Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2000
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiðlun hf.
Stjórnarforma&ur og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aðstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorstelnsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550, Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritsfjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, slmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuði 2050 kr. m. vsk. Lausasöluverð 190 kr. m. vsk., Helgarblað 280 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins I stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viötöl við þá eða fýrir myndbirtingar af þeim.
Áður framselt fullveldi
Hæstiréttur er hafður fyrir rangri sök, þegar hann er
sakaður um að hafa tekið sér löggjafarvald í hendur með
þeim úrskurði, að lög um skerðingu örorkubóta vegna
tekna maka standist ekki stjórnarskrána. Hann er að
bregðast við fyrri dreifingu löggjafarvaldsins.
Núverandi ríkisstjórn og fyrri ríkisstjórnir hafa samið
við önnur ríki og við ýmis samtök ríkja um skuldbind-
ingar, sem fela í sér framsal á hluta fullveldis íslendinga.
Þessir íjölþjóðlegu samningar og sáttmálar hafa síðan
verið staðfestir af Alþingi og öðlazt lagagildi.
Hópur þýðenda er önnum kafinn við að þýða reglu-
gerðir Evrópusambandsins á íslenzku. Eftirlitsnefnd Evr-
ópska efnahagssvæðisins veitti samt íslenzkum stjórn-
völdum nýlega ákúrur fyrir að vera að dragast aftur úr
við að innleiða evrópskar reglur hér á landi.
Það var ekki Hæstiréttur, sem ákvað, að ísland yrði að-
ili að Evrópska efnahagssvæðinu, heldur ríkisstjórn og
Alþingi. Það var ekki Hæstiréttur, sem ákvað, að ísland
yrði aðili að Evrópudómstólnum og Mannréttindadóm-
stóli Evrópu, heldur ríkisstjórn og Alþingi.
Dómstólar hinnar nýju Evrópu hafa reynzt athafna-
samir. Þeir hafa knúið dómstóla einstakra rikja til að
breyta grundvallarviðhorfum. Þannig er til dæmis ekki
lengur öruggt, að einstaklingar tapi málum, sem þeir
höfða gegn stjórnvöldum í sínu landi.
Þegar nógu margir íslendingar hafa áfrýjað úrskurðum
Hæstaréttar til evrópskra dómstóla og unnið málin, fara
auðvitað smám saman að renna tvær grímur á Hæstarétt.
Dómurum hans finnst auðvitað niðurlægjandi að úr-
skurðir þeirra skuli ekki halda í útlöndum.
Fyrr á áratugum eins og á fyrri öldum starfaði Hæsti-
réttur eins og framlengdur armur ríkisvaldsins og úr-
skurðaði jafnan ríkinu í vil gegn einstaklingum. Þetta er
núna að breytast, þegar Hæstiréttur er kominn undir
smásjána hjá yfirdómstólum úti í Evrópu.
Dómur Hæstaréttar í máli Öryrkjabandalagsins er
markaður þessari öru þróun á fjölþjóðavettvangi. Dómar-
ar Hæstaréttar vita, að málinu hefði verið áfrýjað til Evr-
ópu, ef þeir hefðu úrskurðað ríkinu í vil. Þeir kærðu sig
ekki um að verða sér enn til minnkunar.
Hæstiréttur reynir að búa til kenningu um, að andi
stjórnarskrárinnar feli í sér hugtök, sem ekki voru til,
þegar hún var smíðuð í gamla daga, eða feli í sér útvíkk-
un eldri hugtaka. Þess vegna segir hann, að lögin um
skerðingu örorkubóta standist ekki stjórnarskrána.
í rauninni hefði Hæstiréttur bara átt að segja: Við þurf-
um að taka tillit til, að íslenzk stjórnvöld hafa sett Hæsta-
rétt undir eftirlit evrópskra og annarra fjölþjóðlegra dóm-
stóla, sem fylgja þróun þjóðfélagsins hraðar en löggjafar-
valdið og framkvæmdavaldið á íslandi gera.
