Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.2002, Síða 28

28
Helgarblað DV LAUCARDACUR II. MAÍ 2002
Fjölqun mannkynsins er þegar farin að
stofna öllu lífríki íhættu. Mannfjölqun á
síðari áratuqum er fremur íætt við tímgun
baktería en spendýra. Þeqar mannfjöldinn
fór qfir 6 milljarða markið var lífmassi
hans hundrað sinnum meiri en nokkurrar
annarrar stærri dqratequndar frá upphafi
lífs á Jörðu. Hvorki maðurinn né aðrar líf-
verur þola 100 ár til viðbótar afsömu þróun.

Maurar hafa lifað
margfalt lengur
á Jörðinni en
maðurinn.
EF MANNKYNIÐ HVERFUR af Jörðinni á næst-
unni mun lífið halda áfram eins og ekkert hafi í
skorist. En hverfi hryggleysingjar af Jörðinni á morg-
un efast ég um að mannkynið muni halda lífi í nema
nokkra rnánuði." Þetta eru orð bandarisks skordýra-
fræðings sem er sérfræðingur í maurum, lífsháttum
þeirra og aðlögun að umhverfi.
Edward 0. Wilson starfar við náttúrufræðistofnun
Harvardháskóla og er ekki við eina fjöl felldur í rann-
sóknum sínum og hefur lengi athugað hvernig lífver-
urnar tengjast hver annarri og hvað skeður ef sú
tenging rofnar. Upphafssetning greinarinnar er sótt í
bók sem Wilson skrifaði og nefnist The Future Of
Live, eða Framtíð lífsins. Þar skiptist á bölsýni og
bjartsýni um framtíð mannsins og lífsins yfirleitt.
Það er margt sem veldur því að maðurinn stofnar
eigin framtið í hættu með atferli sínu og skammsýni.
Hann umgengst náttúruna og aðrar lífverur af full-
komnu tillitsleysi og fjarlægist uppruna sinn og nátt-
úrulegt umhverfi æ meir og skortir skilning á að
hann er hluti af lífrikinu og er ekki óskoraður herra
Jarðarinnar eins og hann heldur í mikillæti sinu.
Lítt sýnileg veröld hryggleysingja leggur meira af
mörkum til viðhalds lífríkinu en fólk almennt gerir
sér grein fyrir. En sjálfsagt þykir aö eyða skordýrum
þegar manninum finnst þau flækjast fyrir sér og séu
í samkeppni við hann þegar kemur til fæðuöflunar og
helst vill nútímamaðurinn hvergi hafa hryggleys-
ingja nærri sér.
Náttúrunni er umbylt á stórfelldari hátt
en áður þekktist. Vatnsbúskapur á þurr-
lendi gjörbreytir lífsskilyrðum fjölda líf-
vera og lofthjúpurinn tekur breytingum
fyrir tilstuðlan mannsins. Allt hefur
þetta áhrif á lífríkið, tegundir hverfa
og aðrar umbreytast. Hættan liggur í
því að langtímaáhrifin eru óþekkt og spádómar óná-
kvæmir.
Að hinu leytinu eykst þekking og tækniframfarir
eru til þess fallnar að auka skilning á lífríkinu og þró-
un þess ef maðurinn kærir sig á annað borð um að
nýta þekkingu sína og kunnáttu til að bjarga sjálfum
sér fremur en hagvextinum með tilheyrandi framfór-
um.
Þekkingin ein
getur bjargað lífríkinu
Dómsdagsspár og bjartsýni
Wilson er sér þess vel meðvitandi að nýjar fréttir
af ástandi Jarðar benda til að dómsdagur nálgist. Sú
staðreynd að lofthjúpurinn er að breytast og hefur
þegar breyst talsvert hefur þegar áhrif á fjölbreyti-
leika lífríkisins. En þekkingin gerir manninum kleift
að bregðast við aðstæðum og sé það gert á réttan hátt
er lítil hætta á ferðum. Það er aðeins á síðasta áratug
sem vísindamenn hafa áttað sig á umfangi og eðli
vandamálsins.
