Dagblaðið Vísir - DV - 17.08.2002, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2002
Helgarblað________________________________________________________________________________________________DV
Blikur á lofti í veðurfari jarðar:
E1 Nino ekki eina
vandræðabarnið
„El Nlno“ hefur víða áhrif
Hér é myndinni sjáum viö éstraiskan kafara sem unniö hefur aö rannsóknum
á skemmdum kórölum úti fyrir ströndum Ástralíu, sem orsakast af breyttu
hitastigi sjávar vegna áhrifa „Ei Nifio“ fyrirbærisins.
Fyrstu sex mánuðir ársins eru
þeir heitustu sem mælst hafa í Evr-
ópu síðan mælingar hófust, eða í 143
ár, og ef áfram er miðað við Evrópu
þá eru ibúar álfunnar að upplifa
blautasta sumar í manna minnum.
Á sama tíma er „strákurinn", eða E1
Nino eins og veðurfyrirbærið fræga
í Austur-Kyrrahafi kallast á
spænsku, að hamast við að byggja
i upp fullan styrk eftir fjögurra ára
i hvíld frá síðasta upphlaupi.
Ekki eru þó allir á því að „strákn-
í um“ sé einum um að kenna og eru
j ýmsar kenningar á lofti. Þeir svart-
sýnustu segja að við höfum aðeins
orðið vitni að smámunum miðað
við það sem gæti orðið á næstu ár-
i um. Þar vitna menn í nýlega
skýrslu starfshóps vísindamanna,
undir stjórn prófessors Pauls
Grutzens, sem hlaut nóbelsverðiaun
árið 1995 fyrir rannsóknir sínar á
ósonlaginu. Þar kemur fram að hóp-
; urinn hafi rannsakað það sem þeir
kalla „brúna Asíu-skýið“ sem þekur
; himinhvolfið yfir stórum hluta
; Asíu.
Þriggja kílómetra þykkt
Um er að ræða þriggja kílómetra
j þykkt mengunarský sem til hefur
oröið af mannavöldum en það er nú
rúmlega 25 milljón ferkílómetrar að
stærö og fer sífellt stækkandi. Áætl-
að er að það komi í veg fyrir að 15%
sólarljóss nái til jarðar og óttast
veðurvísindamenn að það geti
borist um hálfan hnöttinn með há-
loftavindum og þess vegna náð alla
leiö til Evrópu sem þýddi að veður-
far þar yrði algjörlega óútreiknan-
legt og um leið harkalegra.
Með sífellt aukinni brennslu elds-
neytisefna óttast vísindamenn að
ástandið muni versna til muna á
næstu árum og ekki sé langt að bíða
þess að skýið fara að hafa veruleg
áhrif á veðurfar og loftslag um allan
heim meö þeim afleiðingum að óger-
legt yrði að spá til um komandi veð-
urfar.
Skelfilegar afleiðingar
Prófessor V. Ramanathan, sem
starfar við bandarísku Scripps haf-
rannsóknarstofnunina og fylgst hef-
ur náið með „Asíu-skýinu“ síðustu
fimm árin, segir ástæðu til að hafa
verulegar áhyggjur af fyrirbærinu
sem þegar sé farið að ógna allri
heimsbyggðinni.
„Við höfum lengst af haldið að
gróðurhúsaáhrifun séu eina vanda-
málið sem fylgi mannlegri mengun
en nú vitum við að þau eru mun
fleiri og alvarlegri. „brúna Asíu-
skýið“ sannar að athafnir mann-
anna hafa mun meiri áhrif á veður-
far en ætlað var og mengunin er
þegar farin að gera okkur erfitt fyr-
ir um að spá fyrir um veðurfarið,
hvar sem er á heiminum. Úrgangs-
efni sem valda gróðurhúsaáhrifum,
eins og koltvisýringur, er dælt jafnt
og þétt út í andrúmsloftið og ekki að
sjá að á því verði nein breyting í
bráð. Afleiðingamar eru skelfilegar
og viö situm uppi með fyrirbrigði
eins og „brúna Asíuskýið" og vitum
í raun ekkert hverjar afleiðingarnar
verða,“ segir Ramanathan.
