Dagblaðið Vísir - DV - 20.01.1997, Blaðsíða 16

MÁNUDAGUR 20. JANÚAR 1997 JL>V
i6 qjj/enning
'k ★
Skynreynslan og raunsæið
Þegar við horfum á myndir Hrings Jóhannes-
sonar koma upp í hugann hugtök eins og raunsæi
og natúralismi eða trúverðugleiki sjónskynsins,
og merking þeirra fer umsvifalaust að vefjast fyr-
ir okkur. Auður Ólafsdóttir segir í ritgerð sinni í
sýningarskránni: „Hvað sem líður raunsæis- og
raunveruleikahugtökum allra tíma
heldur listin áfram að vera lygi. Menn
geta svo rökrætt um það hvort sú lygi
sé sannari raunveruleikanum. Og hvað
snertir verk Hrings Jóhannessonar
hlýtur að mega spyrja í hverju mynd-
ræn lygi þeirra felist.“
Hér er nokkuð stór biti að kingja fyr-
ir leikmann í fræðunum. Til dæmis orð-
ið raunsæi. Er til einhver listamaður
sem hefur það að markmiöi að vera
óraunsær? Þá yrði trúlega litið mark á
honum tekið. Fullyrðing Auðar að listin
sé lygi byggist væntanlega á þeirri
platónsku hugmynd að eilíf og óum-
breytanleg eða hlutlæg saimindi rúmist
ekki innan listarinnar. Það er vlst eng-
inn ágreiningur um það lengur, lista-
maður er þættist búa yfir slíku raunsæi
væri trúlega talinn geggjaður nú á tím-
um. En við tölum ekki bara um óum-
breytanlegan sannleika, við tölum líka
um sanna upplifun eða reynslu. Upplif-
un sem nær að breyta skilningi okkar á
sjálfum okkur og umhverfinu. Öll upp-
lifun, hvort sem hún er af náttúrunni
eða af einhverju listaverki, er jafnframt
úrvinnsla, þar sem vitund okkar, hugs-
unarvenjur og tungumál eru að verki.
Við upplifum það sem við skynjum eða sjáum út
frá skóla reynslunnar og úrvinnsla vitundarinn-
ar mótar sjónskynið í gagnverkandi ferli þar sem
virknin og tíminn verða hluti af því sem er.
„Maðurinn lifir og hrærist í því sem hann sér, en
sér aðeins það sem hann hugsar,“ sagði Paul Va-
léry í ritgerð sinni um aldarafmæli ljósmyndar-
innar árið 1939 og skýrði þar með betur en áður
hafði veriö gert ómöguleika hins hlutlæga og al-
tæka raunsæis.
Samkvæmt Valéry er sjónskynið tvíþætt vits-
munaleg athöfn: annars vegar breytum við því
sem augað sér í merki, hins vegar röðum viö
merkjunum saman í rökrétta heild sem öðlast
þannig merkingu. Raimsæishugtak sem byggir á
trúveröugleik við skynreynsluna hafnar í raun
trúverðugleik hinnar svokölluðu hlutlægu stað-
reyndar eða lítrnr hana í öðru ljósi. Frá slíkum
sjónarhóli getur raunsæið í málverki Hrings jafn-
vel verið umdeilanlegt. Ekki síst í samanburði
við ljósmyndina. Fáar tækninýjungar hafa átt
ríkari þátt í að breyta sjónskyni okkar og heims-
mynd en ljósmyndin. Hún tók ekki bara frá
myndlistinni og bókmenntunum það hlutverk að
lýsa umhverfi okkar og yfirborði hlutanna, hún
stækkaði einnig heiminn meðal annars með því
að sýna okkur áður óþekktar örverur og stjömu-
þokur. Valéry spurði sjálfan sig þeirrar spurning-
ar þegar árið 1939, hvort ekki mætti skilgreina al-
heiminn sem afurð þess tæknibúnaðar sem mað-
urinn réði yfir til að gera hann skynjanlegan.
