Þjóðviljinn - 30.12.1988, Blaðsíða 26

4 z 1 <+ tr (t> 7 8 ¥ <3 /o 3 U
IZ 13 U )? >b~ Ue K )? J? V )Ý \s )? 13
7- /<7 2o n )i 7 s? 8 )l )<7 ) 3 )l V u- V
S? 2 ? 2Z 23 T5 2? 3 Zs- )<o )/ V 2(? )/ %
2 s? H 3 )(e 2? ? 27 T l(c lc7 )+- ii f<7
>s ? V 2? 2? )? SP ;3 Jl 2S SP % %
ZJ 17- S? 5~ 2 21 n 1? J9- y Jé> n 2$ l +
2 <7 Zf 7 P~ T )l 1*1 r? S? 26~ )l z.e? 2?
30 2? T~ 3 27 3 8 )? 1? II 23
n II ? 2 2? /?- f S2 /7 If 2? 3 Qp \L
2? 23 S? )<? ? 2? T~ V )+ 31 II
T )l )G 7 ZT- S? )l !T 23 V )! 3 ZS~ il sa
SP 17- 2l V TT~ ir ? 23 2? 23 5' IH 17 ii
AÁBDÐEÉFGHIÍJKLMNOÓPRSTUÚVXYÝÞÆÖ
Verðlaunakrossgáta Nr. 24
Setjiö rétta stafi í reitina hér fyrir neðan. Þeir mynda þá kvenmanns-
nafn. Sendiö þetta nafn sem lausn á krossgátunni til Þjóðviljans,
Síðumúla 6, Reykjavík, merkt: „Krossgáta nr. 24“. Skilafrestur er þrjár
vikur. Verðlaunin verða send til vinningshafa.
Lausnarorðið fyrir krossgátu nr. 21 var HVÍTIDALUR. Dregið
var úr réttum lausnum og upp kom nafn Erlu Ásmundsdóttur,
Kringlumýri 10, Akureyri. Hún fær senda Baráttusögu athafna-
manns, endurminningar Skúla Pálssonar á Laxalóni.
21 3 S 22 2+ & )<? 7

Verðlaun fyrir krossgátu nr.
24 er bókin Á miðjum vegi í
mannsaldur, Ólafs saga Ket-
ilssonar, eftir Guðmund Daní-
elsson. Tákn gaf út.
SIGURVIN
MATUR^^g^
Horft um öxl:
Sauðkindin og
nýting hennar
Viö lifum á furðutímum og nú, þeg-
ar sauðfjárbúskapurinn virðist vera
orðinn baggi á þjóðfélaginu - að
sumra áliti, og blessuð skepnan þar
að auki á góðri leið með að naga
undan okkur fósturjörðina, er rétt að
staldra við.
Við breytum ekki þróuninni og það
er ekki ætlun mín að leggja mat á
landbúnaðarstefnu okkar, til þess eru
nógu margir. En ég veit að það gera
margir sér ekki grein fyrir því í dag
hversu mikla þýðingu sauðkindin
hafði á líf okkar og afkomu áður fyrr.
Ur afurðum sauðkindarinnar feng-
um við ekki bara fæði og klæði, held-
ur margt fleira því allt var gjörnýtt og
engu hent. Það er fróðlegt að rifja
þetta upp og taka hvern part fyrir sig.
HÖFUÐIÐ var alltaf sviðið. Sum-
staðar voru sviðin síðan reykt og
einnig er dæmi um að þau hafi verið
söltuð. Vestfirðingar áttu til að heng-
ja hausana heila upp í hjall í mánuð
eða meir, áður en þeir voru klipptir
og sviðnir, en þá var fyrst stráð salti á
strjúpann volgan, strax eftir slátrun.
HEILINN var nýttur á ýmsa vegu.
Dæmi eru um heilapylsu, heilastöppu
og heilaköku. Nýting heilans hefur
alveg lagst af hér, en erlendis þykir
hann mikið gómsæti.
