Þjóðviljinn - 06.05.1989, Blaðsíða 16

Úr f lóttamannabú&um
í Þýskalandi
í kaupakonustarf
í Fljótshlíðinni
Rætt við Margréti Róbertsdóttur, ekkju í Þorlákshöfn,
en hún kom til íslands með togaranum Júpíter
17 ára að aldri 27. júlí 1949
Mynd þessi af Margréti er tekin
austur í Fljósthlíð sama sumar og
hún kom til íslands.
„Ég var 17 árapegar ég á-
kvað að fara til Islands. Við
vorum saman 10 Þjóðverjar, 4
stúlkur og 6 karlar, með togar-
anum Júpíter, en þetta var
síðasta ferð hans frá Cuxha-
ven. Við vorum í káetu með
áhöfninni og fengum buxur
lánaðar hjá strákunum og
sváfum í fötum allan tímann.
Við komum við í Aberdeen og
voru þar í tvo sólarhringa. Ég
varð svo sjóveik að það var
óttast um líf mitt því spytti
blóði.
Ég er Brandenburgarprússi,
fædd og uppalin rétt hjá Stettin.
Ég missti föður minn þegar ég var
6 ára, áður en stríðið braust út, en
átti móður og bróðúr á lífi í
Þýskalandi. Við bjuggum í
sveitaþorpi og ég var því vön
landbúnaðarstörfum.
Ég bjó með móður minni í
flóttamannabúðum eftir stríðið.
Þetta voru gamlir hermanna-
braggar og við bjuggum ásamt
tveimur öðrum fjölskyldum í
einu herbergi, sem var um 20
fermetrar að stærð. Okkur var
staflað upp í járnkojur, sem her-
inn hafði áður notað. Ég vann í
grænmetisverksmiðju Kuhne,
sem enn er starfrækt. Mánaðar-
kaupið mitt var 95 mörk fyrir 48
stunda vinnu.
Þá birtist auglýsing í blöðunum
um að það sé sóst eftir fólki til
landbúnaðarvinnu. í auglýsing-
unni var sagt að laun okkar á Is-
landi yrðu um 140 mörk. Þegar til
kom reyndust það vera um 400
krónur íslenskar og fyrir þær fékk
maður samasem ekki neitt.
Ódýrasta kápan kostaði þá 7-800
krónur og stígvél kostuðu 150
krónur. Það var því ekki alveg að
marka þessa auglýsingu.
Ég þráði að losna úr flótta-
mannabúðunum og réð mig því
til íslands í tvö ár og ætlaði að
nota launin héðan til þess að
komast yfir herbergi úti með
mömmu. Atvikin áttu þó eftir að
haga því svo til að ekkert varð úr
því enda ekki hægt að leggja neitt
fyrir af þessum 400 krónum auk
þess sem ekki var hægt að yfir-
færa þær í þýsk mörk.“
Flúið vestur
Við erum stödd í Þorlákshöfn á
heimili Margrétar Róbertsdóttur
sem er ein þeirra þýsku kvenna
sem komu til fslands sumarið
1949 í kaupavinnu. Hún ílengdist
á íslandi þótt upphaflega hafi hún
einungis ætlað að dvelja hér í tvö
ár. Hér festi hún rætur, giftist og
eignaðist þrjú börn og þótt hún
hafi upplifað bæði dökkar hliðar
og bjartar er hún sátt við hlut-
skipti sitt.
Margrét er mjög skemmtileg
viðræðu, hefur frá miklu að segja
enda líf hennar efniviður í mun
merkari bók en flestar viðtals-
bækur sem gefnar eru út. Hún
segir skemmtilega frá og hefur
gott vald á íslenskunni þótt vissu-
lega megi greina hreim. Sjálf seg-
ist hún hafa einsett sér að læra
málið fyrst hún ákvað að setjast
að á íslandi og hneykslast á þeim
löndum hennar sem fluttu til ís-
lands og settust hér að en hafa
ekki haft fyrir því að reyna að ná
valdi á tungunni og bendir á að
þeir séu nú mállausir, kunni
hvorki almennilega íslensku né
heldur almennilega Þýsku.
En gefum Margréti orðið.
„Ég bjó í þorpi rétt utan við
bæinn Kolberg í Prússlandi, sem
nú heyrir undir Pólland. Við urð-
um lítið vör við stríðið. Við sáum
reyndar þegar gerðar voru loftár-
ásir á Stettin. Þá logaði himinn-
inn. En lífið gekk sinn vanagang.
Við höfðum ekki hugmynd um
ýmislegt af því sem hefur verið
' grafið upp eftir stríðið t.d. gyð-
ingaofsóknirnar.
Rússarnir komu í mars 1944 og
þá varð mikil breyting á lífi okk-
ar. Við vissum aldrei hvenær
stríðinu lauk. Ég á ekki orð til
þess að lýsa hörmungunum sem
yfir okkur dundu þegar Rússarnir
komu. Við lágum úti og þeir tóku
allt af okkur, föt og aðrar eigur,
nauðguðu kvenfólki og í stuttu
máli sagt þá var þetta hryllingur.
