Dagblaðið Vísir - DV - 02.08.1996, Blaðsíða 10

io eríend bóksja
FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1996 JjV
Skáldsögur:
1. Nicholas Evans:
The Horse Whlsperer.
2. Patrlcla D. Cornwell:
From Potter's Field.
3. Pat Barker:
The Ghost Road.
4. Michael Crlchton:
The Lost World.
5. Danlelle Steel:
Llghtnlng.
6. Tom Sharpe:
Grantchester Grlnd.
7. Nlck Hornby:
Hlgh Fldellty.
8. Stephen King:
The Bad Death of Edward Delacroix.
9. Jostein Gaarder:
Sophle's World.
10. Clare Francls:
Betrayal.
1
Rit almenns eölis:
1. Margaret Forster:
Hldden Llves: A Famlly Memolr.
2. Paul Theroux:
The Pillars of Hercules.
3. Eric Lomax:
The Railway Man.
4. Nelson Mandela:
Long Walk to Freedom.
5. Lorenzo Carcaterra:
Sleepers.
6. John Gray:
Men Are from Mars, Women Are from
Venus.
7. Will Hutton:
The State We're In.
8. Jung Chang:
Wild Swans.
9. Chris Ryan:
The One that Got Away.
10. Garry Nelson:
Left Foot Forward.
Innbundnar skáldsögur
1. Terry Pratchett:
Feet of Clay.
2. John Grlsham:
The Runaway Jury.
3. Jeffrey Archer:
The Fourth Estate.
4. Robert Jordan:
A Crown of Swords.
5. Kevln J. Anderson:
X-Flles 4: Rulns.
Innbundin rit almenns
eölis:
1. Brlan Scovell:
Dlckie.
2. Jack Ramsay:
SAS: The Soldier’s Story.
3. Wendy Beckett:
The Story of Palntlng.
4. Jane Goldman:
The X-Flles Book of the Unexplalned.
5. Rlchard E. Grant:
With Nalls.
(Byggt á The Sunday Times)
vísindi______________________
Talið eðlilega
við börnin
Allir foreldrar vita hversu
stórkostleg upplifun það er þegar
litla barniö þeirra byrjar að
babbla. Nýjustu rannsóknir sýna
| hins vegar að það er mjög mikil-
vægt að foreldrarnir tali einnig
við börnin og segi þeim hvað
hlutirnb: heita.
Vísindamenn við háskólann í
Baltimore gerðu tilraun með 44
níu mánaða gömul börn. Þeir
gáfu börnunum leikfangakött og
sögðu við helming þeirra: Sjáðu
: köttinn! og Finnst þér gaman að
kettinum? o.s.frv. Þessu næst
fengu öll börnin tvö önnur leik-
fangadýr, nefnilega kött og bjöm.
Það sýndi sig að börnin sem
höfðu heyrt orðið „köttur"
nokkrum sinnum notuðu meiri
; tíma til að skoða björninn. Hin
notuðu ámóta tima á hvort dýr.
Vorböm
og sykursýki
Breskir læknar hafa komist að
því að börn með sykursýki voru
líklegri til aö hafa fæðst á vorin
og kemur það heim og saman við
kenningar um að veirusýkingu
sé ef til vill um aö kenna.
Læknamir segja að .veirusýk-
ingar séu algengari á vorin í
Bretlandi og það gæti því þýtt að
einhvers konar veirur smituðu
börnin í fæðingu eða undir lok
meðgöngutímans.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
„Norðurljós" hlutu
Carnegie-verðlaunin
Eftirsóttustu barnabókaverðlaun
Bretlands, en þau nefnast „The
Carnegie-Medal,“ féllu að þessu
sinni í hlut rithöfundarins Philip
Pullman fyrir „Northern Lights"
(Norðurljós) sem er skáldsaga fyrir
börn og unglinga - þótt hún sé að
vísu sett á markað fyrir fullorðna í
Bandaríkjunum. Það eru samtök
bókasafnsfræðinga í Bretlandi sem
veita þessa viðurkenningu árlega.
Verðlaunaafhendingin vakti ef til
vill meiri athygli nú en oft áður
vegna þeirra yfirlýsinga sem Pull-
man lét frá sér fara um leið og hann
tók við þessari viðurkenningu.
Hann gagnrýndi þar ýmsa kollega
sína sem skrifa skáldsögur fyrir al-
mennan markað fyrir að hafa
gleymt mikilvægustu listinni við
skáldsagnagerðina - að segja sögu.
„Það er einungis í barnabók-
menntum sem sagan sem slík er
tekin alvarlega," sagði hann. Og
bætti við: „Það felst meiri viska í
einni sögu en margra binda heim-
spekiriti. Öll þyrstir okkur i sögur.
