Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.1998, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 27. JANUAR 1998
tenning
11
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs:
Ljóðabækurnar
Peter Laugesen.
A föstudaginn verða
greidd atkvæði um bók-
menntaverðlaun Norður-
landaráðs á fundi dóm-
nefndar í Stokkhólmi. Að
þessu sinni eru dómnefnd-
armenn þrettán og til-
nefndar bækur jafnmarg-
ar, meðþví Færeyingar,
Grænlendingar og Samar
hafa lagt fram verk. Að
jafnaði eru einungis tíu í
dómnefndinni og jafnmörg
verk til umfjöllunar, tvö
frá hverju landi: Dan-
mörku, Finnlandi, íslandi,
Noregi og Svíþjóð. ís-
lensku verkin í ár eru
skáldsagan Þorvaldur víð-
förli eftir Árna Bergmann
og ljóðabókin Vötn þín og
vængur eftir Matthías Jo-
hannessen.
Önnur verk sem til álita koma skiptast
þannig: sex ljóðabækur, þrjár skáldsögur, eitt
smásagnasafn og syrpa með ljóðum, ræöum og
ritgerðum. í fyrri grein verður fjallað stuttlega
um ljóðabækurnar.
Bundið mál
Pjaltetider eftir danska skáldið Peter Laugesen
er 43ja ljóðabók hans. Hann kemur víða við í ljóð-
um sínum, rifjar upp bernskuminningar sveita-
drengs og erfiða skólagöngu, fjallar með sam-
blandi af spaugi og djúpri alvöru um aðstæður
nútímamannsins, leit hans að fótfestu og tilgangi.
Ljóðin eru einföld og myndrik, lýrísk og pólitiskt
meðvituð, gefa atvikum hvunndagsins raunhæft
form og birta lífssýn sem er í senn raunsæ, ókval-
ráð og hóflega bjartsýn.
Tua Forsström er eitt helsta ljóðskáld
sænskumælandi Finna. Áttunda ljóðabók henn-
ar, Efter att ha tilbringat en natt bland hástar,
er að hluta til sérkennilegt bréfasamtal við rúss-
neska kvikmyndahöfundinn og sálufélagann
Andreí Tarkovskí, en hún beinir líka orðum til
Sextusar Propertiusar, Hómers og Werners
Aspenströms. Tónninn er léttur og einatt grá-
glettinn, en viðfangsefnin eru ástin, sorgin, ör-
birgðin og uppgjöfin. í ljóðunum eru miklar
andstæður, ljóslifandi svipmyndir og huglægar
athugasemdir, einfaldleiki og flókin mynstur,
hversdagleiki og djúp andakt. Megineinkenni
bókarinnar eru tilfmningahiti, lífsjátning og
ljóðræn upplifun veruleikans.
Færeyska framlagið er sjötta Ijóðabók Carls
Tua Forsström.
Risten Sokki.
Bókmenntir
Sigurður A. Magnússon
Jóhans Jensens, Tímar og rek, í danskri þýð-
ingu Eriks Skyum- Nielsens undir heitinu
Vraggods af tid. í bókinni eru 26 ljóð, helming-
ur þeirra í ströngu sonnettuformi. Bókin er
ákaflega þétt 1 sér og við fyrstu sín óárennileg,
samin á sérkennilegu og gagnorðu máli í nokk-
urskonar símskeytastíl. Viðfangsefnið er alda-
skilin, nýtt upphaf sem á rætur í fortíðinni og er
i raun framhald þess sem var. Skáldið vitnar
jafnt í norrænar sem kristnar vésagnir og teng-
ir þær tækni og vísindum samtímcms. Umgerð
og viðmið ljóðanna er málverk eftir færeyska
málarann S.J. Mikines, „Líkskari 1951“.
Framlag Norðmanna er ljóðabókin Anchorage
eftir Bjorn Aamodt, sem einnig var tilnefndur
árið 1994. Þessi bók er mun „opnari“ en sú fyrri,
þó hún sé langtífrá öll þarsem hún er séð.
Aamodt er sjómaður og rifjar upp árin á sjónum
með því að yrkja um 43 staði sem hann hefur
gist, frá Rost til Treasure Island, frá Nyhavn til
Singapore. Bókin er ákaflega fjölbreytileg, leik-
andi létt og full af óvæntum athugasemdum og
hugsanatengslum, stíllinn knappur og kjarnyrt-
ur. Andstæðurnar eru sláandi, ferskt sjávarloft
og þræsinn ódaunn káetunnar, vítt úthafið und-
ir stjörnubjörtum himni og prísund trillubáts-
ins. Aamodt hefur til að bera jarðbundna einurð
sjomannsms og er
ósmeykur við að nota
óheflað tungutak ef því
er að skipta.
Samar leggja fram tví-
tyngda ljóðabók, Bonán
bonán soga suonaid -
Jeg tvinner tvinner
slektas sener, eftir Rust-
en Sokki, sem sjálf hefur
þýtt frumraun sína á
norsku. Ljóðin eru sam-
in á ákaflega einföldu
máli og virðast við
fyrstu sýn næsta beina-
ber, en bakvið einfald-
leikann skynjar maður
sterkar tilfinningar.
