Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.2002, Blaðsíða 16
16
LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2002
DV
Helgarblað
Lillian Hellman.
Hún var gott leikritaskáld og hlaut enn meiri
frægö fyrir endurminningar sínar sem reynd-
ust aö stórum hluta vera lygi.
Lygar og Lillian
Lillian Hellman var fyrsta konan til aö hljóta alþjóðlega
frægð sem leikritaskáld. Enn meiri frægð hlaut hún fyrir
endurminningar sínar en þð reis upp skáldkonan Mary
McCarthy og sagði að allt sem Hellman heföi skrifaö
væri lygi.
Lillian Heliman fæddist árið 1905 í New Orleans.
Móðir hennar var af auðugum ættum og faðirinn
stundaði viðskipti með litlum árangri. Lillian var
einkabarn og dáði föður sinn en lýsti móður sinni
sem bjána. Hún var nítján ára þegar þegar hún fékk
vinnu hjá virtu bókaforlagi í New York og hélt því
síðar fram að hún hefði þar uppgötvað William
Faulkner sem var haugalygi. Hún giftist Arthur
Kober, sem var umboðsmaður, og flutti með honum
til Hollywood þar sem hún kynntist sakamálahöf-
undinum Dashiell Hammett. Þegar hann hitti Hell-
mann hafði hann gefið út fjórar sakamálasögur, þar
á meðal Möltufálkann sem var besta bók hans.
Árin með Hammett
Hammett var alkóhólisti og frægðin sem Möltu-
fálkinn færði honum var eitt það versta sem gat
hent hann. Hann græddi peninga og þurfti ekki að
vinna og var fjögur ár að ljúka við næstu bók, The
Thin Man, sem færði honum enn meiri peninga. Eft-
ir það hætti hann að skrifa, lokaði sig af inni á hót-
elherbergjum með viskíflöskur og drakk þar til
hann leið út af. Hann átti eiginkonu og tvö börn en
virtist sjaldan muna eftir þeim. I bréfi til útgáfu-
stjóra hans skrifaði eiginkona Hammetts: „Síðustu
sjö mánuði hefur Hammett einungis sent mér
hundrað dollara. Ég er örvæntingarfull, bömin
þurfa föt og borða ekki rétta fæðu og ég fæ ekki
vinnu og bý hjá foreldrum mínum sem eru að verða
gömul og geta ekki hjálpað okkur.“
Hellmann skrifaði mikið um samband þeirra
Hammetts og þá í mjög rómantísku ljósi. Sannleik-
urinn var nöturlegri. Vín gerði Hammett ofbeldis-
fullan, ekki síst gagnvart konum. Stuttu eftir að
hann hitti Hellmann kýldi hann hana í boði. Þau
Hellmann rifust stöðugt vegna sambanda hans við
aðrar konur. Ást þeirra var þó sterk, þau skildu við
maka sína og bjuggu saman með hléum þar til
Hammett lést.
Róttækar stjórnmálaskoðanir
Hellmann öðlaðist frægð fyrir leikrit sitt, The
Children’s Hour, sem fjallaði um illgjarna skóla-
stúlku sem eyðileggur líf tveggja kennslukvenna
með slúðursögum um að þær séu lesbíur. Önnur
fræg leikrit hennar eru The Little Foxes, um valda-
baráttu í Suðurríkjafjölskyldu, og The Watch on the
Rhine, um andspyrnumann sem neyðist til að drepa
útsendara nasista. Allt þjóðfélagsleg leikrit með
sterkum siðaboðskap.
Hammett var fangelsaður fyrir að neita að bera
vitni hjá óamerísku nefndinni og árið 1952 var
Hellman, sem hafði mjög róttækar stjórnmálaskoð-
anir, kölluð fyrir nefndina. Hún var beðin um að
nefna þá vini sína sem væru kommúnistar og svar-
aði: „Ég get ekki og vil ekki sníða samvisku mína að
tískustraumum þessa árs.“ í endurminningum sín-
um sagði Hellman að maður úti í sal hefði kallað.
„Loksins sýndi einhver hugrekki!" en það var bara
notaleg ímyndun hennar sjálfrar. Það er lífseig saga
að Hellman hafi komist nálægt því að verða gjald-
þrota vegna lagakostnaðar hennar og Hammetts en
sannleikurinn var sá að bæði stóðu ekki skil á
tekjuskatti sem reyndist þeim að lokum dýrt.
Hammett lést árið 1961 og Hellman stóð vörð um
minningu hans. Hún skrifaði endurminningar sínar
sem færðu henni meiri frægð og meira fé en leikrit-
in. Þetta eru þrjár bækur, einstaklega vel skrifaöar,
áhrifamiklar og sérlega skemmtilegar aflestrar en
meinið er að þær byggjast á mestum hluta á lygi.
Hellmann gerði þar sjálfa sig að dýrlingi á mjög
sannfærandi hátt. Verðlaun og viðurkenningar
hlóðust á hana. Kvikmynd var gerð eftir einum
hluta minninga hennar, Juliu, þar sem Jane Fonda
lék Hellmann og Jason Robards lék Hammett svo
sannfærandi að hann fékk óskarsverðlaun fyrir leik
sinn.
