Þjóðviljinn - 06.05.1989, Blaðsíða 27

ábyrgðarstöðun
Hvergi er stéttaskiptingin greinilegri en meðal aldraðra ^
stórfyrirtækja. Þeir geta meira að
segja verið forsetar stórveldis.
Eins þótt minnið svíki þá og það
slái út í fyrir þeim - eins og dæmi
Ronalds Reagans sanna. Það ger-
ir ekkert til: ef þú stendur nógu
hátt er reistur um þig aldraðan
hár varnarveggur aðstoðar-
manna og ímyndarhönnuða sem
beina frá þér óþægilegri
gagnrýni.
Vald og
peningar
Það er til lítill hópur manna
sem fær að halda sínu í samfé-
laginu fram yfir sjötugt og fram
yfir áttrætt. Og það er sá hópur
sem mikið vald og mikill auður
hefur safnast á bak við. Menn
stjórna ekki háaldraðir risafyrir-
tækjum í Bandaríkjunum vegna
þess að þar í landi beri menn svo
mikið traust til ellinnar. Heldur
vegna þess að viðkomandi menn
eiga þau hlutabréf sem duga til að
þeir haldi velli. Og
stjórnmálaforingjar fá að sitja
lengi (Churchill, Adenauer, Re-
agan ofl. ) vegna þess að í nafni
þeirra eru saman komnir miklir
hagsmunir sem vinna markvisst
að því að nafn foringjans falli
ekkiíverði (M.a. vegnaþesshve
erfitt og kostanaðarsamt það er
að koma sér upp nýjum lands-
föður).
Eftir því sem
neðar dregur
Við getum svo fikrað okkur
niður þjóðfélagsstigann og þá
sjáum við glöggt að eftir því sem
neðar dregur, þeim mun hraðara
er gengið fram í því að flæma
aldraða eða roskna af vettvangi.
Opinberir embættismenn ofar-
lega í mannvirðingastiga fá kann-
ski að sitja til sjötugs, ætlast er til
að þeir sem neðar eru taki pok-
ann sinn fyrr. Og ef þú ert blátt
áfram erfiðismaður, þá gerist það
miklu fyrr á ævinni að þú þarft að
fara að ugga um þinn hag. Við
íslendingar höfum að vísu verið
mildari en flestir aðrir (og áreið-
anlega miklu mannúðlegri en
Bandaríkjamenn) að því er varð-
ar uppsagnir þeirra sem komnir
eru t.d. yfir sextugt. Og kemur
tvennt til sjálfsagt; smæð þjóðfé-
lags (menn eru varðir ættarbönd-
um og kunningjatengslum) og
svo það, að við höfum ekki átt
atvinnuleysingjaher að ráði. En
horfum allt í kringum okkur og
við sjáum þá fljótt, að sá sem mis-
sir starf sitt í einkageiranum og er
orðinn hálffimmtugur, hann á
mjög litlar líkur á að fá eitthvert
svipað starf eftir það. Annað-
hvort fær hann verra starf og
tekjuminna, eða hann hratar
strax ( eða kannski fimm árum
síðar) inn í atvinnuleysingjaher-
inn, og er þar lengst af upp frá
því. Dæmdur úr leik tíu til tut-
tugu árum fyrr en þeir sem betur
eru settir í samfélaginu.
Gáum að þessu.
Stundum koma þeir tímar
að allir eru á kafi í kynslóðabil-
inu, sem á þeim stundum fær
á sig svip árekstra, bardaga,
jafnvel styrjaldar milli ungra
og aldraðra. Ungir menn rísa
upp með offorsi og vilja þá
öldruðu feiga og þeirra stjórn-
sýslu og siði og íhaldssemi.
Kynslóðin sem kennd er við
árið sextíu og átta er skýrt og
nýlegt dæmi um þessa af-
stöðu. Það var þá að menn
sögðu að það væri best að
skjóta þá sem komnir voru yfir
þrítugt. Er haft fyrir satt að þeir
sem svo mæltu hafi skotið
sjálfa sig í fæturna- en það er
svo önnur saga.
arsamstaða að það eigi að búa
sæmilega að öldruðum. Fram-
kvæmdin er vitanlega stórgölluð
- ekki bara vegna þess að það
vanti peninga heldur og vegna
þess að menn hafa helst til lengi
einblínt á einhverjar sérlausnir
fyrir aldraða, eitthvert það fyrir-
komulag sem í rauninni einang-
rar þá frá yngra fólki og börnum.
En sem sagt: menn hafa reynt
ýmislegt og gert ýmislegt og sem
betur fer þykist enginn hafa sett
punktinn endanlega yfir i í þess-
um efnum.
4
/
sér fátt um starfsgetu og andlegt
fjör einstaklings - og svo vegna
þess að aldraðir eru mjög mis-
jafnlega settir eftir stöðu, stétt,
samböndum, eignum. Goðsagan
um stéttlaust þjóðfélag á íslandi
afsannast hvergi rækilegar en á
öldruðum.
Gamall
fjandskapur
Þegar blaðað er í sögunni eða
lýsingum á lífsháttum svonefndra
frumstæðra þjóða, þá sjáum við
meira en nóg af fjandskap í garð
aldraðra. Þeir sem hafa til-
hneigingu til að fegra fyrir sér lífs-
hætti lítilla veiðiþjóða (vegna
þess að þeim finnst þar fundinn
lykill að fornri hamingju í sam-
eign og kvenfrelsi og samspili við
náttúruna) láta sér oft sjást yfir
það, að í raun voru þessi samfé-
lög oftar en ekki grimm við gam-
alt fólk. Sá sem ekki var lengur
vinnufær, gat ekki dregið björg í
bú, hann var óþarfur og átti ekki
mat að fá. Ef hann gat ekki tryggt
sig með því að vera t.d. sérfræð-
ingur í einhverjum galdri eða
annarri þekkingu sem nytsamleg
var talin hópnum, þá var líf hans í
hættu. Gömlu fólki var hrundið
fyrir ætternisstapa, það var skilið
eftir úti á ísnum, kannski var
gömlum manni haldin kveðju-
veisla sem endaði á því að hann
var stunginn til bana eða kæfður.