Uppgötvað á 9. áratugnum
„Asíuskýið" mun fyrst hafa verið
uppgötvað á niunda áratugnum yfir
Indlandshafi en á síðustu árum hef-
ur það náð að teygja anga sina allt
til Kína í norðri og til Arabíu-flóa í
vestri.
Vísindamenn kalla það gjarnan
„kraftsúpuna" þar sem saman
blandast útblástur bifreiða og iðnað-
ar og kolsýringur i bland viö
sótagnir og ösku sem til verður við
venjulegan bruna, skógarelda eða
bara af fjölskyldugrillinu.
Auknar áhyggjur af fyrirbærinu
urðu til þess að Sameinuðu þjóðim-
ar stóðu fyrir rannsókn sem meira
en 200 vísindamenn víðs vegar úr
heiminum tóku þátt í og kostaði
meira en 40 milljónir dollara.
Endurkastar sólarljósinu
Niðurstöður rannsóknarinnar
voru nýlega kynntar og kom þar
fram í áliti vísindamannanna að
þegar skýið væri hvað þéttast, sem
venjulega er í janúar, endurkastaði
það sólarljósinu upp I háloftin með
þeim afleiðingum að uppgufun frá
hafmu minnkaði til muna sem aftur
leiddi af sér minna regn og þurrka á
ákveðnum svæðum.
Mest og alvarlegust áhrif hefur
það á monsúnvindana sem færa
þremur milljörðum manna í Asíu
lífsnauðsynlegt regn sem ræður öllu
um afkomu þeirra.
Þrátt fyrir að vísindamennirnir
hafi verið tregir til þess að tengja
veðurfarið að undanförnu viö
„Asíuskýið" er ljóst að miklar
breytingar hafa orðið á veðurfari í
Asíu á síðasta áratug þar sem skipst
hafa á óvæntar og ófyrirséðar rign-
ingar, alvarlegir þurrkar og fárviðri
í löndum eins og Bangladesh, Ind-
landi, Víetnam, Kambódíu og Kína.
í sumum héruðum Indlands og ann-
ars staðar i Suðaustur-Asíu hefur
jafnvel ekkert rignt og ástandið er
því alvarlegt.
Þeir telja þó að „skýið" hafa mik-
il áhrif á aukin gróðurhúsaáhrif í
heiminum en segja að meiri rann-
sókna sé þörf til að hægt verði að
átta sig á samspili veðurfyrirbær-
anna og hvaða áhrif þau hafi á
hvert annað.
Asía er óþekkt stærö
í skýrslu rannsóknarhópsins
kemur fram að loftmengun geti
borist langar leiðir með loftstraum-
um, jafnvel mörg þúsund kílómetra.
Þess vegna bráðvanti gögn og nán-
ari yfirsýn yfir vandann, sérstak-
lega frá Kinverjum og Indverjum
sem eigi heiðurinn af stórum hluta
mengunarinnar.
Vísindamennimir segja að við
ríkjandi aðstæður sé ógerlegt að
áætla hve mikilli mengun ríki Asíu
spúi út í andrúmsloftið og ætla megi
að það aukist til muna með sífellt
aukinni iðnvæðingu. I Afríku, Suð-
ur-Ameríku og Miðausturlöndum
fari loftmengun aftur á móti minnk-
andi á sumum svæðum og gæti það
hugsanlega líka stuðlað að óútreikn-
anlegu veðurfari víða um heim.
„Asíu-skýið er mannanna verk og
því ætti að vera hægt að eyða því.
En til þess að það takist þurfum við
bætta brennslutækni og hreinni út-
blástur bifreiða og annarra farar-
tækja. Við eigum líka að leggja
áherslu á umherfisvænni orku,“
segir Klaus Töpfer sem haft hefur
yfirumsjón með umræddu rann-
sóknarverkefni Sameinuðu þjóð-
anna.
Það er því ekki bara strákskömm-
in, hann E1 Nino sem er að hrella
jarðarbúa þessa dagana og ljóst að
mengunarvandamálin eru alvar-
legri en margur heldur.
Bara smjörþefurinn?
Kannski er E1 Nino bara peð við
hliðina á „asísku kraftsúpunni" og
kannski höfum við bara fengið
smörþefmn af því sem koma skal.