Fótógrafískt raunsæismálverk var ekki óþekkt
þegar Hringur hóf sínar tilraunir með það í
kringum 1970. Ólíkir málarar á borð við Erró, Ja-
mes Rosenquist og David Hockn-
ey höfðu málað þannig undir for-
merki poplistarinnar. Það sem
réttlætti myndefni þeirra voru
goðsagnir neyslusamfélagsins og
goðsagan um sældarlif banda-
rískrar millistéttar. Myndir
Hrings hafa ekki þennan póli-
tíska undirtón, þær leitast við að
lýsa staðreyndum staðbundins
yfirborðs náttúmnnar út frá sjón-
arhomi sem virðist valið út frá
sjónrænum forsendum frekar en
pólitískum. Vandi Hrings virðist
felast í því að gefa myndefni sínu
merkingu rnnfram þá yfirborðs-
lýsingu sem Ijósmyndin kann að
miðla okkur með sannferðugust-
um hætti. Á yfirlitssýningunni á
Kjarvalsstöðum sjáum við leit,
sem er í upphafi nokkuð fálm-
kennd, en verður markvissari
með árunum og nær fyrst sann-
færandi krafti í allra síöustu
verkum hans, sem bera af hvað
varðar efnistök, sjónarhom og
handverk. Nafnlausar myndir er
sýna öldugang þar sem viðfangs-
efhið er losað úr viðjum hinnar
staðbundnu lýsingar og málverkið orðið að full-
komlega sjálfbærri og sannferðugri myndlíkingu
sem opnar okkur nýja sýn á málverkið og vem-
leikann. Það er jafn gleðilegt að sjá þennan árang-
ur og það er hörmulegt að Hring skyldi ekki end-
ast aldur til að vinna úr þeim frjóu hugmyndum,
sem síðustu málverk hans bera með sér.
Listasafn Reykjavíkur, Kjarvalsstöðum: Hringur
Jóhannesson, yfirlitssýning til 16. febrúar.
Hringur Jóhannesson: Án titils, 1996
Mestu máli skiptir
hvenær smellt er af
„Fiott hvernig hún rammast inn.“ Verðlaunamynd Ragnars Axelssonar sem nú hangir uppi i Gerfiarsafni. Á litlu
myndinni er Ijósmyndarinn myndarlegi.
- Hvað heldurðu að hafi verið við
þessa mynd sem dómnefhdin féll fyrir?
„Eitthvað var nefnt að þeim fyndist
flott hvemig hún rammast inn. Hún er
tekin út um bílglugga sem er drullu-
skítugur og það er búið að pússa part
af rúðunni - þeim þótti svolitið varið í það.“
- Svo er auðvitaö þetta eina auga sem horfir til himins mjög eftirmixmilegt
„Hann er aö horfa á tunglið og spá í veðrið, við höfðum verið aö ræöa horf-
umar.
Mér finnst gaman aö mynda svona týpur í landinu, ákveðnar týpur sem em
að hverfa, og þá finnst mér rosalegt atriði að fólk sé bara þaö sjálft, ekki upp-
stillt. Mér finnst ég ekki hafa rétt til að búa neitt til eða falsa heldur bara smella
af á réttum augnablikum. Yfir þessu þarf maður að liggja, koma og láta lítið
bera á sér, bíða eftir mómentinu. Það skiptir mestu máli hvenær maður smell-
ir af, hvað menn em að gera, hvemig svipbrigðin em og slíkt. Það fer í taug-
amar á mér þegar menn em látnir stilla sér upp og horfa beint í vélina, þá
finnst mér það ekki vera karakterinn sjálfur. Það er hann sem ég er að reyna
að ná, hvort sem mér tekst það eða ekki. Ná manneskjunni þegar hún er hún
sjálf.“
Ragnar Axelsson, Ijósmyndari Morg-
unblaðsins, tók blaðaijósmynd ársins
1996, að mati dómnefndar, eins og til-
kynnt var við opnun Ijósmyndasýning-
ar Blaöamannafélags íslands og Blaða-
ijósmyndarafélags íslands 11. janúar.
Hún heitir „Horft til himins í Húna-
þingi“ og sýnir Jón bónda í Gautsdal,
algallaðan, skyggnast til lofts, en á bak
við hann má sjá mikið hrossastóð.
