Dagblaðið Vísir - DV - 29.04.2000, Síða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 29. APRÍL 2000
DV
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiðlun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aðstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift:
Þverholti 11, 105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiðlun hf.
Filmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk„ Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Feimnismál Ijósmynda
Ljósmyndir af persónum hafa á undanförnum árum
orðið sífellt umfangsmeiri þáttur islenzkra ættfræði-
rita, sem blómstra betur en nokkru sinni fyrr. Vinsæld-
ir þessa efnis sanna enn einu sinni, að persónufræði er
sem fyrr mikilvægur þáttur í lífi þjóðarinnar.
Tölvunefnd er sem oftar úti á þekju í íslenzku samfé-
lagi og hallar sér í staðinn að vafasömum fræðisetning-
um utan úr heimi. Nú vill hún amast við, að ljósmynd-
ir af fólki séu birtar í ættfræðilegum gagnabönkum,
sem verða senn settir upp á veraldarvefnum.
Persónufræði á netinu er eðlilegt framhald af per-
sónufræði á pappír. Hún verður mikilvægur þáttur í
lífi þjóðarinnar alveg eins og ættfræðiritin hafa verið
og eru enn. Tölvunefnd verður frekar lögð niður en að
hún fái að komast upp með að skemma þetta.
Hugmyndin um, að ljósmyndir af fólki séu einkamál
þess, er hluti af tilraunum til að vikka hugtak friðhelgi
einkalífsins, studdar ýmsum hagsmunum, sem vilja
forðast hnýsni af ýmsu tagi. Markmiðið er oftast að
geta flokkað ýmis feimnismál sem einkamál.
Þetta gengur svo langt, að menn gætu freistast til að
telja ýmis yfirvöld ímynda sér, að peningar hafi sitt eig-
ið einkalíf og að fyrirtæki hafi sitt eigið einkalíf. Þótt
peningar og fyrirtæki geti átt sín leyndarmál, er fárán-
legt að flokka þau undir friðhelgi einkalífs.
Meðal feimnismála eru lágir skattar fólks, sem býr
við glæsilegan kost, léleg háskólapróf hátt settra emb-
ættismanna, barneignir lækna utan hjónabands og nú
síðast ljósmyndir af íslendingum holt og bolt. Allt eru
þetta mál, sem varða samfélagið á ýmsan hátt.
Fjármálaráðuneytið er stofnun, sem trúir, að pening-
ar og fyrirtæki hafi sál, sem beri að verja fyrir hnýsni.
Það reyndi fyrir tveimur árum að brjóta lög til að koma
í veg fyrir, að fólk geti flett upp i skattskrám og tókst
að lokum að veikja lögin með reglugerð.
Hæstiréttur varð að athlægi, þegar hann reyndi að
hindra, að bameignir lækna utan hjónabands kæmu
fram í læknatali Vilmundar Jónssonar landlæknis.
Tölvunefnd verður núna að athlægi, þegar hún reynir
að koma i veg fyrir myndbirtingar á netinu.
Tölvunefnd hefur á ýmsan annan hátt skaðað samfé-
lagið. Hún reyndi að spilla möguleikum fólks á að gægj-
ast í bifreiðaskrána til að sjá tjónasögu bíla og komast
þannig að raunverulegu verðgildi þeirra. Hún vildi
vernda gamla spillingu í bílaviðskiptum.
Tölvunefnd hefur áður komið við sögu íslenzkrar
persónufræði. Hún hefur áður reynt að gera fólki kleift
að stýra því, sem stendur um það í ættfræðiritum. Hún
túlkar feimnismál sem einkamál. Hvenær hyggst hún
reyna að hefja ritskoðun á íslenzkri sagnfræði?
Allt er árangurslaust þetta brölt í tölvunefnd og ger-
ir ekki annað en að veikja málstað hennar, þegar hún
á í erfiðleikum með að koma á framfæri raunveruleg-
um framfaramálum. Hvorki fólk né ríkisvald tekur
mark á nefnd, sem staðin er að endurtekinni flónsku.