Samtök og stofnanir náttúruverndarsinna eru
orðnar öflugar og færar um að spyrna við fótum á
einstaka sviðum, að minnsta kosti til verndar lifrík-
inu. Það sem helst ber að varast er að rjúfa tengslin
milli lífvera með vanhugsuðum aðgerðum. Verði fjöl-
breytileika lífríkisins ekki við haldið er hætta á ferð-
um. Því ber að forðast að útrýma tegundum, af hvaða
gerð sem þær annars eru.
En ofíjölgun tegunda getur líka haft hættur í för
með sér.
Fjölgun mannkynsins er þegar farin að stofna öllu
lifríki í hættu. Mannfjölgunin á síðari áratugum er
fremur í ætt við tímgun baktería en spendýra. Þegar
mannfjöldinn fór yfir 6 milljarða markið var lífmassi
hans hundrað sinnum meiri en nokkurrar annarrar
stærri dýrategundar frá upphafi lífs á Jörðu. Hvorki
maðurinn né aðrar lífverur munu þola 100 ár til við-
bótar af sömu þróun.
Ef orkunotkun og sókn í gæði jaröarinnar heldur
áfram á sömu braut og að sístækkandi mannnkyn nái
sömu lífskjörum og nú tíðkast meðal iðnaðarþjóð-
anna, eins og draumarnir standa til, mun maðurinn
þurfa fjórar sams konar jarðarkringlur til viðbótar til
að sinna þeim hugsjónaríku framtíðarþörfum.
Óráðin franitíðarsýn
Wilson trúir því að maðurinn sé að vakna upp úr því
sem hann kallar deleríum þeirrar fortíðarþráhyggju að
auðlindir Jarðarinnar gangi aldrei til þurrðar. Vísindi
og tækni munu leiða manninn út úr ógöngunum áður
en það verður um seinan.
Skilningur er að vakna á nauðsyn þess að lífríkið fái
að halda fjölbreytileika sínum. Þegar tegundir deyja út
af völdum mannsins eða af öðrum orsökum vitum við
ekki hvers framtíðin fer á mis hvað varðar til dæmis
fæðuöflun eða þróun lyfja. Maðurinn áttar sig stundum
á því að hann er hluti af náttúrunni og runninn úr
skauti hennar. Hann er kominn af tegundum sem liföu
á gresjum og ber þess ýmis merki ef vel er að gáö.
En einhvers konar sjálfseyðingarhvöt er innbyggð í
mannskepnuna og henni er einkar lagið að taka rangar
ákvarðanir og hegða sér undarlega. Maðurinn er ekki
skógardýr og þegar hann lendir inni í skógi vill hann
ryðja hann og sléttudýrið vill þurrka votlendi. Þegar
maðurinn mætir villtu dýri eru fyrstu viðbrögðin
drápslöngun. En ef til vill hefur það mest áhrif á lífs-
mynstrin að maðurinn hefur litla hæfileika til að taka
langtímaákvaröanir. Sérstaklega er honum ósýnt um
að hegða sér og skipuleggja langt fram í tímann, eða sjá
fyrir afleiðingar gjörða sinna i óráðinni framtíð.
Fjögurra ára kjörtímabil stjórnmálamanna og árs-
uppgjör fyrirtækja þykja eðlileg og sýna ekki mikla
framtíðarhyggju. Maðurinn er yfirleitt ekki gefinn fyr-
ir að skipuleggja framtíð sína af neinu viti og gagn-
rýnni framsýni.
Maðurinn er fullur upp meö trú á kenningar
Darwins um að hinir hæfustu lifi af og hefur ekki
áhuga á öðru en nánasta umhverfi sínu og frama. Þeg-
ar kemur að vandamálum sem varða allt mannkyn eða
jafnvel allt lífríkiö er maðurinn heldur tómlátur og læt-
ur sér ekki koma við hvernig einhverjum lífverum sem
hann hefur aldrei séð og kærir sig ekki um að frétta
neitt af vegnar. Þess vegna mega hryggleysingjar og
plöntur fara sinn veg og skilja Jörðina eftir fátækari en
áður þegar tegundir verða aldauða. En sú hætta vofir