Þjóðviljinn - 30.12.1988, Blaðsíða 18

Á KÚPUNNIÁ METÁRI
Fiskvinnslufyrirtæki landsins með allt niðrum sig í lok mesta aflaárs í 1100 ára sögu landsins.
Stefnir í 1,7 miljón tonna ársafla og aflaverðmæti aldrei verið meiri. 60 þúsund
tonna aflasamdráttur boðaður á næsta ári og þaraf 25 þúsund tonna minni þorskafli. Þýðir
2 miljarða tekjulækkun fyrir útgerðina og útf lutningstekjur minnka um 4 miljarða
Allt bendir til þess að afli
landsmanna í ár verði sá
mesti í tonnum talið í sögu
landsins eða rúmlega 1,7 milj-
ón tonn. Sömu sögu er að
segja um verðmæti aflans;
það hefur einnig aldrei verið
meira en nú eða 42 - 45 milj-
arðar króna.
Engu að síður eru flest fisk-
vinnslufyrirtæki landsins á
kúpunni og óvíst hvort þau
hefji starfsemi að nýju eftir
hátíðarnar. Samkvæmt könn-
un Verkamannasambands ís-
lands hefur fastráðningar-
samningum fiskvinnslufólks
verið sagt upp á 19 stöðum
víðs vegar um land allt og ríkir
mikil óvissa um atvinnuhorfur
þess eftir áramótin.
60 þúsund tonna
aflasamdráttur
Þá hafa stjórnvöld ákveðið að
þrengja veiðiheimildir á næsta ári
og munar þar mestu um að
minnka þorskaflann um allt að 25
- 30 þúsund tonn vegna ástands
þorskstofnsins. Aðaleinkenni
reglugerðar sjávarútvegsráðu-
neytisins um fiskveiðar á næsta
ári fyrir utan niðurskurð á aflahá-
marki þorsks er fækkun sókn-
armarksdaga og sett verður
aflahámark á grálúðuveiðar.
Samtals nemur aflasamdráttur-
inn á næsta ári um 60 þúsund
tonnum sem mun hafa í för með
sér 2 miljarða tekjulækkun fyrir
útgerðina og reiknað er með að
útflutningsverðmætið minnki um
allt að 4 miljörðum króna.
Svo bregðast
krosstré...
Þrátt fyrir góðærið í afla-
brögðum í ár hefur hagur útgerð-
ar verið bágborinn og þá einna
verst hjá bátaflotanum sem rek-
inn hefur verið með bullandi tapi.
Togaraútgerðin er þó talin vera
réttu megin við núllið en þó hefur
hallað undan fæti hjá útgerð
frystiskipa sem almennt var talin
gulls ígildi þar til markaðurinn í
Japan hrundi fyrir skömmu
vegna offramboðs.
Það er því fátt sem gefur á-
stæðu til bjartsýni á komandi ári í
sjávarútveginum og ljóst að
framundan eru miklar sviptingar.
Þykir einsýnt að ráðast verður í
miklar kerfisbreytingar í atvinnu-
greininni sem hún sjálf er þegar
farin að glíma við með samein-
ingu frystihúsa. Hvort reyndin
verði sú að einstaka sjávarpláss
leggi upp laupana eða ekki skal
engu um spáð. Hitt er borðliggj-
andi að aðgerða er þörf því nú-
verandi ástand hefur gengið sér
til húðar og er í rauninni gjald-
þrota.
Munar mestu
um þorskinn
í bráðabirgðauppgjöri um fisk-
afla landsmanna 1988 sem von er
á hverri stundu frá Fiskifélagi ís-
lands kemur fram að bolfiskafl-
inn er áætlaður 685 þúsund tonn
sem er svipað og var á síðasta ári.
Af því eru um 365 þúsund tonn
þorskur og hefur þorskaflinn
dregist saman um 25 þúsund tonn
frá því sem hann var 1987. En þá
reyndist þorskaflinn vera 390
þúsund tonn. 1989 er hinsvegar
gert ráð fyrir að þorskaflinn verði
ekki meir en 325 þúsund tonn
sem þýðir 65 þúsund tonna
minnkun á heildarþorskveiði á
milli áranna 1987 og 1989.