Lygar afhjúpaðar
Árið 1980, þegar Hellman var orðin lifandi goð-
sögn, mætti rithöfundurinn Mary McCarthy í sjón-
varpsþátt og sagði að allt sem Lillian Hellman hefði
skrifað væri lygi, þar á meðal samtengingar og
ákveðinn greinir. Hellmann gerði nú stærstu mistök
á ferli sínum. Hún ákvað að fara í meiðyrðamál við
McCarthy. Þar sannaðist eina ferðina enn að slíkur
málarekstur vekur enn meiri athygli en ella á ásök-
ununum. Og svo er heldur ekki sérlega vel til vin-
sælda fallið fýrir rithöfund að fara í mál við annan
rithöfund. Hellmann var rík en ljóst var að ef
McCarthy tapaði málinu yrði hún að selja hús sitt.
McCarthy var eiturskörp og stundum kölluð „konan
með rakvélarblaðið". Hún setti nú allt sitt vit í
málsvömina og lagðist yfir verk Hellmann i leit að
lygum. Henni barst hjálp víða að. Martha Gellhom,
fréttaritari og fyrmm eiginkona Hemingways, opin-
beraði í timaritsgrein átta vegamiklar lygar Hell-
mann um veru hennar á Spáni. Og Stephen Spend-
er heindi athygli McCarthy að hinu einkennilega
máli Muriel Gardiners. Muriel hélt því fram að hún
væri fyrirmyndin að Juliu sem Hellmann hafði í
endurminningum sínum sagt vera bestu vinkonu
sína. Áþrifamesti kafli í æviminningum Hellman
fjaUai' einmitt um Juliu, bandaríska auðmannsdótt-
ur sem gerðist sósíalisti og gekk í andspyrnuhreyf-
inguna en var síðan tekin af lífi af nasistum.
Muriel hafði sent Hellmann bréf eftir að hafa les-
ið sögu hennar um Juliu og bent henni vinsamlega
á líkindin milli sín og Juliu en fékk aldrei svar frá
Hellman. Þær Hellman höfðu aldrei hist en saga
Muriel var þekkt í vinahópi Hellmann og þaðan
hafði hún heyrt sögu hennar. Hellmann hélt því
fram í endurminningum sínum að Julia væri dul-
nefni vinkonu sinnar. Nú var hún beðin um að gefa
upp fullt nafh hennar til að sanna raunverulega til-
vist Juliu en þá varð lítið um svör. Muriel kom end-
urminningum sínum snarlega á blað og líkindin
með sögu hennar og sögu Julíu voru með ólíkind-
um. Blaðamenn fóru að spyrja Hellmann óþægilegra
spuminga. Kennari í háskóla í Boston, Samuel
McCracken, lagðist siðan í rannsóknir á endur-
minningum Hellmann um Juliu og sýndi fram á
með óyggjandi rökum að sagan var uppspuni, byggð
á sönnum atburðum úr lífi konu sem Hellmann
hafði aldrei hitt.
Skömmu áður en málflutningur átti að hefjast í
máli McCarthy og Hellman, og mánuði eftir að grein
McCrackens birtist, lést Lillian Hellman. Þá var æv-
intýraheimurinn, sem hún hafði byggt líf sitt á, að
hrynja i kringum hana.
Óborganleg
Lína
Sögurnar um Línu Langsokk
eru nú komnar í eina bók. Þess-
ar sögur eru
Lína
Langsokkur,
Lína
Langsokkur
ætlar til sjós
og Lína
Langsokkur í
Suðurhöfum -
uppáhalds-
lesning
flestra bama og þeirra fullorðnu
líka. Hin sjálfstæða og andfé-
lagslega Lína á engan sinn líka í
kostulegum uppátækjum og
frumlegri hugsxm. Eftir lestur-
inn saknar maður þess sárlega
að sögumar skuli ekki vera
fleiri.
Því gófaðri sem maður er
þvífleiri frumlega menn
finnur maður. Venjulegt
fólk sér engan mun á fólki.
Pascal
Allar bækur
1. LEGGÐU RÆKT VIÐ SJÁLFAN ÞIG.
Anna Valdimarsdóttir
2. HANN VAR KALLAÐUR ÞETTA.
Dave Pelzer
3. EYÐIMERKURBLÓMIÐ. Waris
Dirie
4. KONAN í KÖFLÓTTA STÓLNUM.
Þórunn Stefánsdóttir
5. PABBI - BÓK FYRIR VERÐANDI
FEÐUR. Inqólfur Gíslason
6. ÞINGVALLAVATN. Pétur M. Jónas-
son oq Páll Hersteinsson
7. AF BESTU LYST II. Ýmsir höfundar
8. HÁLENDISHANDBÓKIN. Páll Ás-
qeir Ásqeirsson
9. GARÐURINN - HUGMYNDIR AÐ
SKIPULAGI. Ýmsir höfundar
10. ÞJÓÐSÖGUR VIÐ ÞJÓÐVEGINN.