Vara ber við hagsmunum af útvíkkun hugtaks frið-
helginnar. Gera þarf skýran mun á einkamálum og
feimnismálum, persónum og lögpersónum, sálum og
peningum. Ef það er ekki gert, lenda menn út á þekju,
svo sem sannazt hefur í afskiptum af ættfræði.
Tölvunefnd mun ekki takast að hindra okkur í að
hafa ánægju af að fletta myndum af samborgurunum í
væntanlegum netbönkum íslenzkrar persónufræði.
Jónas Kristjánsson
Erlend tíöindi
Horfið frá þjóðernisstefnu
Margt bendir til þess að umskipti
hafi orðið í Króatíu eftir að Franjo
Tudjman, fyrrverandi forseti lands-
ins, lést í lok síðasta árs og nýr forseti
og ríkisstjórn tóku við völdum. Nýju
valdhafarnir virðast ákveðnir í að
hverfa frá ofbeldisfullri þjóðernis-
stefnu, taka á spillingu í stjórnkerfmu
og brjótast út úr einangrun Króatíu á
alþjóðavettvangi. Þeir hafa ekki að-
eins tekið upp samvinnu við stríðs-
glæpadómstólinn í Haag og framselt
alræmdan stríðsglæpamann heldur
heitið því að gera serbneskum flótta-
mönnum, sem voru hraktir frá heim-
kynnum sínum í Króatíu árið 1995,
kleift að snúa aftur. Enn eru þó mörg
ljón í veginum: Stefna hinnar nýju
miðvinstri stjórnar Ivica Racans og
forseta landsins, Stipe Mesics, getur
hæglega styrkt stöðu þjóðernissinna
þegar tO lengri tíma er litið enda er
lítill almennur stuðningur við réttar-
höld yfir þeim Króötum sem sakaðir
hafa verið um stríðsglæpi eða við
serbneska minnihlutann í Króatfu.
Hlutskipti minnihlutahópa
Tudjman virkjaði krótatíska þjóð-
ernishyggju til að lýsa yfir sjálfstæði
Króatíu og bar ábyrgð á þjóðernis-
hreinsunum og morðum í nafni henn-
ar. Flokkur Tudjmans, Króatíski lýð-
ræðisflokkurinn, hefur staðið að mót-
mælaaðgerðum gegn samvinnu
stjórnvalda við stríðsglæpadómstóln-
um í Haag. Ljóst er að mjög erfltt
verður fyrir þá 300 þúsund serbneska
flóttamenn, sem nú hafast við í
Serbíu, Svartfjallalandi eða Bosníu,
að hverfa aftur til heimkynna sinna í
Króatfu. Aðeins örfáir Serbar hafa
tekið þá áhættu enda hafði Tudjman
gert allt sem í hans valdi stóð til að
hindra það, t.d. með því að neyða þá
til að taka upp króatískan ríkisborg-
ararétt. Nýja stjórnin hefur lýst yflr
því að hún hyggist falla frá þessari
þvingunarstefnu. En önnur vandamál
blasa við: tugþúsundir króatískra
flóttamanna frá Bosníu og Vojvodínu
í Serbíu búa nú í húsum Serba í Króa-
tíu. Ef þessum Króötum verður úthýst
má ganga út frá því sem vísu að það
verði vatn á myllu þjóðernissinna. Og
ekki bætir úr skák, að efnahagsá-
standið í Króatíu er mjög bágborið:
heildarskuldir landsmanna nema um
15 milljörðum dollara og um 20%
vinnufærra manna eru án atvinnu.
