Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.2002, Side 46

46
Helgctrblaö DV LAUGARDAGUR IS. MAÍ 2002
Þetta land spannar
svæði sem nær suð-
ur fyrir 77° norð-
lægrar breiddar og
talsvert norður fyrir
80' norður. l>að
liggur því nánast í
hánorður frá Noregi
og ná eyjarnar yfir
hafsvæði frá 9° aust-
lægrar lengdar og
austur að 37°.
NORDAUSTLANDET
Öll hús á þcssum slóðuni. hvort heldur steypt eða úr tiinbri, eru byggð á súlum
1

II •• |í ■
sem ná niður á sífrerann. Súlurnar verða að ná niður úr efsta jarðvegsvfirborð-
inu sem þiðnar á sumrin. Jafnvel sundlaug bæjarins stendur á súluin en öil hús
eru hituð með fjarvarmaveitu frá kolaorkuveri staðarins.
Á veraldarhjara
Svalbarði er trúlega íhugum íslendinga eitt
afskekktasta land ájörðinni. Þó eflaust
ímgndi sér flestir að þar sé eilíft og líflaust
vetrarríki þá er það ekki nema að hluta til
sannleikur. Þrátt fgrir að íbúar þessa lands
séu innan við 3000 talsins er þar samt tölu-
vert öflugt mannlíf með háskóla með öllu
tilhegrandi. Þar, eins og víðar um hnatt-
kringluna, má finna Islendinga, bæði við
nám og kennslu - og það ílandi þar sem
kolsvört heimskautanóttin ríkir allan sólar-
hringinn frá 14. nóvember til 29. janúar.
SVALBARÐI VAR í RAUN einskismannsland en er
nú undir yfirráðum Norðmanna samkvæmt svo-
nefndum Svalbarðasáttmála 40 þjóða frá 1920. Sval-
barða er fyrst getið í íslenskum ritum árið 1194 í
stuttum texta: „Svalbarði fundinn." Það var svo ekki
fyrr en 1596 að Wiilem Barentz enduruppgötvaði
Svalbarða.
Framan af öldum 1600-1900 voru það hvalveiðar og
dýraveiðar sem þjóðir Evrópu sóttu helst í á Sval-
barða. Síðar byggðist þar upp landnám í kringum
kolavinnslu sem hófst rétt fyrir aldamótin 1900.
Bandaríkjamaðurinn John M. Longyear stofnaði síð-
an Longyear City (nú Longyearbyen) vegna kola-
náms 1906. Norðmenn tóku við námarekstrinum
1916.
Nú eru starfræktar þrjár kolanámur á Svalbarða,
tvær á vegum Norðmanna og ein á vegum Rússa. Á
78° norður í helsta námubæ Norðmanna, Longyear-
byen, í vík eða litlum innfirði úr ísafirði, búa um
1650 manns. Þaðan er starfrækt svokölluð náma 7
sem nær eingöngu er nýtt til að framleiða rafmagn
og heitt vatn í eina kolaorkuveri Norðmanna sem
staðsett er I útjaðri bæjarins. Önnur náma er
svokölluð „Sveagruva", eða Svíanáma, sem er í firði
um 60 kílómetra suður af Longyearbyen. Samgöngur
á milli námubæjanna eru ýmist með flugvélum eða
vélsleðum. Þá búa einnig nokkrir tugir Norðmanna í
Nýja-Álasundi, nokkru norðar á Spitsbergen.
Rússar eru einnig með námuvinnslu á Svalbarða. í
um 50 km fjarlægð í vestur frá Longyearbyen er námu-
bærinn Barentsburg með um 930 íbúa. Þar reyna Rússar
að hafa ofan af fyrir sér við námugröft en einnig reka
þeir þar fataverksmiðju fyrir norskt fyrirtæki. Mismun-
andi halli berglaga á svæðinu veldur því að námur Norð-
manna er flestar ofarlega og lárétt í fjöllum. Náma Rússa
er hins vegar í hallandi lóðréttum berglögum og eru þeir
nú að vinna við mikið erfiði á um 400 metra dýpi undir
sjávarmáli.
