Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.2002, Qupperneq 36

'SfA997-9020630a|
36
HeÍQarbloö I>'Vr LAUGARDAGU R 18. IVIAf 2002
Hvers vegna Bandaríkin
eru risaveldi
„Það er erfitt að spá, sérstaklega um fram-
tíðina,“ er haft eftir danska heimspekinqnum
Storm Petersen og mörgum öðrum gáfu-
mönnum. Þótt þessi tili/itnun sé lítið frumleg
er hún klassísk þvíá hverjum tíma verðursí-
fellt Ijóst að stórir spádómar ganga ekki eft-
ir. Veröldin og sagan ganga nefnileqa í
skrykkjum með alls kgns ófgrirséðum útúr-
dúrum sem gera forspár um óorðna tíð að
marklegsu einni. Þannig hefur sagnfræðing-
urinn Paul Kennedg étið ofan ísig efni bókar
sem hann skrifaði og kom úr 1988. Uppgang-
ur og hrun risaveldanna þótti spámannlega
skrifuð og höfundurinn hlaut fræqð og efna-
hagslegan frama og varð eftirlæti kjaftaska
sjónvarpanna sem baða sig í frægðarljóma
annarra og verða sjátfir frægari en allt það
sem fræqter.
í BÓKINNI FÓR HÖFUNDUR YFIR stórveldistíma
fyrri risavelda, frá Rómarríki til veldis Osmana, Habs-
borgara og breska heimsveldisins. Kenning hans um
hrun þessara stórvelda var að þau hefðu verið orðin of
víðlend og að þau hefðu kiknað undir herkostnaði
vegna viðhalds veldisins. Það kallaði hann ofhleðslu
heimsveldis. Svo datt Kennedy í þá gryfju að víkja frá
sagnfræðinni og fór að spá um framtíðarþróun.
Samkvæmt spánni átti Japan að verða efnahagslegt
risaveldi innan tíðar en Bandaríkin hrynja vegna of-
hleðslu herkostnaðar eins og fyrri heimsveldi. Efnahag-
ur Japana virtist þá vera í mikilli uppsveiflu en banda-
rískt atvinnulíf og fjármál að fara í vaskinn. Stóru bíla-
smiðjurnar voru reknar með stórtapi og Ameríkanar
óku um sitt stóra landi í japönskum bílum. Annað var
eftir þvi. Eftir stjórnartíð Reagans og mikla hernaðar-
uppbyggingu varð hlé á framlögum til varnarmála og
allt virtist á niðurleið.
Þetta var almennt álit þess tíma og sagnfræðingur-
inn Kennedy gerði ekki annað en að setja þá ástand og
horfur í sögulegt samhengi og spáði um framvinduna
samkvæmt því. Raunin er sú að Japan er komið á efna-
hagslega heljarþröm en Bandaríkin eru ríkari og vold-
ugri en nokkurt annað ríki hefur verið í veraldarsög-
unni.
Bush forseti er ókrýndur keisari heimsveldis sem
teygir anga sína um víða veröld.
Yfirburðimir
Yfirburðina er hægt að setja fram í tölum og sam-
anburði við önnur lönd. Framlag til hermála nemur
álíka upphæð og þeirra níu rikja sem næst koma í
þessu tiliiti. Þingið tekur vel í tillögur Bush forseta
um viðbótarfamlög til herjanna um 48 milljarða doll-
ara og kostar hervæðingin þá 450 milljarða á árinu.
Sú upphæð er álíka og hernaðarútgjöld tólf næstu
þjóða þar á eftir. Það fer lítið fyrir framlögum ann-
arra Natóríkja í samanburði við þessi ósköp.
Helmingur netsamskipta í heiminum fer fram í
Bandaríkjunum. 75 af hundraði nóbelsverðlaunahafa
eru eða hafa verið viðloðandi bandariska háskóla.