Jón R. Hjálmarsson
Ljóð víkunnar___________
Nú skil ég stráin
- eftir Davíö Stefánsson
Nú skil ég stróin, sem fönnin felur,
og fann þeirra vetrarkvíða.
Þeir vita það best, sem vln slnn þrá,
hve vorsins er langt að bíða.
Að haustnóttum sá ég þlg sigla burtu,
og svo kom hinn langi vetur.
Þótt vald hans sé mikið, veit ég þó,
að vorið, það má sín betur.
Minningin talar máli hins liðna,
og margt hefur hrunið til grunna ...
Þeir vita það best, hvað vetur er,
sem vorinu heitast unna.
En svo fór loksins að líða að vori
og ieysa mjallir og ktaka.
Ég fann að þú varst að hugsa heim
og hlaust að koma til baka.
Þú hlýtur að vera á heimleið og koma
með heita og rjóða vanga,
því sóiin guðar á gluggann minn,
og grasið er farið að anga.
Hrifning
unglingsáranna
Snorrl Már Skúlason fjölmiölamaður segir frá uppáhalds-
bókunum sínum.
„Það hefur einhvem veginn æxlast þannig að
bækur sem ég las sem unglingur eru þær eftirminni-
legustu sem ég hef lesið. Þá var maður móttækileg-
ur, áhrifagjam og tapaði sér í taumlausri hrifningu
af listinni. Tvær bækur koma sérstaklega upp í hug-
ann í þessu sambandi. Þrúgur reiðinnar eftir John
Steinbeck sem bæði er full af heimspekilegum
vangaveltum og segir sögu eins mesta erfiðleika-
tímabOs í bandariskri sögu. Hin er Hamskiptin eftir
Franz Kafka sem hafði mikil áhrif á mig.
Ég get nú ekki sagt að Halldór Laxness höfði
sterkt til mín en samt er Gerpla á meðal minna upp-
áhaldsbóka. Þar er ógleymanlegur kafli sem lýsir ís-
lenskri þrjósku og stolti betur en flestir aðrir sem ég
hef lesið. Það er kaflinn þegar Þorgeir Hávarsson og
svarbróðir hans, Þormóður, sigu í björg eftir eggj-
um. Þorgeiri gekk eggjatakan vel og varð svo bráður
að hann rann á steini. Þverhnípið blasti við þegar
hann náöi taki á hvönn sem stóð út úr berginu og
tókst þannig að bjarga sér frá bana. Ekki náði hann
að hífa sig upp og hékk þvi ósjálfbjarga utan í
bergstálinu. Á meðan kláraði Þormóður, sem var
þar í hvarfi skammt fyrir ofan, sína vinnu og lagði
sig að því loknu. Svaf hann lengi dags en alltaf hékk
Þorgeir á hvönninni og datt ekki í hug að leggjast
svo lágt að kalla á hjálp. Þegar Þormóður vaknaði
undraðist hann um vin sinn og fór að kalla á hann
en Þorgeir bað hann vinsamlegast að vera ekki með
læti, það styggði fuglana. Að lokum sá Þormóöur
hvernig komið var fyrir Þorgeiri og bjargaði honum
upp. Fannst Þorgeiri það hið versta mál og var
aldrei gott með þeim svarbræðrum eftir þetta. Þessi
kafli er í sérstöku uppáhaldi hjá mér.
Af nútímahöfundum er Einar Már Guðmundsson
í mestu uppáhaldi. Ég tók mig til fyrir 2-3 árum og
las allar skáldsögumar hans i tímaröð sem var mjög
skemmtilegt. Af hans bókum eru Riddarar hringstig-
ans, Vængjasláttur í þakrennum og Englar alheims-
ins í mestu uppáhaldi. Einar Kárason og Hallgrímur
Helgason eru líka í uppáhaldi."
Skáldverk
I. HRINGADRÓTTINSSAGA l-lll.
J. R.R. Tolkien
2. UÓÐASAFN TÓMASAR GUÐ-
MUNDSSONAR. Tómas Guðmunds-
son
3. HEIMSLJÓS - kilja. Halldór Lax-
ness________________________
4. ALVEG DÝRLEGT LAND - kilja.
Frank McCourt_______________
5. STÚDÍÓ SEX - kilja. Lisa Mark-
lund
6. BARN NÁTTÚRUNNAR. Halldór
Laxness
7. ÞETTA ER ALLT AÐ KOMA - kilja.
Hallqrimur Helqason_____________
8. PASSIUSÁLMAR. Hallgrímur Pét-
ursson
9. HÖFÐINGJAHÓTELIÐ. Agatha
Christie
10. Mýrin - kilja. Arnaldur Indriða-
son
Metsölulisti Eymundsson 9.5. - 15.5.
Kiljur
1. ON THE STREET WHERE YOU
LIVE. Mary Hiqqins Clark
2. THE SUMMERHOUSE. Jude
Deveraux
3. CHOSEN PREY. John Sandford
4. ON A WICKED DAWN. Stephanie
Laurens
5. THE VILLA,. Nora Roberts
Listinn er frá New York Times