Þjóðviljinn - 24.02.1989, Page 23

Steinunn
Sigurðardóttir
i
K
Kjartan Ólason: Fyrstur hinna dánu.
desar: við sjáum í myndinni
„Fyrstur hinna dánu“ hvar stælt-
ur maður og stoltur ekur hest-
vagni sínum inn í ríki dauðans.
Hestarnir í myndum Kjartans eru
dauðatákn og þessi magnaða
mynd er eins konar storkun við
dauðann sem vekur bæði kjark
og kvíða. Aðrar myndir hafa til-
vísun tii fortíðarinnar og listasög-
unnar: andlitið í myndinni „Vef-
arinn“ minnir á Michelangelo og
Skáldsnillingurinn „Doctus Po-
eta“ er eins og skopleg en jafn-
framt tragísk tilvitnun í vélmenni
þau sem komu fram í verkum kú-
bista, fútúrista og dadaista á fyr-
rihluta aldarinnar. Myndin
„Amnesía“ eða minnisleysi sýnir
okkur andlitsgrímu sem er að
hluta til hulin og umlukin form-
lausum myndflötum. Þetta eru
þau andlit fortíðar sem dvelja í
sameiginlegri undirvitund okkar,
andlit sem listamaðurinn magnar
upp, þannig að við þekkjum þau
á ný, j nýju samhengi við nútím-
ann. Á stuttri yfirsýn vekja þess-
ar myndir ótal spurningar, sem
ekki verður svarað í þessum
pistli. Enda ekkert svar ótvírætt
og best að hver svari fyrir sig. En
Kjartan Ólason á erindi við okk-
ur og allir myndlistarunnendur
eiga erindi á þessa óvenjulegu
sýningu.
augu
dauðann / sem líknsamur neglir I
augu vor aftur einn dag / undir
deyjandi sól:“
í þriðja kafla bókarinnar tíðk-
ast hin breiðu spjótin. Þar vitjar
Matthías fornkappa eins og
löngum fyrr í skáldskap sínum;
þar fann ég ágætast kvæðið Gísli
kveður, lýrískt og magnað í senn.
Fjórði kaflinn er viðamestur, en
hann geymir mörg góð vers, enda
er Matthías hæfilega nískur á orð-
in í flestum tilvikum. Og hann
notar frumlega líkingu þegar
hann víkur að því vandasama
starfi að koma hugsunum í orð;
fýlinn, þann hrjáða fugl: „Fýllinn
/ er leiksoppur / vindanna II hrekst
til lands / með hvíthryggjaðan /
fjörð í fálmandi / augum, II getur
ekki lyft I sér til flugs. I/ Þannig er
einnig / hugsun vor I landfastur
leiksoppur / lausbeislaðra / vinda
II án kletta, án hafs. // Án himins. “
t þessum kafla eru flest áleitn-
ustu ljóð bókarinnar, Febrúar-
Grafík
á Skaga
Fjölbrautaskóli Vesturlands á
Akranesi fékk á sl. ári 600 þ.ús-
und króna fjárveitingu úr List-
skreytingasjóði til að skreyta
heimavist skólans. Ákveðið var
að kaupa grafíkverk og verður
haldin sýning á þeim fyrir al-
menning nú um helgina.
Alls voru keyptar 56 myndir
eftir 11 listamenn, þau Baltasar
Samper, Halldóru Gísladóttur,
Ingiberg Magnússon, Ingunni
Eydal, Jóhönnu Bogadóttur, Jón
Reykdal, Ragnheiði Jónsdóttur,
Ríkharð Valtingojer, Sigrid Valt-
ingojer, Vigni Jóhannsson og
Pórð Hall.
Sýningin verður opnuð í dag
kl. 16 og er opin til 20.30. Á laug-
ardag og sunnudag er hún opin
frá 14 til 20.30. Sýningunni lýkur
svo föstudaginn 3. mars og verð-
ur myndunum þá komið fyrir á
heimavistinni.
vor aftur
dagur, Ferðalag, Ef, Hugmynd,
Næturvörður Rembrandts, Her-
dísarvík, svo dæmi séu tekin. Aft-
ur gengur Matthías á hólm við
söguna í fimmta hluta bókar sinn-
ar og falla öll vötn til Dýrafjarðar
sem endranær: lífvænlegustu
ljóðin eru knöpp og meitluð.