Við spuröum Ragnar hvort hann
hefði vitaö að hann væri að taka verð-
launamynd þegar hann smellti af.
„Nei, ég hugsa aldrei út í það,“ seg-
ir Ragnar. „Reyndar er önnur mynd af
Jóni á sýningunni sem mér finnst
betri! Hún er tekin inni í fjósinu hjá
honum og það er nokkuð sem verður
ekki til eftir nokkur ár á íslandi,
skakkt og flott. Við Guðni Einarsson
fórum og tókum viðtal við hann og
myndimar eru úr þeim leiðangri."
Við sólþanin segl
Eyjólfur Óskar var að gefa út
sína aðra ljóðabók, Við sólþanin
segl. Sú fyrri heitir Strengir veg-
hörpunnar
og kom út I
1991. „Nýja
bókin kemur |
í beinu fram-
haldiaf hinni I
fyrri,“ segir
Eyjólfúr í
stuttu spjalli; |
„ég er kom-
inn í ákveð-
inn farveg I
sem ég kann vel við mig í. Ég byrj-
aði að yrkja í hefðbundnum stíl
þegar ég var strákur og um tvítugt
orti ég kvæði af ýmsu tagi. Á full-
orðinsárum varð ég fyrir mestrnn
áhrifum af Stefáni Herði Gríms-
syni og Hannesi Péturssyni en ég
held lika upp á eldri skáld, til
dæmis Bólu-Hjálmar, Þorstein Er-
lingsson og Örn Am-1
arson.“
Eyjólfur sagði að j
það væri erfitt að i
venja sig af yrking- j
um þegar fólk fengi,
bakteríuna ungt.,
„Þetta verður,
fikn. Maður skrif-
ar kannski ekkert
lengi, svo setur maður eitthvað á
blað og er um leið kominn á nokk-
urra mánaða fyllirí - áfengislaust!
Náttúran kveikir mest í mér,
blæbrigði landsins, en ég yrki
ekki hrein náttúruljóð heldur viö-
líkingar við mannlífið. Dreg upp
myndir af fólki og náttúru og
reyni að láta þær renna saman í
eina.“
Sem dæmi nefnir Eyjólfur ljóð-
ið „Te“:
Húsfreyja ber fram kökur
á fjöllin í norðri
Þaö er sykur í lofti
og menn eru mettir og kátir
þegar tepokinn sígur
hægt
oní sunnudagskvöldið
Og vindglasið dökknar
Skákprent gefur bókina út.
Bláa tungl
Ný Ijóðabók eftir Ólöfú M. Þor-
steinsdóttur heitir
Bláa tungl. Hún
skiptist i þrjá hluta,
„Til eru lauf', „Til
eru skip“ og „Hlut-
skipti“ og ijóðin
eru draumkennd,
tilfinningarík og
full af samkennd
með öllu sem lif-
Ljóðdæmið heitir
„Innan búrsins" og er úr síöasta
bókarhluta:
Spegilbúr
vitund og verund
og þar á milli ^
hálfopinn gluggi
og allt um kring
spegilveggir
fugl á flugi
eins og honum sjálfum
sýnist
þar inni
Bókaútgáfan Holt gefur bók-
ina út.
Styrkveiting Pennans
10. janúar var veittur styrkur
úr Listasjóði Pennans í fimmta
sinn en markmið hans er að
styrkja unga og efnilega myndlist-
armenn sem sýnt hafa góðan ár-
angur í námi og eru að taka sín
fyrstu skref á listabrautinni. Um-
sóknir voru 74 að þessu sinni og
ákvað stjómin að veita tvo styrki.
Ólöf Nordal hlaut 300 þúsund
krónur og Finnur Amar Amar-
son fékk 200 þúsund króna úttekt
hjá Pennanum.
Stjóm sjóðsins skipa Guðrún
Einarsdóttir listmálari, Gunn-
steinn Gíslason, skólastjóri MHÍ,
og Gunnar B. Dungal fýrir hönd
Pennans.