HORNIN voru smíðisefni eða
leikföng og „bústofn" barnanna,
ásamt kjálkunum.
FÆTURNIR voru sviðnir, soðnir
og settir í súr eða hafðir í sviðasultur
(fótasultu). LEGGIRNIR voru síðan
notaðir til ýmissa hluta. Hér skal
nefnt að þeir voru lagaðir til í skauta.
BLÓÐIÐ. Fyrir utan blóðmörinn
voru gerðar blóðpönnukökur og
blóðgrautur sem víða gekk undir
nafninu VILLIBRÁÐ. Þá var löguð
súpa úr lamba og/eða kálfsblóði,
þynnt með vatni og mjólk og örlitlu
hveiti hrært útí. Sumstaðar var þessi
grautur kryddaður með kanel, sykri
og rúsínum og borðaður með rjóma.
SLÁTUR var áður fyrr annað og
meira en það er í dag, eða allt sem til
féll af skepnunni við slátrun. BARKI
var oft settur með í sláturstöppu.
LUNGUN. Áður en lungnapestir
komu til sögunnar voru iungun t.d.
soðin og súrsuð eða gerðar lungnap-
ylsur og grjúpán. f grjúpán fór ásamt
íungunum, mör og svo hjartað og
stundum eitthvað kjöt. Þetta var svo
sett í langa og reykt. HJARTA,
LIFUR og NYRU þekkjum við.
ÞINDIN var yfirleitt saumuð utanum
lundabagga og GOLLURSHÚSIÐ
var stundum sett upp á annan enda
hans, Gollurshús, en það er „poki“
utanaf hjartanu var einnig fyllt með
hjarta, mör og kjöti, saumað fyrir,
soðið og sett í súr. RISTILLINN var
hafður í lundabagga. Ég gat áðan um
LANGA en það eru víðustu garnirn-
ar. Svo er að nefna efnið í sláturkepp-
ina en magahólfin heita VÖMB,
KEPPUR, VINSTURog LAKI. VÉ-
LINDA var eftir. Síðan koma mjóu
garnirnar eða BLÁGIRNIÐ. Allar
garnir voru skafnar og á efnaminni
heimilum voru gerðir garnavafningar
sem síðan voru soðnir og settir í súr.
Annarsstaðar var þetta verkað fyrir
hunda og önnur húsdýr, en það var
allur gangur í hver át hvað og mörg-
um þótti þetta vera sælgæti, einkum
börnum. RUSLAKEPPUR var
keppur fylltur með vambaafskurði,
brisi, eitlum og öðrum afgöngum.
Hann var síðan soðinn, oft súrsaður
og gefinn hundum. Þá er flest upptal-
ið innanúr skepnunni. Eftir er að
nefna úrgangsmör, en hann var not-
aður í sápu. HRÚTSPUNGARstóðu
undir nafni áður fyrr, því
skinnsekkurinn fylgdi með en hann
var einnig þurrkaður og notaður fyrir
tóbakspung.
JÚGUR voru soðin og súrsuð.
HLANDBLAÐRAN var elt vel og
lengi. Síðan var skorið ofanaf henni
og brúnin brydduð. Þá var þetta þur-
rkað vel og var þá afbragðsílát fyrir
saumadót.
GÆRUNNI megum við ekki
gleyma en úr ullinni fengust allar
prjónaflíkur og skinnið fór í skó og
klæði.
Þá er flest upptalið fyrir utan sjálf-
an skrokkinn en hann tökum við fyrir
í næsta þætti.
Það lá við að við gætum lifað á
lambinu einu saman. Helstu að-
keyptu nauðsynjar til matargerðar
voru sykur, salt, hveiti og kornmatur.
Forfeður okkar voru nægjusamir
en það þurfti mikla útsjónarsemi til
að komast af. Við létum ekki bjóða
okkur þessi Iífskjör í dag en við mætt-
um minnast þessara tíma þegar við
gerum okkur rellu út af smávandam-
álum líðandi stundar.