Ljóðin fjalla bæði um ást
og djúpa sorg: ástina á
kynslóðum Sama í for-
tíð, nútíð og framtíð, ást-
ina á körgu umhverfi
Samalands sem bæði verndar og nærir, og um
náið samband manns og náttúru. Sorgin tengist
atburðum á síðustu öld þegar Samar í Kauto-
keino gerðu uppreisn gegn norskum valdsmönn-
um sem leiddi til manndrápa. Langafi skáldkon-
unnar, Aslak Jacobsen Hætta, var annar leiðtog-
anna sem llflátnir voru í Alta árið 1854. Hann
var þrítugur og lét eftir sig konu og tvo syni,
eins og fjögra ára.
Sænska framlagið er ljóðabálkurinn
Fágeljagama eftir Lennart Sjögren, sem er eitt
helsta ljóðskáld Svía og líka kunnur listmálari
og fjárbóndi á Öland. Bálkurinn fjallar um
drukknun þriggja veiðimanna sem skáldið
heyrði um í æsku og gat ekki gleymt. Ljóðin eru
víxlsöngur milli þeirra sem drukknuðu og
hinna sem eftir stóðu á vatnsbakkanum. í með-
förum skáldsins verður slysið örlagadrama, til-
vistarlegur harmleikur
sem hefur miklu víðtækari
skirskotun en hið hörmu-
lega atvik. Ferðin inní
dauðann verður æviferð og
víxlsöngur milli lifsins sem
stefnir í dauðann og lifsins
sem verður að halda áfram
með myrkan harminn í
farteskinu. Ljóðabálkurinn
er einkennilega nærgöng-
ull, einskonar vésögn um
hlutfallið milli lífs og
dauða.
Skáldsögurnar bíða
morguns.
Schola cantorum
Tónleikamir í Hallgrímskirkju á
sunnudaginn voru af þeirri gerðinni
þar sem bannað er að klappa, enda
tónlistin eingöngu trúarleg og vænt-
anlega til þess að koma áheyrendum
í tilbeiðsluskap. Á efhisskránni voru
mótettur eftir ýmis tónskáld, og
einnig sálmar sem sungnir voru í
„gregorssöngvastíT. Flytjendur voru
kammersönghópur Hallgrímskirkju,
Schola Cantorum, og var stjómandi
Hörður Áskelsson.
Schola cantoram er ágætur kór og
stóð sig prýðilega á tónleikunum. Á
efnisskránni vora mótettur frá ýms-
um tímabilum; hinar eldri eftir Bach
(Komm, Jesu, komm, BWV 229), og 5
radda mótetta úr „Israelsbrunnlein"
eftir Johann Hermann Schein, sem
lést árið 1630. Flutningur Schola
cantorum í síðarnefnda verkinu var
einstaklega fallegur; söngurinn
hreinn og áhrifamikill. Samt er tón-
leikahald i Hallgrímskirkju geysi-
lega vandasamt, því bergmálið er
svo mikið og getur auöveldlega kaf-
fært hina fegurstu tóna. í verkinu
eftir Bach var töluvert um breyting-
ar í raddstyrk, og þegar kórinn söng
sterkt átti bergmálið það til að kæfa
veikari kaflana sem komu strax á
eftir. Tónlistin naut sín því ekki sem
skyldi - maður heyrði eiginlega bara
helminginn af henni skýrt. Þetta
hefði verið hægt að koma í veg fyrir
með því að hafa veikari hlutana að-
eins sterkari.
Tónlist
Jónas Sen
Gef oss í dag
vorn daglega harm
Konu þekkti ég sem krafðist þess að móðir
hennar kæmi í heimsókn. Ég get komið eftir
hálfsex, sagði móðirin, þá er þátturinn minn bú-
inn. Hvaða þáttur? spurði dóttirin og undirbjó
höfnunarkennd. Leiðarljós, svaraði gamla kon-
an. Ef þú þarft endilega að horfa á eitthvert rasl
í sjónvarpinu, þá hlýtur það að sjást i mínu
sjónvarpi líka, æpti dóttirin,
neyddi aldraða móður sína
upp í jeppann og
hafði hana á
brott með sér.
En! Dóttirin
var nýflutt í loft-
netslaust hús og
engin mynd skil-
aði sér á skjá-
inn og gamla
konan hrifs-
aði sína
prjóna og tók
strætó heim á
vit tækni og
menningar,
sama sem, Leið-
arljóss. Og sápan freyðir....
Hún tók ómerki-
lega sápu fram yfir mig! kveinaði dóttirin og
kvaldi sig með því mánuðum saman.
Auðvitað gerði hún það. í Leiðarljósi fer
harmurinn fram eftir handriti. Annað en í
venjulegum fjölskyldum. Venjulegar fjölskyldur
eru hysknar með harmleiki sína, þeir hellast
yfir fyrirvara- og takmarkalaust. Allt annað að
skrúfa frá skelfingunum korter í fimm og vita
að þær taka enda hálfsex. Það ræður maður við.