Ríkisstjómin heldur hins vegar, að hún geti bæði átt
kökuna og étið hana. Hún heldur, að hún geti afsalað ís-
lenzku valdi til fjölþjóðlegra dómstóla og eigi að síður
geti hún hagað sér eins og lénsherrar fyrri alda. Þess
vegna er rikisstjórnin í fýlu eftir dóm Hæstaréttar.
Núverandi landsfeður hafa á löngu valdaskeiði fengið
snert af valdshyggju og eiga erfitt með að taka afleiðing-
um undirskrifta sinna og fyrirrennara sinna á fjölþjóða-
vettvangi. Þetta er algengt fyrirbæri í mannlífmu og
breytist fyrst með nýjum og hógværari landsfeðrum.
Það merkilega í máli þessu er, að ástæða skuli vera til
að fagna því, að núverandi og fyrrverandi landsfeður
skuli hafa framselt hluta af fullveldinu til útlanda.
Jónas Kristjánsson
I>V
„Bandarískir
þ j óðarhagsmunircc
Aðeins 2% Bandaríkjamanna létu
stefnumið forsetaframbjóðendanna i
utanríkismálum hafa áhrif á val sitt í
kosningunum. Hins vegar skiptir for-
setakjörið miklu máli í öðrum ríkjum
vegna forræðisstöðu Bandaríkjanna í
alþjóðamálum.
Ástæða er til að draga í efa þá víð-
teknu skoöun að litlar breytingar
verði á utanríkisstefnu Bandaríkj-
anna í valdatíð George Bush W. Síð-
ustu ár hefur þegar mátt greina áhrif
repúblikana á utanríkisstefnuna, en
þeir gátu í krafti meirihluta síns á
Bandaríkjaþingi látið í ljósi andstöðu
sína við alþjóðastofnanir og alþjóða-
samninga. Reyndar mun það tak-
markaða umboð, sem repúblikanar
hafa á Bandaríkjaþingi, gera Bush
erfitt fyrir, enda geta demókratar
staðið í vegi fyrir umdeildum stefnu-
málum. En gera má ráð fyrir að stjórn
Bush eigi eftir að grípa oftar til ein-
hliða aðgerða á sviði alþjóðamála,
hermála og umhverfismála.
Utanríkisstefna repúblikana
Með vali sínu á Colin Powell og
Condoleezzu Rice í stöður utanríkis-
ráðherra og öryggismálaráðgjafa hef-
ur Bush sýnt að hann er reiðubúinn
að láta utanríkisstefnuna í hendur
öðrum en „hvítum, gráhærðum og
miðaldra karlmönnum". En þau
Powell og Rice eru fulltrúar fyrir
dæmigerð viðhorf innan Repúblikana-
flokksins.
Oft er vitnað í grein Rice í banda-
ríska tímaritinu Foreign Affairs, þar
sem hún gerir skýran greinarmun á
„bandarískum þjóðarhagsmunum"
annars vegar og hagsmunum „al-
þjóðasamfélagsins" hins vegar. Kjarn-
inn í málflutningi hennar er sá að
Bandarikjamenn eigi að einblína á
þau mál og þau svæði sem varða
beina þjóðarhagsmuni. Samkvæmt
þeirri forskrift hefðu Bandaríkja-
menn ekki haft afskipti af „innan-
landsmálum" á Balkanskaga eða ír-
landi, enda væri hér um að ræða
„áhrifasvæði" Evrópuríkjanna.
Nú gengur málið út á að einbeita
sér að „kjarnasvæöum," eins og Evr-
ópu, Mið- og Suður-Ameríku, Kína,
Rússlandi og Indlandi, en skipta sér
síður af ,jaðarsvæöum.“ Þetta minnir
á þá „raunsæispólitík," sem Henry
Kissinger, fyrrverandi utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, boðaði gegn
„hugsæisstefnu" demókrata, sem
hefði oft leitt til beinna hemaðaraf-
skipta af svæðum sem Bandaríkja-
menn ættu takmarkaðra hagsmuna
að gæta.