Þeir dreymendur sem vilja fá drauma sína ráðna sendi
* þá ásamt fullu nafni, heimilisfangi og dulnafni til
KRISTJAN blaðsins merkt: Draumstafir, Nýtt helgarblað, Þjóð-
FRÍMANN viljinn, Síðumúla 6, 108 Reykjavík.
ig getur samskonar draumur ver-
ið merki þess að komandi ár verði
sigursælt.
Jarðeldar
Aramótadraumar eru einnig
merkilegir fyrir það að þeir eru
oft forspárdraumar og geta sagt
óorðna hluti langt fram í tímann,
þá er mikilvægt að taka vel eftir
öllum atriðum draumsins, hversu
ómerkilegt sem það kann að virð-
ast og ekki sakar að hafa pappír
og blað við höndina er þú vaknar
til að hripa táknin niður. Um ára-
mót koma fram úr fylgsnum sín-
um ýmsar vættir, bæði góðar og
illar, þær reyna þá ýmist að trufla
draumlíf okkar eða bæta það og
því getur verið gott að fara með
galdraþulu fyrir svefninn til að
styrkja mátt sinn og megin en til
að þulan endist nóttina út verður
viðkomandi að vera að öllu leyti
allsgáður. Hér er ein lítil:
Lúttu mig svífa um hulinsheim
og magnast í dýrum dómi,
minnast um aldur geim úr geim
og kvikna í þínum rómi.
Herkir
Nú renna senn lok þessa árs inn
um dyr fortíðarinnar og inn í
minnisóm aldanna, myndir dag-
anna safnast í minnisdálka og á
óminnisspjöld vökulla augna.
Svefninn fer og um dagtölin og
safnar draumlyklum í sarp sinn
en því sem er forgengilegt er á eld
kastað um áramót. Áramótaeld-
arnir í vöku okkar eru kveðjueld-
ar gengins árs, gleði þess og
sorga, þessi óminnissiður að
brenna burt árið, hefur dular-
fyllri merkingu en okkur grunar.
Ein af gleymdum merkingum ár-
amótaelda var að tendra marga
samfelda elda guðunum til dýrð-
ar í þeirri von að sæju þeir „vit-
ana“ kæmur þeir aftur.
Lofteldar
Draumaheimurinn hefur ekki
gleymt sjálfum sér eins og vakan,
í draumum er enn litið á bálkesti
sem leiðaravísa, þar er enn litið á
flugelda sem boð til stjarnanna.
Áramótaeldar hafa einnig önnur
lykilboð, stór bálköstur og margt
fólk segir þá fregn að næsta ár
verði heitt og hamslaust, sé gleði-
legt að kveikja eldinn, verður
gaman á næsta ári. Ný verkefni,
nýir vinir, ný ást, nýtt hús, ný
stjórn, við þessu má búast ef
kveikt var í bálkesti á gamlárs-
kvöld í draumi þínum. Snúist
draumarnir hins vegar um út-
brunna elda eða að þú brennir þig
í draumnum má búast við öllu illu
á næsta ári, þá er best að íhuga vel
öll sín spor og gerðir og láta geð-
prýði stjórna ferðinni. Um ára-
mótin skjótum við og sprengjum,
flugeldar geta haft ýmsar merk-
ingar, svo sem þá að skjóta
áhyggjum á braut, að losa sig við
óþægilegar hugsanir, að eyða
óæskilegum „vinum" eða að
sprengja lífið í loft upp. Einnig
geta flugeldar verið tákn sigra á
komandi ári, tákn upphafningar,
tákn hugarflugs, tákn sköpunar-
gleði eða bara merki þess að þú
sért að detta í lukkupottinn. Áð
horfa í draumi á upptendraðan
áramótahimin getur þýtt að þú
sért á leið út úr tilfinningalegum
ógöngum eða að hápunkti lífsins
hafi verið náð á síðasta ári. Einn-
Stundin nálgast, tíml uppgjörs er í nánd.
26 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. desember 1988