Ástandið
hefur skánað
„Hér á fslandi væri það óhugs-
andi að skipa 72 ára gamlan mann
í embætti og skiptir þá ekki máli
um hvaða embætti er að ræða.
Þessar reglur eru komnar útí öfg-
ar. Heilsufar fólks er mismun-
andi. Sumir eru orðnir heilsu-
veilir sjötugir. Aðrir eru við
bestu heilsu. En hér á íslandi er
jafnvel farið að tala um, að menn
eigi að víkja úr störfum rúmlega
sextugir!
Sannleikurinn er sá, að fólk á
þessum aldri er oft hæfasta fólkið
til að takast á við erfið verkefni.
Það býr yfir lífsreynslu og þroska
sem nýtist vel í mörgum störfum.
Þess vegna er út í hött að þjóðfé-
lagið njóti ekki starfskrafta hæfra
manna, jafnvel þótt þeir séu
komniryfirsjötugt. Viðeigum að
taka Bandaríkjamenn okkur til
fyrirmyndar í þessum efnum."
Hvar er
fyrirmyndin?
Ekki segi ég það nú kannski.
Það er fljótfærnislegt, svo ekki sé
meira sagt, að kalla á Bandaríkin
sér til fyrirmyndar í þessum mál-
um, þótt forsetinn hygli einhverj-
um gömlum starfsbróður (var
Bush ekki í CIA? ) með því að
gera hann að sendiherra í ellinni.
Sendiherrastarf er einmitt eitt af
þessum skrýtnu athvörfum í him-
ingeimnum, sem geta þýtt allt
mögulegt - allt frá alvarlegu starfi
til meiningarlauss samkvæmis-
lífs.
En það er ýmislegt annað satt
og réttmætt í vangaveltum Vík-
verja. Það er um margt heimsku-
legt að búa til allsherjarreglu um
það hvenær menn skuli hætta
störfum. Sumir menn stritast við
að sitja alltof lengi. En þeir eru
sjálfsagt miklu fleiri sem eiga
margt merkilegt ógert þegar farið
er að bola þeim út af sviði og á
eftirlaun. Þar að auki eru þessi
mál alltof oft sett upp í mynstrinu
annaðhvort eða. Annaðhvort
ertu í fullu starfi eða þú ert verk-
efnum sviptur með öllu. í stað
þess að gefa mönnum kost á að
minnka við sig í áföngum, svo
fólk sitji ekki uppi allt í einu með
lamandi tómleikatilfinningu í sál-
inni eftir að starfið sem fyllti til-
veru þess er frá því tekið.
Forréttindi
í ellinni
En það er eitt sem Víkverji og
margir aðrir láta sér sjást yfir og
það er stéttaskiptingin í ellinni.
Hann gat reyndar um aldraðan
sendiherra og seinna í pistlinum
vísar hann aftur til Bandaríkj-
anna sem fyrirmyndar að því
leyti, að þar séu „fjölmörg dæmi
þess að menn sem eru komnir
langt yfir sjötugt stjórni risafyr-
irtækjum". Það er nefnilega það.
Það eru forréttindamenn, þeir
sem efst tróna á samfélagspýram-
íðanum sem fá að vera gamlir í
starfi. Þeir geta verið forstjórar
En við þykjumst nú komnir
yfir þennan sögulega arf með að-
stoð kristindómsins og fram-
Ieiðslugetunnar. Það er að segja:
við erum að vona að auðlegð
þjóðfélagsins (sem tryggir að allir
geti fengið að éta), gömul boðorð
um að þú skulir heiðra föður þinn
og móður og svo þau hyggindi, að
sá sem er á miðjum aldri nú (og
fer með völd) hann verður gamall
bráðum - að allt þetta dugi til að
eyða fjandskap í garð aldraðra og
tryggja þeim sæmilegt ævikvöld.
Og það væri heimskulegt að
neita því, að okkur hefur miðað
tölvert í þessa átt. Smám saman
hefur það öryggisnet sem tekur af
okkur versta fallið í ellinni orðið
þéttara. Pólitískt frumkvæði hafa
vinstriflokkar og verklýðshreyf-
ing átt - vegna þess blátt áfram að
ellin var margfalt þyngri raun erf-
iðsmönnum en eignastéttum, svo
sem síðar verður vikið að. Nú
sýnist sem um það ríki allsherj-
Sjötugur sendi-
herra í Bonn
Ellimálin hafa ótal hliðar.
Meðal annars þær sem vita að
starfi og starfsmöguleikum: hve-
nær er skynsamlegt að menn
dragi sig í hlé, hverfi frá störfum
og ábyrgð? Við því munu seint
fást góð svör vegna þess að tiltek-
inn aldur (t.d. 67 ár) segir í sjálfu
Víkverji Morgunblaðsins kom
inn á þessi mál í pistli á dögunum.
Hann hafði rekið augun í það að
Bandaríkjaforseti hafði skipað
nýjan sendiherra í Bonn. Sá
heitir Vernon Walters og var
áður einn af yfirmönnum leyni-
þjónustunnar CIA. Víkverji tók
eftir þessari skipan í embætti
vegna þess að sendiherrann nýi er
72 ára að aldri. Síðan segir í
pistlinum:
HELGARPISTILL
ÁRNI
BERGMANN
Gamlir menn í
Laugardagur 6. maí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 27