Stelpurnar reyndu að fela sig.
Viðfengum lús og kláða.Mamma
mín skar hárið af mér og bar
steinolíu í svörðinn. Það var ekk-
ert annað hægt að gera. Við kláða
var ekkert hægt að gera nema að
þvo sér upp úr þvagi. Við
steyptumst út í kýlum og ég er
enn með ör eftir þau.
Okkur var safnað saman í nóv-
ember til þess að taka upp kart-
öflur og yfir okkur stóðu her-
menn með byssustingi. Þeir rifu
eyrnalokka úr fólki og slógu úr
þeim gulltennur. Þetta hefur
aldrei verið skráð. Það er alltaf
verið að segja frá framferði Þjóð-
verja en ekkert minnst á fram-
ferði sigurvegarans.
Pólverjarnir höfðu sest að í
húsum okkar og við vorum látin
hírast í fangabúðum. 1946 var
okkur Þjóðverjunum smalað
saman og sumir voru sendir í
vestur en aðrir í austurveg, til
Austur-Þýskalands eða jafnvel til
Sovétríkjanna. Við vorum svo
heppin að lenda í hóp sem var
sendur til Vestur-Þýskalands.
Þetta var um miljón flóttamanna
sem Vestur-þjóðverjar tóku á
móti.
Flóttamaður
í Lubeck
Það var Rauði-krossinn sem
tók á móti okkur í Lubeck. Til að
byrja með vorum við í stórum
bragga með um 500 manns og við
lágum á gólfinu. Við vorum mjög
illa farin og varla vinnuhæf, þjáð-
umst af taugaveiki og allskyns
kvillum. Það var skortur á öllum
nauðsynjum og við nærðumst á
vatnssúpu og brauði.
Skammturinn var um 100 grömm
af brauði á viku fyrir mig og
mömmu og hálfur lítri af vatns-
súpu tvisvar á dag. í súpunni voru
nokkur kálblöð og úldinn fiskur.
Okkur stóð til boða að fara í
skóla en ég kaus að fara að vinna.
Ég fór í vist í nágrenni Kiel en það
var farið illa með okkur sem vor-
um flóttamenn. Mér var þrælað
út í vistinni, látin vinna mikið.
Mér hafði verið lofað að ég fengi
að senda mömmu mat en það var
svikið. Ef ég kvartaði þá var sagt
að þetta helvítis flóttafólk kynni
aldrei gott að meta. Manni leið
einsog þræl. Heimamenn höfðu
andúð á okkur, þeim fannst við
vera að brjótast inn til þeirra.
Ég gekk til prests því mamma
vildi endilega að ég fermdist og
ég þurfti að ganga eina þrjá kfló-
metra til prestsins.
Eftir að ég fermdist byrjaði ég í
grænmetisverksmiðjunni. Þetta
var um jólin 1947. Þá var ég 16
ára. Eina nóttina gerist það svo
að ég verð blind á báðum augum
og ég var blind í sex mánuði. Or-
sök blindunnar reyndist vera
næringarskortur. Ég var lögð inn
á spítala í Hamborg og var
rannsökuð hátt og lágt og það
eina sem fannst að mér var ein
skemmd tönn.
Það er erfitt að lýsa því hvernig
mér varð við þegar ég uppgötvaði
að ég var blind. Ég hafði gengið í
gegnum svo mikið að ég var
eiginlega bara að bíða eftir því
hvaða ósköp dyndu næst yfir. Ég
held að ég hafi einfaldlega ekki
gert mér grein fyrir því hvað það
er að vera blind.
Með góðri aðhlynningu, hvfld
og almennilegum mat fékk ég
sjónina aftur og hvarf þá til fyrri
starfa við verksmiðjuna.
Um það leyti sem ég fór að
vinna aftur kom myntbreytingin í
Þýskalandi en hún hafði mikil
umskipti í för með sér. Allt í einu
var hægt að fá brýnustu
nauðsynjar og ég man að eitt það
fyrsta sem ég gerði var að kaupa
mér nýja skó því ég átti bara eina
strigaskó, sem Rauði krossinn
hafði afhent mér og ég var búin
að bera svo mikinn skóáburð á þá
að þeir höfðu breyst í leðurskó.
Ég hafði 95 mörk á mánuði í
verksmiðjunni og góðir skór
kostuðu um 20 mörk og kjóll um
30 mörk.
íslandsför
spáð í lófa
í febrúar 1949 fór ég til spá-
manns sem las í lófa. Hann sagði
mér að ég ætti eftir að búa á ein-
hverri eyju og hafa það gott þar
og að á næstu vikum yrði ég mjög
Ma
bertsd
ferðc
seml
aleigun
húnl
lam
Hópurverl
smiðjukve
grænmeti;
smiðjunni
beck. Mari
frá vinstri í
röð.
16 SfÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 6. maf 1989