Telja má fullvíst að 15-20 bestu háskólar í heimi séu
bandarískir. Þeir eru svo fjárhagslega öflugir að aðr-
ir háskólar blikna í samanburði við þá. Stærstu bank-
ar og fjármálastofnanir heimsins eru bandarískar,
sem og fyrirtæki víðs vegar um heim sem stjórnað er
af Bandaríkjamönnum. Kvikmyndaiðnaður og popp-
list eru í höndum bandarískrar markaðssetningar.
Kennedy afsakar vitlausar spár sínar með því að
hann hafi ávallt slegið þann varnagla að skrifa ef eitt-
hvað myndi fara svona og svona þá yrði útkoman sú
sem hann sagði fyrir um. I blaðaviðtali sagði hann að
þeir sem þættust geta spáð um framtíðarþróun al-
þjóðamála væru ekki með fullu viti en þegar þeir
reynast hafa rétt fyrir sér eru þeir bara heppnir.
Árið 1988 sáu engir fyrir að japanskt efnahagslíf
myndi staðna svo illiiega sem raun ber vini. Ekki sá
þá heldur fyrir endann á kalda stríðinu né að Sovét-
ríkin myndu falla saman með svo skjótum hætti sem
síðar kom í ljós. Á þeim tíma hefði það þótt bera
miklum galskap vitni að halda því fram að efnahags-
leg stærð Rússlands yrði á borð við umsvifin i
Hollandi.
Hrun Sovétríkjanna og lok kalda stríðsins gerðu
það að verkum að mjög slaknaði á hernaðarútgjöldum
eftir flottheit Reagansáranna og kom í veg fyrir að
risaveldið sem eftir var sykki undan eigin ofhleðslu.
Enn er ógetið hraðrar útbreiðslu tölvuvæðingarinn-
ar, þar sem Bandaríkjamenn eru ótvíræðir frumherj-
ar og hafa hagnast gífurlega á því framtaki öllu.
En efnahagsuppgangurinn á síðasta áratug 20. ald-
ar kostaði líka sitt. Fyrirtæki voru endurskipulögð og
starfsfólki sagt upp í stórum stíl. Ifirtökur og spá-
kaupmennska gerðu mörgum lifið leitt en sé á heild-
ina litið voru framfarasporin mörg og stór.
Nú vill sagnfræðingurinn og spámaðurinn Paul
Kennedy þakka það sjálfum sér að nokkru leyti að
Bandaríkjamenn hristu af sér slenið og tóku til hend-
inni. Sem fyrr segir vakti bók hans um hrun stór-
velda og hvernig fara myndi fyrir Bandarikjunum gíf-
urlega athygli og hefur sjálfsagt rumskað við sjálfum-
glöðum íbúum guðs eigin lands sem ekki leist á þá
framtíð sem þeim var spáð.
Fjárlagahallinn minnkaði ár frá ári og aukning
varð á framleiðslu með tilheyrandi hagvexti. Eitthvaö
varð aflögu til að sinna hernum og hans miklu þörf-
um og Bandaríkin sigldu hraðbyri i að verða það stór-
veldi sem engu verður til jafnað.
Fallvölt veraldargæfa
Það er drifkrafturinn í sjálfri þjóðinni sem eftir allt er
það sem gerir Bandaríkin að risaveldi. Fólkið er sam-
keppnissinnað og er fljótt að laga sig að breyttum að-
stæðum og óhrætt við að fara ótroðnar slóðir. Þar skilur
á miili Evrópumanna og Bandaríkjamanna í stórum
dráttum. í Evrópu treystir fólk meira á ríkið og allt hið
opinbera tU að sjá fyrir hið þarflega sem óþarfa.
Drífðu þig í dag og fáðu
dágóðan afslátt!
. Spring-, latex-, svamp- og
\ eggjabakkadýnur
margtfleira með
i-30% afslaettil
OPIÐ
Mörkin 4*108 Reykjavík
Sími 533 3500 • www.lystadun.is