Ekki er unnt að skella skuldinni ein-
göngu á óstjórn þeirra 200 fjölskyldna
sem náðu forræðisstöðu í efnahagslífl
landsins i skjóli spiilingarstjórnar
Tudjmans. Loftárásir NATO á síðasta
ári kæfðu a.m.k. tímabundið tilraunir
til að endurlífga ferðamannaiðnaðinn
sem var helsta gjaldeyristekjulind
króatísks efnahagslífs fram á þennan
áratug. Reyndar stendur Króatía mun
Arftakar Franjo Tudjmans, fyrrverandi forseta Króatíu, hafa leitast viö að
hverfa frá þjóðernisstefnu hans og gert margt til aö bæta ímynd landsins á
alþjóðavettvangi. Efnahagsástandiö er þó mjög ótryggt og aukin samvinna
viö alþjóðastofnanir getur oröiö vatn á myllu þjóðernissinna meðal stuöings-
manna Tudjmans sem stjórnaöi Króatíu meö haröri hendi þangað til hann féll
frá í lok síöasta árs.
bar sigur býtum í forsetakosningun-
um og hét því að hverfa frá stefnu for-
vera síns. Tudjman hafði með þjóð-
ernishreinsunum sínum í Krajína-
héraði í Króatíu árið 1995 bakað sér
óvild stjórnvalda á Vesturlöndum þótt
þau hafi ekki tekið nærri því eins
hart á þeim og stríðsglæpum Slobod-
ans Milosevics. Króatískir hermenn
fóru þá með ránshendi um serbnesk
þorp, kveiktu kerfisbundið í húsum
Serba og myrtu marga þeirra í verstu
þjóðernishreinsunum Júgóslavíu-
stríðanna. Fjórum árum áður höfðu
vopnaðar serbneskar öryggissveitir
með aðstoð júgóslavneska sambands-
hersins undir stjórn Milosevics ráðist
inn í Krajína-hérað og hrakið Króata
á brott á hrottafenginn hátt: stór-
skotaliðsárásum, nauðgunum og
morðum. Það var einmitt á þessu
svæði sem stríðin í Júgóslavíu hófust
með landvinningastefnu Milosevics:
sumarið 1991 höfðu Serbar lagt undir
sig hvert þorpið á fætur öðru í
Krajína-héraði, lýst yfir stofnun
serbnesks lýðveldis og aðskilnað frá
Króatiu. Með öðrum orðum var ekki
um neitt tilviljunarkennt ofbeldi að
ræða: þjóðernishreinsanir Milosevics
og Tudjmans voru þaulskipulagðar.
Það sem er svo átakanlegt við stríðin
í Júgóslavíu er hve margir trúðu því
að upplausn ríkjasambandsins þjón-
aði jákvæðum markmiðum og mundi
stuðla að auknum sjálfsákvörðunar-
rétti þjóða. Það er nóg að huga að
ástandinu í Serbíu, Kosovo og Bosníu
til að sjá hve skammsýnar þær hug-
myndir voru.
betur að vígi á efnahagssviðinu en
Serbía, Svartfjallaland og Bosnía. Það
er þó miklu fremur vitnisburður um
almenna fátækt á svæðinu en efna-
hagsvonir Króata. Stefna stjórnarinn-
ar mun standa og falla með því hvort
henni tekst að reisa við efnahag Króa-
tíu. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur
mælst til þess að dregið verði veru-
lega úr ríkisútgjöldum með niður-
skurði, en ef þeirri stefnu verður fylgt
i blindni má búast við að það leiði til
pólitísks og efnahagslegs óstöðug-
leika.
Minningar um stríðshörmungar
Það, sem kemur mest á óvart er hve
umskiptin í Króatíu hafa orðið hröð.
Þúsundir manna fylgdu Tudjman til
grafar um miðjan desember: hann
Valur
Ingimundarsson
stjórnmáta-
sagnfræðingur
hafði leitt „sjálfstæðisbaráttu" þeirra
árunum 1991-1992 með því að segja
sig úr júgóslavneska ríkjasamband-
inu og fáir bjuggust við því að flokk-
ur hans mundi bíða afhroð í þing-
kosningunum aðeins nokkrum vikum
síðar. Það næsta sem gerðist var að
andstæðingur Tudjmans, Stipe Mesic,