Afli annarra botnfisktegunda
eykst nokkuð en þó langmest í
ýsuafla eða um 13 þúsund tonn.
Síldveiði er áætluð að verði ná-
lægt 100 þúsund tonnum á móti
75 þúsund 1987 óg líkur benda til
að loðnuafli ársins verði um 900
þúsund tonn. Skelfiskafli dregst
saman um 13 þúsund tonn, úr 55
þúsund tonnum í 42 þúsund.
Áætlað er að humarafli verði
2.200 tonn, rækjuafli 29 þúsund
tonn og hörpudiskur um 11 þús-
und tonn.
Á haustdögum hafði heildar-
verðmæti aflans aukist um 14%
og var þá orðinn 20,4 miljarðar
króna á móti 17,8 miljörðum á
sama tíma 1987. Verðmæti
þorsks upp úr sjó hafði þá aukist
um 11% miðað við sama tíma í
fyrra, verðmæti ýsu jókst um
hvorki meira né minna 64% og
loðnu um 61%.
Með aukningu heildarafla um
100 þúsund tonn sem er aðallega
loðna og sfld og verðhækkun á
loðnuafurðum er reiknað með að
heildarverðmæti útfluttra sjávar-
afurða verði um 42 miljarðar
króna. Reiknað á verðlagi hvers
árs fyrir sig hefur verðmætið
aldrei verið meira.
2ja miljarða
tap á árinu
Þrátt fyrir það að afli lands-
manna hafi aldrei verið meiri en
við lok þessa árs í 1100 ára sögu
landsins er fiskvinnslan komin á
vonarvöl og samkvæmt tölum frá
Samtökum fiskvinnslustöðva er
tapið í ár metið á um 2 miljarða
króna. Samkvæmt skýrslu Þjóð-
hagsstofnunar um afkomuna' í
sjávarútveginum 1988 er
botnfiskvinnslan talin rekin með
2,5% halla samanborið við 1,5%
hagnað bæði árin 1986 og 1987.
Áætlað er að botnfiskveiðar- og
vinnsla séu sameiginlega rekin
með um 4,5% halla. Ástæðurnar
fyrir þessum hallarekstri eru að
mati Þjóðhagsstofnunar aflasam-
dráttur, verðlækkun sjávara-
furða erlendis og hátt raungengi
krónunnar. í Þjóðhagsáætlun
fyrir árið 1989 segir að horfur séu
á að verðmæti sjávarafla dragist
saman um 2% á þessu ári. Verð á
sjávarafurðum á erlendum
mörkuðum hefur lækkað um 1%
að meðaltali í erlendri mynt frá
síðasta ári og um 7,5% frá því í
byrjun þessa árs.
Verðhækkanir
sem dropi
í hafið
Nýlegar verðhækkanir á
þorskblokk á Bandaríkjamark-
aði um 15 sent pundið virðast litlu
breyta um afkomu fiskvinnslunn-
ar til hins betra. Að sögn Arnars
Sigurmundssonar formanns Sam-
taka fiskvinnslustöðva þýðir
þessi verðhækkun aðeins til 70
-90 miljóna tekjuauka fyrir
vinnsluna sem er aðeins dropi í
hafið þegar tapið á ársgrundvelli
er metið á 2 miljarða króna.
Ástæða þessarar verðhækkun-
ar er talin vera ótti fiskkaupenda
vestra um fiskskort á næstunni
vegna boðaðs samdráttar í afla
ríkja Efnahagsbandalagsins á
næsta ári vegna ofveiði á miðum
þeirra á undanförnum árum.
Á þessu ári hefur verðið á
þorskblokk fallið úr 2 dollurum
hvert pund niður í 1,25 dali. Til
glöggvunar hefur þróun verðlags
á þorskblokk verið sú að í aprfl sl.
fór verðið úr 2 dollurum niður í
1,85. í júní sl. datt það niður í
1,60 og niður um 10 sent í júlí-
mánuði. f ágúst féll verðið um
hvorki meira né minna en 25 sent
og var þá komið niður í 1,25 dali.
Síðan þá hefur verðið verið að
þokast upp af botninum. Fyrst í
1,30 dali í september, í 1,35 í okt-
óber og í 1,35 - 1,40 dali í síðasta
mánuði og í byrjun þessa.
