að
sjást óska keisaranum skjóts
bata. Eftir að kunngert var að al-
menningi stæði líka til boða að tjá
hug sinn með því að skrá nafn sitt
í gestabækur í móttöku við einn
innganginn að hallarsvæðinu í
Tokyo þyrptist þangað múgur og
margmenni og langar biðraðir
mynduðust löngu fyrir opnun á
morgnana. Fljótlega voru líka
opnaðir básar á ráðhúsum stærri
bæja og borga útum allt land þar
sem fólki var boðið að vitna um
umhyggju sína fyrir líðan keisar-
ans á líkan máta. Á skömmum
tíma taldist það fólk í milijónum,
sem lagði svona lykkju á leið sína
og stóð langtímum í biðröðum
meðan rigningarveður barði
landið. Myndsveltar sjónvarps-
stöðvarnar, allar af vilja gerðar til
þess að gera sér og þjóðinni mat
úr atburðinum, fengu auðvitað
ekki, utan stöku blaðamanna-
fundar, aðgang að tóminu innan
hallardyranna og sáu sig því
nauðbeygðar til þess að nærast
svo til eingöngu á vibrögðum
almúgans í biðröðinni fyrir utan.
Þar var fólk á öllum aldri, en ungt
fólk jafnvel í meirihluta. Það var
sýnt standa ábúðarfullt, eins og
það hengi hérumbil í ragnhlífun-
um sínum. Dag eftir dag, sama
senaríóið. Myndavélarnar liðu
eftir röðunum, staldrandi geð-
þóttalega við hér og hvar til að
taka fólk tali: „Hví ertu nú hing-
að komin(n), og hvað er þér nú
efst í huga? Svörin voru yfirleitt
einföld og auðskilin. Flestir
sögðust álíta að eðlilegt væri að
votta keisaranum samhyggð á
þennan látlausa máta eins og nú
stæði á fyrir honum. Einstaka
manneskja tók þó af skarið eins
og oft gerist í Japan á stundum
mikilla áfalla og brá fyrir sig hnit-
niiðuðu hysteríu-kasti í tára og
orða flóði fyrir framan þakklátar
myndavélarnar til þess að leggja
áherslu á tilfinningalega dýpt at-
burðarins.
Skemmtanalíf
lamast
Ef til er þjóð sem skilur kall
sinna fjölmiðía þá eru það Japan-
ir. Er urn það bil vika var liðin frá
því keisarinn veiktist hafði sú
hugmynd rutt sér til rúms, að allt
„almennilegt" fólk færi „eðli-
lega" og skráði sig í hirðbækurn-
ar.
Strax fyrstu dagana eftir að
Hirohito veiktist spurðist enn-
fremur að frægir stjórnmálamenn
í landinu nieð fyrrverandi og nú-
verandi ráðherra í broddi fylk-
inga hefðu aflýst fundum og opin-
berum heimsóknum til erlendra
ríkja „vegna alvarlegara veikinda
keisarans". í þeim málum sem
öðrum varð ekki ein báran stök.
Fyrstu vikurnar var svo til öllu
aflýst í þjóðlífinu sem hægt var
með nokkru móti að flokka undir
mannfagnaði, skólaböll, hljóm-
leikar, sigurhátíðir íþróttafélaga,
héraðshátíðir, stórafmæli og gift-
ingarveislur svo eitthvað sé
nefnt. Þeir sára fáu japönsku
íþróttamenn sem þessu sinni
unnu til verðlauna á Ólympíu-
leikunum fóru beina leið í sant-
úðarskráningu að hallarhliðinu í
Tokyo í staðinn fyrir kampavíns-
veislu eins og venja stendur til.
Sama gerði Chiyonofuji stór-
meistari eftir enn einn sigurinn á
súmó-móti rétt eftir að Hirohito
var lagður inn á spítalann. Stór-
fyrirtækið Nissan gekk jafnvel
svo langt að láta klippa burt úr
sjónvarpsauglýsingu rödd sem
blygðunariaust reynir að lokka
áhorfendur hálfa leiðina uppí
nýjasta tryllitækið sitt með því að
ávarpa þá „ertu í stuði?" Ljóst er
að verðmætin seni nú þegar hafa
tapast skemmtanaiðnaðinum og
mýmörgum hliðargeirum lians
nema margfaldri þyngd keisarans
í gulli, og enn er ekki allur dagur
úti. í ljós kom, að jafnvel verð-
bréfamarkaðurinn tók að stjórn-
ast af sjúkrasögu keisarans. Verð
Þessi fræga blaðaljósmynd af generál MacArthur og keisaranum af
Japan, sem niðurlægður var með því að vera kallaður í Ameríska
sendiráðið 27. september 1945, skelfdi Japani. Stærðarmunur mann-
anna á myndinni var táknrænn fyrir auðmýkingu hernumdrar þjóðar.