Börnin vita af þessari þörf og
drekka sögurnar í sig af ástríðu en
við sem erum fullorðin þurfum líka
á þeim að halda. Við öll, nema þeir
sem eru orðnir svo slappir og út-
jaskaðir að þeir halda sig vaxna upp
úr slíkri þörf.“
Paradísarmissir
Verðlaunasagan er mikil að vöxt-
um, um 400 blaðsíður að stærð og er
hugsuð sem upphaf þriggja binda
verks um syndafallið sem ber sam-
heitið „His Dark Materials." Hug-
myndina sótti höfundurinn í hið
fræga verk Johns Miltons, Paradís-
armissi.
Syndafallið, sem hér sést í málverki
eftir Hugo van der Goes, er við-
fangsefni Pullmans.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
Söguhetjan er 11 ára gömul telpa,
Lyra að nafni. Hún þarf að takast á
við miklar og margvíslegar hættur í
langri leit að föður sínum en sú ferð
leiðir hana m.a. norður til Sval-
barða. Sagan er í meira lagi ævin-
týraleg og gerist í veröld sem er
ekki af okkar heimi - og þó. Sumir
hafa þegar líkt þessu verki við hina
frægu Hringadróttinssögu Tolkiens.
Aðrir vilja bíða eftir seinni bindun-
um tveimur áður en þeir fella slíka
dóma.
Hóf skriftir í skólanum
Pullman var framhaldsskóla-
kennari í Oxford áður en hann fór
að skrifa bækur. Reyndar hófst höf-
undarferill hans nánast í kennslu-
stofunni. Hann fékk það verkefni að
semja skólaleikrit fyrir nemendur
sína og komst þar með á bragðið.
Hann skrifaði fyrst tvær skáld-
sögur fyrir fullorðna áður en hann
sneri sér að barnabókmenntunum
og fékk reyndar verðlaun fyrir
fyrstu skáldsögu sína.
Fyrir nokkrum árum hætti hann
kennslu eftir þrettán ára starf og
einbeitti sér alfarið að ritstörfun-
um. Það er hins vegar fyrst með
þessari nýju barnasögu sem
Pullman hefur vakið verulega at-
hygli, og það ekki aðeins í heima-
landinu heldur líka í Bandaríkjun-
um.
Hann segist ekki búinn að skipu-
leggja nákvæmlega hvemig sagan
endar en persónan,sem byggð er á
Adam, komi fram í næstu bók. Og
niðurstaða sögunnar er á hreinu:
„Hún er mjög einföld," segir
hann. „Eva gerði rétt. Syndafallið er
það besta sem komið hefur fyrir
mannkynið. Við verðum að eta af
skilningstrénu."

Skáldsögur:
1. Stephen Klng:
The Green Mlle: The Bad Death of
Eduard Delacrolz.
2. Patrlcia Cornwell:
From Potter's Fleld.
3. Danielle Steel:
Llghtnlng.
4. Pat Conroy:
Beach Music.
5. Rosamunde Pilcher:
Comlng Home.
6. Stephen Klng:
The Green Mlle: Coffey’s Hands.
7. David Guterson:
Snow Falllng on Cedars.
8. Sandra Brown:
The Wltness.
9. Dean Koontz:
The Eyes of Darkness.
10. Nora Roberts:
Daring to Dream.
11. Jouh Saul:
Black Lightlng.
12. Stephen Klng:
The Green Mile: The Mouse on the
Mlle.
13. Stephen Klng:
The Green Mlle: The Two Dead Glrls.
14. John Grisham:
The Ralnmaker.
15. Richard Ford:
Independence Day.
Rit almenns eölis:
1. Mary Plpher:
Reviving Ophelia.
2. Mary Karr:
The Liar’s Club.
3. John Feinstein:
A Good Walk Spoiled.
4. Thomas Cahill:
How the Irish Saved Clvillzatlon.
5. Jack Miles:
God: A Biography.
6. J.M. Masson & S. McCarthy:
When Elephants Weep.
7. B.J. Eadle & C. Taylor:
Embraced by the Llght.
8. Isabel Allende:
Paula.
9. Colln L. Powell:
My American Journey.
10. D. Hays & D. Hays:
My Old Man and the Sea.
11. Thomas Moore:
Care of the Soul.
12. James Carville:
We’re Right, They're Wrong.
13. Helen Prejean:
Dead Man Walking.
14. Gall Sheehy:
New Passages.
15. Maya Angelou:
I Know Why the Caged Bird Sings.
(Byggt á New York Times
Book Revlew)

Eiturefni safnast saman á
Svalbarða og norðurslóðum
Heimskautaeyjan Svalbarði er á
góðri leið með að verða samastaður
uppsafnaðrar mengunar frá allri
Evrópu, allt vegna veðrakerfis jarö-
arinnar.