Hann er alla vega á hraðri uppleið
eftir fjörurra ára hvild og hefur ver-
ið að færast í aukana þrjá síðustu
mánuðina. Það gerist þannig að yf-
irborð sjávar í Austur-Kyrrahafi
hitnar smátt og smátt um leið og
dregur úr mætti vestlægra stað-
vinda sem venjulega sjá um kæl-
ingu yfirborðsins. Það hefur þau
áhrif að vatnsborðið jafnast og leið-
in opnast fyrir hlýrri austan-
strauma frá Indónesíu sem sam-
kvæmt lögmálinu leita upp á yfir-
borðið og ýta þeim kaldari undir.
Þetta þýðir heitara andrúmsloft
og aukna uppgufun og eftir því sem
loftið verður heitara því sterkari
verða vindarnir. Það hefur í fyrsta
lagi þau áhrif að regn sem venjulega
fellur í regnskógum Indónesíu fellur
í staðinn í auðnum Perú sem aftur á
móti veldur þurrkum og skógareld-
um á Vestur-Kyrrahafssvæðinu en
miklum flóðum víða í Suður-Amer-
íku.
24 þúsund dauðsföll
Áhrifa gætir mun viöar og síðast
þegar E1 Nino lét á sér kræla árin
1997 til 1998 er talið hann hafi orðið
valdur að dauða allt að 24 þúsund
manns, beint og óbeint. í Kína hafði
hann til dæmis þau áhrif að um 230
þúsund manns misstu heimili sín í
miklum flóðum og i Indlandi urðu
geyslegir þurrkar sem kostuðu ótal-
in mannslíf á meðan allt fór á flot í
Bangladesh með skelfilegum afleið-
ingum.
í ár er búst við mun minni áhrif-
um frá E1 Nino og eru þær spár
byggðar á lægra hitastigi fyrirbær-
isins heldur en fyrir fjórum árum.
Ástralir telja sig þó þegar hafa orð-
ið rækilega fyrir barðinu á honum,
en þar hafa miklir þurrkar farið illa
með uppskeru. Það hefur þau keðju-
áhrif að ýmis lönd í Asíu og Afríku
fá ekki það korn sem þau þurfa og
horfa því fram á mikinn fæðuskort.
Þá hafa vísindamenn varað fjöl-
menn ríki í Suðaustur-Asíu við ná-
lægum áhrifum E1 Ninos og þá sér-
staklega löndin norður af Ástralíu.
El Nino að kenna?
Miðað við veðurfarið í Asíu og
Evrópu að undanfórnu mætti halda
að áhrifa E1 Ninos væri þegar farið
að gæta en í Kína hafa um 900
manns þegar orðið flóðum að bráð.
Sömu sögu er að segja frá Kóreu,
Indlandi, Nepal og Bangladesh en í
austurhluta Indlands hafa 700
manns orðið flóðum og sjúkdómum
að bráð í sumar, auk þess sem millj-
ónir hafa misst heimili sín.
Eins og áður segir hefur meðal-
hiti í Evrópu fyrstu sex mánuði árs-
ins ekki verið hærri í 143 ár en það
er reyndar í takt við það sem verið
hefur á heimsvísu. í kjölfarið hafa
fylgt miklar rigningar og flóð, aðal-
lega í Austur- og Mið-Evrópu og er
öllum kunnugt um afleiðingamar.
Ekki eru þó allir sammála um
ástæðuna en nærtækast er að kenna
E1 Nino um. Margir vísindamenn
hafa þó hafnað þeirri kenningu og
kenna um nærtækari ástæðum, eins
og til dæmis fjölgun ibúa, fleiri stifl-
um og minna skóglendi.
En svona rétt til þess að létta
lundina í lokin má til gamans geta
þess að ástæðan fyrir E1 Nino-nafn-
inu, sem eins og áður segir þýðir
drengur, er að fiskimenn í Perú
uppgötvuðu að yfirborðshiti sjávar
hækkaði óvenjumikið með vissra
ára millibili og varð þess yfirleitt
vart um jólaleytið. Þaö þótti því við
hæfi að nefna fyrirbærið E1 Nino en
nafnið er einnig spænskt gælunafn
á Jesúbaminu.