bréf féllu skarpt, þegar sýnt var
hversu áþreifanlega fréttin um
veikindi keisarans snart ýmsa
þætti þjóðlífs. Það hefur svo
haldist frekar lágt síðan, þar sem
fjármagnseigendur hafa haldið
að sér aurunum og álitið vissara
að bíða og sjá hvað setur. Enginn
í fjármálaheiminum frekar en
annars staðar íþjóðfélaginu kann
að spá fyrir, hvaða áhrif yfirvof-
andi andlát keisarans kann að
hafa á efnahagslíf landsins. Þrátt
fyrir vandlega stöðluð viðbrögð
þjóðarinnar meðan aljir voru svo
önnum kafnir við að sýna einhug,
kom líka fljótt á daginn að hags-
munir hundruða þúsunda voru
jafnframt í veði.
Veikindin notuð
Sjúkrasaga keisarans dróst
sumsagt á langinn og hefur nú
staðið í u. þ. b. hálfan annan
mánuð. Læknarnir gáfu snemma
út þá yfirlýsingu að ógjörningur
væri að vinna bug á meininu með
nýrri skurðaðgerð, bæði vegna
þverrandi viðnámsþróttar sjúkl-
ingsins og svo einnig vegna þess
hve stórt svæðið væri á þörmun-
um sem úr blæddi. Ekkert hægt
að gera nema að bíða og vona að
blæðingar stoppi, sem fram til
þessa hefur með öllu brugðist.
Öllu heldur hefur ástandið
versnað hægt og bítandi, viku
eftir viku. A hverjum degi gefur
hirðin út fréttatilkynningu, sem
flestar greina frá því, hvernig vart
hafi orði við innvortisblæðingar,
líkamshiti hafi rokið upp, b)óð-
þrýstingur fallið, hjartsláttur
aukist og læknar hafi óðar gripið
til blóðgjafar til þess að styrkja
líffærastarfemina: 200-1200 sent-
ilítrar hverju sinni. Þegar þessar
línur eru skrifaðar nemur blóð-
gjöf síðan veikindin hófust sam-
tals rúmum 15 lítrum, og horfur
afar slæmar. Læknar segjast hafa
af því rniklar áhyggjur bæði
hversu lengi nýrun standist svona
álag við að vinna úr þetta miklu
magni af aðskota blóði og hinu,
hve erfitt sé orðið að finna lengur
óbólgnar æðar sem tekið geta á
móti öllum þessum blóðvökva.
Fyrstu viðbrögð þjóðarinnar,
sviðsett af fjölmiðlum eins og lýst
var hár að ofan, voru áberandi
tilfinningalegs eðlis, til varð ein-
hvers konar massíf hliðrun upp-
trekktrar þjóðerniskenndar af
íþróttasviði Ólympíuleikanna í
Seoul yfir á heimavöllinn við
hirðina í Tokyo. Eftir því sem frá
leið og veikindi keisarans drógust
á langinn lægði svo aftur hæstu
öldurnar í truflaðri þjóðarsálinni
og alls kyns raddir tóku að
heyrast. í dagblöðum vinstri-
kantsins var því nú haldið fram að
ríkisstjórnin hefði vísvitandi not-
að veikindi keisarans, pískað upp
ýkt viðbrögð nieðal almennings
til þess m. a. að draga athyglina
frá afar óvinsælu skattafrumvarpi
sem hún er nú að bögglast við að
koma í gegnum þingið. Sýnt var
fram á, hvernig ríkisfjölmiðlarnir
hefðu gengið allra lengst og verið
öðrum til fyrirmyndar í ósmekk-
legum og ofgerðum fréttaburði af
afar viðkvæmu máli. Bent var á
að einstök smáatriði varðandi al-
varleg veikindi fólks eða dauða-
stríð væri einkamál þess, fjöl-
skyldu og vina. Félagslegt hlut-
verk, sem einstaklingarnir axla
og ákvarðast af menningu og
sögu þjóðanna væri hins vegar
atriði sem þyrfti að vera hægt að
ræða fordómalaust á opinberum
vettvangi, og í því samhengi verið
að ýmsu að gá hvað Tennó varð-
ar. Síðan hafa það ekki bara verið
vinstri öflin í samfélaginu, heldur
menntamenn almennt úr öllum
flokkum sem risið hafa upp og
varað við hættunni á vísvitandi
pólitískri misnotkun þjóð-
ernissinnaðra öfgahópa eða ann-
arra á þeirri óþrjótandi upp-
sprettu merkingar og því
seiðmagnaða aðdráttarafli sem
keisaraímyndin hefur sýnt sig að
hafa enn í dag á hugi fólksins í
landinu.
Kyoto, 3. september, 1988
Föstudagur 18. nóvember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SfÐA 17