Skáld eiga að stjórna orðunum.
Ekki öfugt.
Matthías Johannessen var á
sínum tíma einn helsti frum-
kvöðull hins opna ljóðforms. Það
hefur verið á undanhaldi hin
seinni ár og er það vel; oft á tíðum
eru opin ljóð rétt eins og hver
önnur lesendabréf, aðeins með
mislöngum línum. í sjötta hluta
bókarinnar vottar fyrir áhrifum
opna Ijóðsins, þó með meiri
skáldlegum tilþrifum en það býð-
ur oftast nær upp á. Sprengjan
heitir þessi bálkur og fyrsti hluti
hans er afar kröftugur: „Tölum
ekki um veturinn langa I tölum
ekki um myrkrið og frostið /
tölum ekki um grimmd mannsins
/ tölum ekki. “
Tölum ekki, segir skáldið, en
það á annað svar og haldbetra.
Fyrsta hlutanum lýkur svo:
„Rífum blóm dauðans upp / með
rótum. I/ Leiðum öskrandi rándýr
/ inní traust búr II Yfirgefum Cól-
osseum, megi rústirnar / molna
undirfölgulu tunglskini / vaxandi
mána og kœfandi geislum I sólar á
löngu sumri".
Tveir síðustu hlutar bókarinn-
ar eru torræðir; þar bregður ein-
att fyrir sterkum myndum og
skáldlegum, en hætt er við að
margur lesandi tapi áttum áður
en yfir iýkur. Og þar kemur enn
og aftur að því sem helst veikir
þessa nýjustu ljóðabók Matthías-
ar: orðgnóttin og hömluleysið.
Þess vegna er Dagur af degi ekki
eins heilsteypt verk og ef skáldið
hefði verið strangara við sjálft sig
og ljóð sín. Og það er slæmt, því
bókin geymir fjölmörg ljóð sem
gera hana að afar ánægjulegum
tíðindum í íslenskum skáldskap.
Ljóð á Laugamestanga
Það hefur verið fastur liður í
starfsemi Listasafns Sigurjóns
Ólafssonar að hafa bók-
menntakynningu einusinni í
mánuði. Febrúarkynningin fer
fram á sunnudag og er helguð
ljóðinu en í janúar voru þýddar
skáldsögur á dagskrá.
Það eru ljóðskáldin Gyrðir
Elíasson, Kristín Ómarsdóttir,
Kristján Karlsson og Þorsteinn
frá Hamri sem lesa upp úr ljóðum
sínum á sunnudag og hefst dag-
skráin klukkan hálfþrjú.
Ó magálamir
mamma!
Nú er runninn upp rétti árs-
tíminn fyrir fólk sem vill þefa
af sögu íslensku þjóðarinnar
og berja hana augum án þess
að lesa bækur og fara á söfn.
Nú er nægilegt að skreppa út í
Hagkaup og skoða kjötborðið
þar til þess að verða margs vís-
ari um litla þjóð og hennar
lifnaðarhætti um aldir. Og
þetta geta menn gert alveg
ókeypis um leið og þeir kaupa
inn fyrir vikuna.
Það er með þorramat eins
og svo margt annað, að maður
er alinn upp við þetta og er
ekkert sérstaklega að pæla í
því fyrr en allt í einu að um-
hugsun kviknar, fyrir ein-
hverja tilviljun. Ég er núna
komin að niðurstöðu um
hvers vegna ég snarhemlaði
með innkaupakörfuna í Hag-
kaupum hér um daginn og
horfði yfirþyrmd á hina
óhugnanlegu samsuðu í kjöt-
borðinu og var hugsi í fram-
haldi af því allan þann dag.
Það er vegna þess að þetta er
mesta magn þorramatar sem
ég hef séð samankomið á einu
bretti, og þá var sem lykist
upp fyrir mér leyndardómur
um eðli þessara voðalegu
landbúnaðarafurða, sem ég er
þó alin upp við og hef séð oft
áður, en í mun minna magni.