Gengisfelling
tímaskekkja
Að mati fiskvinnslumanna
sjálfra eru orsakir tapsins í vinnsl-
unni og hvernig komið er fyrir
þessari undirstöðuatvinnugrein
landsmanna fyrst og fremst rakt-
ar til fastgengisstefnunnar sem
ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar
taldi vera bót allra meina og
vaxtafrelsisins sem fyrri nkis-
stjórn Steingríms Hermanns-
sonar stóð fyrir á sínum tíma. Á
tímabili fastgengisstefnunnar
voru tekjur vinnslunnar bundnar
í báða skó á meðan verðbólga fór
vaxandi. Allur innlendur kostn-
aður fór úr böndum og einnig
fjármagnskostnaðurinn. Þrjár
gengisfellingar í ár samtals um
22% hafa ekki megnað að breyta
rekstrarstöðu fiskvinnslufyrir-
tækja til hins betra nema síður sé.
Ástæða þess að gengisfellingarn-
ar dugðu skammt var að mikið af
skuldum sjávarútvegsfyrirtækja
eru gengistryggðar og hækkuðu
því í takt við gengislækkanirnar,
samfara því að þær komu allt of
seint og náðu því ekki tilætluðum
árangri. Þá höfðu gengisfelling-
arnar einnig áhrif til hækkunar á
lánskjaravísitölunni sem hækk-
aði sjálfkrafa öll lán fyrirtækj-
anna. Sem dæmi um það skal
nefnt að þegar gengisfelling núm-
er 2 á árinu kom til framkvæmda í
maí sl. um 10%, hækkaði láns-
kjaravísitalan um heil 8% í júní
og júlí.
Óheftur fjármagnsmarkaður-
inn í öllu sínu frelsi gerði það að
verkum að svo til allt þetta ár
hafa sjávarútvegsfyrirtæki verið
að greiða allt að 60 - 70% vexti
sem þau gátu engan veginn staðið
undir. Afleiðingin varð sú að þau
gátu ekki greitt aðrar skuldir ss.
við þjónustufyrirtæki ýmiskonar.
í dag vofa yfir rafmagnslokanir
hjá mörgum þeirra vegna skulda
upp á hundruð miljóna króna.
Vitað er aðeins um eina veitu sem
hefur gripið til harðra innheimtu-
aðgerða sem dugði til að fá helm-
ing rafmagnsskuldanna
greiddna. Það gerðist á dögunum
á Stokkseyri þegar skyndilega var
lokað fyrir rafmagn til Hraðfryst-
ihússins mitt í dagsins önn. Áuk
þess eru vanskil fyrirtækjanna við
iðnfyrirtæki komin hátt í annan
miljarð króna að viðbættum stór-
felldum vanskilum við sveitar- og
bæjarfélög.
Eigið fé fyrirtækjanna er einn-
ig að mestu upp urið og fregnir
berast frá áður stöndugum sjáv-
arútvegsfyrirtækjum um að þess
sé skammt að bíða að þau verði
gjaldþrota, með hrikalegum af-
leiðingum fyrir viðkomandi
byggðarlög sem hafa ekki að
neinu öðru að hverfa.
f athyglisverðu uppgjöri Þjóð-
hagsstofnunar á afkomu vinnsl-
unnar 1987, þar sem sýndur er
mismunur á afkomu bestu og
verstu fyrirtækjanna, kemur
fram ótrúlegur mismunur. Sam-
kvæmt því skiluðu 17 frystihús
nánast engu fé úr rekstri til að
standa undirfjármagnskostnaði á
sama tíma og 16 hús skiluðu 14%
af tekjum upp í fjármagns-
kostnað. Með sama hætti skilaði
Á næsta ári er gert ráð fyrir 25 þúsund tonna aflaminnkun á þorski en samanlagt verður samdrátturinn í af la
landsmanna um 60 þúsund tonn. Það verður því rólegra að gera í löndunarvinnu en verið hefur í langan tíma
og kassarnir mun færri sem þarf að handleika fyrir bragðið. Mynd: Jim Smart.
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. desember 1988