Fólkið í Leiðarljósi er líka svo þægilegt. Oft-
ast velja framleiðendur sápuþáttaleikarana sam-
kvæmt tískuútliti dagsins og panta tíu einrækt-
aða af hvora kyni. Sjö hundrað þáttum síðar
era ötulustu áhorfendur enn að rugla þeim
saman. í Leiðarljósi hafa leikaramir mis-
munandi áferð og eru auðþekktir,
sem er enn heppilegra fyrir
þaö að þeir eiga til að skipta
um nafn í íslenska textanum.
Einstaklingshyggjan end-
ar þó þar sem eyrna-
lokkar kvennanna
byrja, þær fá allar
sendingu frá sömu
blikksmiðjunni í
hverjum þætti. Á
maður að trúa því,
eins og þær era lítið
elskar hver að annarri,
að þær séu svona samstilltar í vali á eyma-
skrauti?
Fatadeildin reynir að bæta fyrir yfirsjónir
skartgripadeildarinnar. Tæfan berar lostafullt
holdið í slæðufatnaði við öll tækifæri og er þetta
ágætt hold, hvergi sjást skil eða skurðarfór þar
sem lífrænt hefur verið
stífað af með ólífrænu. Hin
tæfan var ætíð hulin sök-
um aldurs (hún dó kvalafullum dauðdaga í
hinni vikunni). Yngri sakleysingjamir eru auð-
kenndir með ferskum ungmennafatnaði, á með-
an sú roskna fær moldvörpubúning í brúnu.
Ljóti kallinn er í dýrastu jakkafötunum og
verða svo fötin snjáðari i réttu hlutfalli við göf-
ugt innræti karlhetjanna. Svo er gætt að góðum
smekk, að eiturlyfjaneytandinn er aðeins örlítið
Fjölmiðlar
Auður Haralds
utan við sig og tárast þegar hún er ávítuð. Há-
mark smekkvísinnar er þó krabbameinssjúk-
lingurinn, sem hefur verið við dauðans dyr síð-
an löngu fyrir jól, en haldið hraustlegu útliti
sínu.
Þotusettiö í Leiðarljósi ferðast með sérkenni-
legum flugvélum. Það era pappaveggir á þeim
sem þola 600 km hraða í 10 þús. feta hæð án þess
svo mikið sem að blakta. Stundum og stundum
ekki heyrist hreyflahljóð, en flugvélinni fipast
aldrei flugið á vit nýrra ævintýra og kunnug-
legra harma.
Þrjár mótettur frá þessari öld
voru fluttar á tónleikunum: Jesus
und Nikodemus eftir Ernst Pepping,
Tignið Drottin eftir Jón Hlöðver Ás-
kelsson og Ave María eftir Hjálmar
H. Ragnarsson. Ernst Pepping lést
fyrir tæpum tuttugu
árum, en samt er
tónlist hans ekki
beint nútímaleg,
enda leitaði hann
fanga í tónmáli 16.
og 17 aldar. Schola
cantorum flutti
mótettuna prýði-
lega, en ég verð að
segja að þetta er
ekki skemmtileg-
asta tónlist sem ég
hef heyrt. Pepping
beitti aðferð þar
sem textinn réð ferli
tónlistarinnar; þetta
er í sjálfu sér góð og
gild leið en tón-
skáldið virðist hafa
gengið dálítið langt
með hana. Verk
hans virkaði nokk-
uð sundurlaust og
tilgerðarlegt, og
stundum var eins og
hann vissi ekki al-
mennilega í hvaða
stíl hann ætlaði að
semja.
Tignið Drottin -
andstef og mótetta
eftir Jón Hlöðver
Áskelsson, er að mörgu leyti vel
samið verk. Rétt eins og Pepping
lætur hann textann ráða ferðinni og
grannhugmyndin er einfalt stefbrot
sem maður heyrir aftur og aftrn- í
ýmsum myndum. Persónulega
fannst mér þetta stef ómerkilegt,
sem gerði að verkum að tónlistin
virkaði aldrei mjög spennandi. Ef
grannhugmyndin er litlaus verður
tónverkið aldrei áhrifaríkt, sama
hversu úrvinnslan er góð.
Öðru máli gegndi um mótettuna
eftir Hjálmar H. Ragnarsson. Hún
ber þess merki að andinn hefur kom-
ið yfir Hjálmar. Hún er hæg og seið-
andi, einföld að gerð en segir allt
sem segja þarf. Þetta er falleg tónlist
sem maður myndi vilja heyra aftur.
Kórinn flutti hana líka mjög vel, sem
og annað á tónleikunum. Höröur Ás-
kelsson er dugmikill tónlistarmaður
og kórstjóri, og er það fyrst og
fremst honum að þakka hvað tónlist-
arlífið í Hallgrímskirkju er blómlegt
og tónlistarflutningur venjulega í
fremstu röð.