Stúlkurnar ófundnar
Ekkert hefur enn
spurst til bresku
stúlknanna Holly
Wells og Jessicu
Chapman sem hurfu í
heimabæ sínum So-
ham í Cambridge-
skíri þann 4. ágúst.
Óttast er að stúlkun-
um, sem eru tíu ára,
hafi verið rænt. Meintur ræningi
þeirra hafði þó ekki samband við lög-
reglu fyrir miðnætti á fimmtudags-
kvöld, eins og stjórnendur leitarinnar
höfðu farið fram á. Lögreglan er engu
að síður vongóð um að takast megi að
finna þær Holly og Jessicu á lifi.
Breskt dagblað hefur boðiö eina millj-
ón punda hverjum þeim sem veitt get-
ur upplýsingar sem leiða til þess að
stúlkurnar finnast. Mikill fjöldi að-
komumanna er nú í Soham vegna
þessa.
Mikið tjón í flóðum
Gríðarleg flóð í Mið- og Austur-Evr-
ópu hafa orðið fjölda manns að ald-
urtila undanfarna daga og vikur og
valdið gríðarlegu tjóni. Með harðfylgi
tókst að koma í veg fyrir að gamli
bærinn í Prag færi undir vatn þar
sem varnargarðar héldu. Annað er
upp á teningnum i Dresden í austur-
hluta Þýskalands þar sem allt er á
floti. Vatnsyfirborð árinnar Elbu var
níu metrum hærra en venjulega. Þar
hefur líka verið háð hetjuleg barátta
til að bjarga sögufrægum borgarhluta
frá því að fara undir vatn. Bara í þess-
um tveimur borgum neyddust hátt í
eitt hundrað þúsund manns til að yf-
irgefa heimili sín vegna flóðanna.
Saddam enn í skotlínunni
Bandarískir ráða-
menn héldu áfram
orðaskaki sinu í garð
Saddams Husseins
íraksforseta í vikunni.
Condoleezza Rice,
þjóðaröryggisráðgjafi
Bush Bandaríkjafor-
seta, sagði í viðtali við
breska ríkisútvarpið BBC á fimmtu-
dagsmorgun að ráðamenn í Washing-
ton gætu ekki leyft sér þann munað
að sitja með hendur í skauti heldur
yrðu þeir að ráðast til atlögu. Það er
yfirlýst stefna Bush að steypa Saddam
af stóli en hann hefur ekki enn ákveð-
ið hvenær það verður gert né heldur
hvaða aðferðum verður beitt.
Palestínuleiðtogi fyrir rétt
Réttarhöld hófust yfir Palestínu-
manninum Marwan Barghouthi i Isr-
ael í vikunni. Hann er ákærður fyrir
morð og fyrir að hafa skipulagt
hryðjuverk. ísraelar saka Barghouthi
um að tilheyra al-Aqsa samtökunum,
sem hafa lýst ábyrgð á mörgum
hryðjuverkum á hendur sér en hann
vill sjálfur ekki kannast við það. Þá
drápu ísraelskir hermenn Nasser
Jarrar, einn leiðtoga Hamas samtak-
anna, í árás á heimili hans í bænum
Tubas á Vesturbakkanum.
Deilt um dómstólinn
Deilur Bandaríkja-
manna og Evrópu-
sambandsins um ný-
stofhaðan alþjóðlegan
stríðsglæpadómstól
komst aftur í hámæli
í vikunni þegar tals-
maður bandaríska ut-
anríkisráðuneytisins
sakaði ESB um að skipa umsóknar-
löndum að sambandinu að fylgja
stefhu þess en ekki bandarískra ráða-
manna. Bandaríkjamenn hafa aftur á
móti verið sakaðir um að beita bola-
brögðum til að fá ríki til að lofa að
framselja ekki bandaríska hermenn
til dómstólsins. Colin Powell, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, vísaði öll-
um slíkum ásökunum á bug.
Bændur bornir út
Yfirvöld í Simbabve eru byrjuð að
láta bera út hvíta bændur sem fóru
ekki að fyrirmælum um að yfirgefa
jarðir sinar áður en frestur til þess
rann út. Stjórnvöld hafa fyrirskipað
2.900 hvitum bændum af 4.500 að hafa
sig á brott. Ætlunin er að skipta upp
jörðunum og afhenda þær svörtum
landleysingjum.