Háskóli á hjara veraldar
Þótt það hljómi ótrúlega þá er í þessum litla námu-
bæ Norðmanna starfræktur eins konar háskóli sem
sérhæfir sig í líffræði, jarðfræði og verkfræði sem mið-
ar við staðhætti á norðlægum slóðum. Tala menn þar
með stolti um minnsta háskóla í heimi sem er mitt í
stærstu rannsóknarstofu heims - Svalbarða. UNIS-há-
skóli (The University Courses on Svalbard) er eins
konar útibú og samvinnuverkefni háskólanna í
Tromsö, Bergen, Þrándheimi og Ósló. Við þennan há-
skóla hafa verið starfandi tveir islenskir prófessorar
og þar eru lika við nám tveir íslenskir stúdentar og
einn íslenskur nemandi til viðbótar hefur líka verið
þar við nám. Nemendur eru á annað hundrað og frá
um 20 þjóðlöndum. Fyrir dyrum stendur að efla há-
skólann og stækka um 5000 fermetra.
Ólafia Lárusdóttir er fyrsti ís-
lenski líffræðineminn við UNIS-há-
skólann á Svalbarða sem stofnaður
var 1994. Hún er úr Mosfellsbæ og
hefur gert víðreist um heiminn. Auk
Ólafíu stundar Hrafnhildur Hannes-
dóttir einnig nám í jarðfræði við
skólann. Þá eru tveir íslenskir pró-
fessorar starfandi við UNIS-háskóla,
hjónin Ingibjörg Svala Jónsdóttir og
Ólafur Ingólfsson.
Veturinn heillar niig
- En hvað fær unga stúlku af íslandi til að sækja
nám í háskóla á eins ótrúlegum stað og Longyearbyen
á Svalbarða?
„Mig langaði að prófa eitthvað nýtt og veturinn hef-
ur alltaf heillað mig,“ segir Ólafía. „Maður hefur
aldrei haft almennilegan vetur heima í Mosfellsbæn-
um svo það var bara að sækja hann eitthvað annað.
Nú, svo langaði mig til að skoða hvað menn væru aö
gera annars staðar og kynnast um leið ólíku fólki."
Þetta var mjög svart
Ólafía ætlar sér að vera eitt ár á Svalbarða. Hún
kom þangað nú eftir áramótin 1 svartasta skamm-
deginu og fer aftur heim í svartasta skammdeginu
um næstu áramót. En hvernig tilfínning ætli það
hafí verið að lenda þarna í kolniðamyrkri og sjá
ekki sólarglætu um langa hríð?
„Þetta var mjög svart. Það var verulega skrýtið að
upplifa þetta, en ég kom hingað 4. janúar og þá var
algjört myrkur. Eftir um vikudvöl fór maður að sjá
dökkbláa rönd við sjóndeildarhringinn í stuttan
tíma um hádegið. Þetta óx síðan smátt og smátt. Ég
sá ekki sólina fyrr en í endaðan febrúar, en þá að-
eins með því að fara hér upp á jökul. Hér í bænum
sá maður ekki sólina fyrr en 8. mars. Þrátt fyrir
myrkrið fannst mér þetta ekkert erfitt eins og mörg-
um öðrum sem koma hingað. Við sáum t.d. ekki
fjallið hérna á móti (í ca 5 km fjarlægð) fyrr en móta
fór fyrir því eftir um þrjár vikur. Ég hafði heldur
ekki hugmynd um hvernig húsið sem ég bjó í var á
litinn svo þetta var allt mjög skrýtið. Úti þekkti
maður heldur enga í myrkrinu nema á göngulag-
inu.“
Ólafia segir einnig skrýtið að þurfa að læra
vopnaburð í skólanum. Það sé þó nauösynlegt vegna
reglna sem banna ferðir út fyrir bæinn nema með
riffíl á bakinu. Það er vegna hættu á árás ísbjarna.
Hún segist hafa séð einn isbjörn en algengt sé að
þeir komi þarna í nágrennið.
Samfélagið þarna í Longyearbyen er, að sögn
Ólafíu, mjög notalegt. Þrátt fyrir fámennið sé þar
mikið um ferðamenn, sérstaklega á vorin. Á sumr-
in fyllist bærinn síðan af ferðamönnum sem koma
með stóru farþegaskipunum. Hún segir Norðmenn
hugsa ákaflega vel um þennan háskóla sinn og alla
nemendur sem þar eru. Því sé alls ekki dýrt fyrir Is-
lendinga að stunda þar nám. Norðmenn standi að
mestu straum af miklum kostnaði við námið og dýr-
ar rannsóknarferðir.
Ólafía Lárus-
dóttir.