Rice hefur einnig lagt áherslu á að
bandamenn Bandaríkjamanna taki á
Colin Powell og Condeleezza Rice
Gera má ráö fyrir því aö utanríkisstefna Bush W. veröi um margt frábrugöin
stefnu Clintons. Þau Colin Powell og Condoleezza Rice hafa lagt áherslu á
aö Bandaríkjastjórn hyggist beina sjónum aö „kjarnasvæöum“ og draga úr
afskiþtum af „jaöarsvæöum" sem varöa ekki beina „þjóöarhagsmuni“.
sig meiri skuldbindingar. Það er ekki
í fyrsta sinn að Bandaríkjamenn
krefjast þess að NATO-ríkin og Japan
leggi meira af mörkum til sameigin-
legra hemaðarhagsmuna („burdens-
haring"). Rekja má sömu hugsun til 7.
og 8. áratugarins þegar efnahagslifið í
Bandaríkjunum veiktist.
Nú þurfa Bandaríkjamenn ekki að
hafa áhyggjur af efnahagsstöðu sinni.
En gera má ráð fyrir að þeir muni
halda áfram að gagnrýna Evrópuríkin
fyrir að fara eigin leiðir i öryggismál-
um með því að eíla Evrópustoðina
innan Evrópusambandsins (ESB) í
stað NATO og fyrir að eyða ekki nógu
miklu í hemaðarútgjöld. Fyrirhuguð
stækkun NATO og samband banda-
Valur
Ingimundarson
stjórnmála-
sagnfræðingur
Erlend tíöindi
lagsins við hemaðararm Evrópusam-
bandsins verða án efa meðal við-
kvæmustu málanna í samskiptum
Bandaríkjanna og Evrópu á valdatíma
Bush.
Einhliöa aðgerðir
Þau stefnumál Bush, sem umdeild-
ust eru, lúta að einhliða aðgerðum í
utanríkismálum. Bush hefur lýst yfir
því að hann vilji herða refsigaðgerð-
imar gegn Irak í trássi við vilja þjóða,
eins og t.d. Frakka, og beita sér fyrir
því að koma á fót gagneldflaugakerfi í
andstöðu við Rússa (það gerir það að
verkum að Bandaríkjamenn verða að
segja upp ABM-samningnum frá ár-
inu 1972).
Bush hefur neitað öllu samstarfi
við fyrirhugaðan alþjóðastríðsglæpa-
dómstól; hann hefur gefið í skyn að
hann styðji repúblikana á þingi sem
vilja ekki að Bandaríkjamenn standi
við fjárhagsskuldþindingar sínar
gagnvart Sameinuðu þjóðunum og
gert lítið úr Kyoto-bókuninni við loft-
lagssáttmála Sameinuðu þjóðanna. Ef
hann stendur fast við þessi sjónarmið
mun Bandaríkjastjórn án efa mæta
andstöðu á alþjóðavettvangi. Það er
t.d. ekki sannfærandi að styðja réttar-
höld yfir striðsglæpamönnum í
Júgóslavíu og Rúanda en neita öllu
samstarfi við væntanlegan alþjóða-
stríðslæpadómstól á þeirri forsendu
að Bandaríkjamenn hafi herlið víða
um heim.
Önnur þjóðriki hafa sætt sig við
skerðingu fullveldis í þágu viðskipta-,
öryggis- og umhverfishagsmuna.
Repúblikanar vilja vinna gegn þeirri
þróun með því að leggja aukna
áherslu á sérstöðu Bandaríkjanna
sem „hefðbundins þjóðríkis" þótt þau
séu eina risaveldið í heiminum og
minni áherslu á alþjóðaskuldbinding-
ar. Þessi togstreita getur leitt til þess
að formlegum ríkjabandalögum (eins
og t.d. Evrópusambandinu) eða óform-
legum bandalögum (eins og t.d. milli
Kína og Rússlands) verði beitt til mót-
vægis við forræðisstöðu Bandaríkj-
anna. Alþjóðastofnanir eru nauðsyn-
legar í alþjóðastjómmálum, umhverf-
ismálum og málefnum stríðsglæpa-
manna. Nú er ekki rétti tíminn til að
hundsa þær í nafni einstrengings-
legra þjóðemissjónarmiða.