Ég stend sem sagt eins og
dáleidd við kjötborðið og
hugsa: Súr fita. Oj. Þar sveif
hvít fitubrák yfir vötnum í
sambýli magála, bringukolla,
súrsaðra hrútsp., rengis, svið-
asultu, hákarls o.fl. Eg hugs-
aði með mér: Þetta át það. Og
étur enn. Og ég minntist orða
skáldsins: Ó magálarnir mam-
ma!
Svo hvarflaði hugurinn aft-
ur í moldargöng, baðstofuloft
og fimm bera búka undir sama
brekáni, frostaveturinn
mikla, lús og móðuharðindi.
Það er skiljanlegt í sögulegu
samhengi að aðþrengt fólk í
hreysum fortíðarinnar skuli
hafa lagt sér til munns grafinn
hákarl í ammoníaksbaði. Þess
konar matvæli urðu að lífsvið-
urværi vegna þess að erfitt var
um aðdrætti og ekki til betri
aðferðir við að geyma matinn.
Þetta er sem sagt skiljanlegt.
Óskiljanlegt er hins vegar að
fólk sem hefur komið sér upp
einbýlishúsi, frystikistu og
þrælbólstruðum sóffa skuli
leggja það á sig að leggja sér
sýrða dýrafitu og innyfli til
munns í umtalsverðu magni.
Á sama hátt og barn vex
uppúr því að skammast sín
fyrir foreldra sína, þá er ég
löngu hætt að skammast mín
fyrir að vera íslendingur. En
ég á mínar erfiðu stundir þeg-
ar verið er að innvígja útlend-
inga í innstu leyndardóma ís-
lenskrar matarmenningar,
ekki síst hið illræmda súrmeti
og brennd kindahöfuð, þar
sem hámark máltíðar er
augnstunga og tunguskurður.
Og ég get aldrei vanist svipn-
um á útlendingum þegar það á
að telja þeim trú um að harð-
fiskur sé matur. Þá myndast á
andlitunum þessi átakanlegi
svipur sem er blanda úr van-
trú, kurteisi og viðbjóði. Tal-
andi um harðfisk, sem mikill
lyktauki er að, þá er alveg met
hvað íslendingar eru duglegir
við að hafa hann innanum
sparifötin í ferðatöskunum
sínum þegar þeir fara til sið-
menntaðra landa og ég und-
rast mest að enginn skuli enn
hafa verið handtekinn áflug-
velli fyrir hryðjuverk í
matvælaútflutningi.
Á hinum hefðbundnu þorra-
blótum til fjarða og dala á ís-
landi er að sjálfsögðu veittur
þorramatur. Eftir að hafa
heyrt um skemmtiatriði á
slíku blóti í afskekktum firði
fyrir austan þá velti ég því
fyrir mér á hvaða brautir í
heilanum ammoníakshákarl-
inn virkaði. Þetta var árið sem
meint dónamynd íslensk var
sýnd í sjónvarpinu og hófst á
innilegum atlotum á eldhús-
borði. Nýstárleg notkun þessa
húsgagns varð kveikjan að
skemmtiatriði á þorrablótinu,
þar sem valinkunn sæmdar-
hjón á staðnum léku eldhús-
borðssenuna úr sjónvarps-
leikritinu. Ég hef ástæðu til að
ætla að þessi sniðuga hug-
mynd hafi farið eins og eldur í
sinu hringinn í kringum landið
vegna þess að kona ein í firð-
inum heyrðist lýsa þessu atriði
símleiðis fyrir ættingja sínum í
öðrum firði og leggja til að
það yrði einnig æft upp fyrir
þorrablótið hjá þeim.
Þegar mér virtust öll sund
lokuð og engin afsökun lengur
til fyrir því að leggja sér til
munns gömul íslensk matvæli
sem ganga undir samheitinu
þorramatur, þá fékk ég
hugljómun. Kannski það sé
veik von til þess að íslending-
ar færist nær uppruna sínum
og verði þar með að betri ís-
lendingum með því að éta
skyr og rengi og hina óum-
ræðilegu súrsuðu hrútsp.
Föstudagur 24. febrúar 1989 NYTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 23