Dritið úr fuglunum á Svalbarða
er mjög eitrað og fiskam-
ir í vötnunum þar inni-
halda meira af eitruðu
kvikasilfri og kolvetnum
en nokkrir aðrir fiskar í
Evrópu. Sumir vísinda-
menn óttast jafnvel að
áður en yfir lýkur muni
meirihluti sumra baneitr-
uðustu eíhasambandanna,
sem maðurinn hefur
nokkru sinni framleitt og
sem flest eru bönnuð í
Evrópu, enda uppi á stöð-
um eins og Svalbarða.
John Birks við háskól-
ann í Björgvin í Noregi
segir í skýrslu sem hann
sendi frá sér í vetur að
sex sinnum meira sé af
kvikasilfri í fiski í stöðu-
vötnum á Svalbarða en í
skosku Hálöndunum og
tuttugu sinnum meira en
suður á Spáni.
„Því lengra sem maður
heldur í norðurátt, þeim
mun mengaðri er fiskur-
inn,“ segir Birks.
En mengunina á Sval-
barða er að finna víðar en
í fiskinum í stöðuvötnunum. í mýr-
arfenjum á eyjunni hafa fundist
málmar á borð við blý, kopar og
sink í hlutfaliinu allt að 200 á móti
einni milljón. Alistair Headley viö
háskólann í Bradford á Englandi
segir að málmarnir komi úr driti
máva og annarra fugla á Svalbarða
og sýni vel hversu mikið magn
þungmálma er í fæðu þeirra.
Málmamir koma frá meginlandi
Evrópu og hugsanlega lengra að. En
það eru ekki bara málmar sem ber-
ast norður eftir með loftstraumun-
um. Skordýraeitur og eiturefni úr
iðnaði, sem mörg hver hafa verið
bönnuð í Evrópu í tuttugu ár eð
lengur, skjóta upp kollinum á Sval-
barða í síauknum mæli.
Norskir vísindamenn skýrðu frá
því árið 1992 að margir hvíta-
bjamanna fimm þúsund, sem
hafast við á Svalbarða, hefðu
safnað í sig meira magni svo-
kallaðra PCB-efna en annars
staðar í heiminum, eða allt að
90 hlutum af milljón. PCB-efn-
in eru framleidd af mannin-
um og voru eitt sinn mikið
notuð í rafeindaiðnaði.
Á hverjum vetri safnast
mengun frá borgum og málm-
bræðsluverum í Evrópu sam-
an og berst með loftstraumum
norður til heimskautasvæð-
anna. Sum mengunarefnanna
falla á snjóinn og ísinn og í
vorleysingunum fara eitur-
efni þessi í hafið og komast
þannig í fæðukeðjuna.
En þessa uppsöfnun hættu-
legra mengunarefna er ekki
aðeins að finna á Svalbarða,
heldur einnig víðar á norður-
slóðum, svo sem í Yukon-
svæðinu í norðurhluta
Kanada.
Kalt loft heimskautasvæð-
anna verkar eins og hreins-
unarkerfi fyrir hina hluta
jarðarinnar. Herkostnaður-
inn er langvarandi mengun land-
svæða sem eitt sinn voru álitin
hrein og tær.
! Leyfið mæðrum
að syrgja
Konur sem fæða andvana börn
ættu að fá að syrgja böm sin á
þann hátt sem þeim hentar best.
Vel meinandi starfsfólk sjúkra-
húsa ætti ekki að þröngva eigin
hugmyndum upp á þær, heldur
veita þeim þann tíma sem þær
þurfa.
Þetta eru niðurstöður rann-
sóknar sem Ingela Radestad og
félagar hennar við Karolinska
sjúkrahúsið í Stokkhólmi gerðu
á rúmlega þrjú hundruð konum
sem höfðu fætt andvana börn.
Konur sem sögðust ekki hafa
neitt sem minnti þær á barnið
sýndu fleiri merki kvíða, svo og
þær konur sem sögðust ekki hafa
i fengið að vera eins lengi og þær
vildu með líki bams síns, segir i
niðurstöðum rannsóknar
Radestad sem birtar eru í breska
læknablaðinu. Þar segir einnig
að rólegt umhverfi sé mjög til
bóta.
Tai chi gott fyrir
hjartað
Breskir vísindamenn segja að
iðkun hinnar fornu kínversku
leikfimi tai chi geti flýtt fyrir
bata þeirra sem hafa fengið
hjartaáfall.
Það hefur sýnt sig að hægar
hreyfingar leikfimi þessarar og
öndunarmynstur lækka blóð-
þrýstinginn og í sumum tilvikum
hægir einnig á hjartslættinum.
Vísindamennirnir, sem rann-
sökuðu 126 hjartasjúklinga, segja
að líkamsæfingar séu mikilvæg-
ar til að ná aftur heilsu.