Dagblaðið Vísir - DV - 17.08.2002, Blaðsíða 20

Helgarhlað H>V LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 2002
Um málsóknir offitusjúklinga gegn skyndibit;
um, sem fréttir bárust af í sumar, segir Árni af
vitaö troði enginn matnum ofan í fólkið. Það vei
sjálfsögðu að taka ábyrgð á sjálfu sér. Hins vega
verið grundvöllur fyrir bótum ef það hefur ein
staðar fengið rangar eða misvísandi upplýsinga
matinn og næringargildi hans.
37 lvíló af hvítu dufti
En hvað er það við skyndibitann sem er svo <
þegar hann er allsráðandi í fæðuvali?
„Þetta er svo einhæft fæði. Tóm kolvetni sen
er að borða. Afleiðing þessa er sú þversögn að c
sjúklingar þjást ósjaldan af næringarsjúkdói
hörgulsjúkdómum, því það skortir mikið af ö
bráðnauðsynlegum næringarefnum í líkamann
fyrir mikla heildarneyslu. Svo er það auðvitað s
neyslan. Hún er tröllaukin og þar verðum við að
okkar því við eigum þann vafasama heiður að
meiri sykurs en flestar aðrar þjóðir. Magnið er
að erfitt er að skilja hvernig unnt er að innl
þessi ósköp.“
Lesendum til fróðleiks benda rannsóknir til þe
fimmtán ára unglingur neyti um 100 gramma af
á dag, fullorðnir eitthvað minna en þó afar n
Þetta jafngildir einu kílói á hverjum tíu dögum,
lega 37 kílóum á ári. Island er sannkallað Eden
usar og Baktusar.
Mikil umræða hefur verið hér á landi um hvít
viðbættan sykur. Virðast sumir álíta hann jafnh
legan og ýmislegt annað hvítt duft á markaðnum
er að of mikil neysla á sykri er óholl í alla sta
ekki síst afar fitandi.
Annars floldts borgarar?
Áður voru nefndir nokkrir sjúkdómar sem
getur leitt til. Árni bendir að auki á afleidd vanc
sem kannski eru ekki bein afleiðing heldur :
með i „kaupbæti".
„Feitur maður slítur hnjám og mjöðmum óeð
mikið. Hann á erfitt með hreyfingar sem torv
allt daglegt líf. Það þekkist að fólk fái nuddsá
næmi og jafnvel sveppasýkingar þar sem húðin
ur í fellingum. Offita veldur líka óskaplega mi
félagslegum vandamálum, sérstaklega hjá bör
Stríðni, útilokun og einelti getur orsakað ófram
og lágt sjálfsmat sem hrjáð getur fólk allt lífið.
orðnir geta líka orðið fyrir miklu aðkasti. Félag
vandamálin eru síst minni en þau likamlegu.
Svo má ekki gleyma því að hin hliðin er allts
ir augunum á fólki: Glansheimurinn, stjörnurn
steriótýpurnar sem flestar eru nánast fullkom
útliti. Lífsgæði offitusjúklinga og of þungs fólk
einfaldlega oftar en ekki mjög takmörkuð á ýr
sviðum. Og enn þá verra fyrir þá sök að litið
ástand þeirra sem algjört sjálfskaparvíti og það
ir skilningsleysi og jafnvel andúð fyrir að „ne
eða „vilja“ ekki grenna sig. Oft er fólk hins vegs
af vilja gert. Það bara getur ekki. Stór hluti þe
tilfella er áunninn, satt er það, en bæöi er erf
snúa til baka þegar skaðinn er skeður og svo
margir einfaldlega mjög lítið við þessu gert. 1
fólki er boðið upp á margvíslegar töfralausnir
sárasjaldan hafa umtalsverð áhrif. En „grenni
Feitur dauði
OFFITA ER ÁSÆKINN og mjög oft arfgengur sjúk-
dómur. Þróun vestræns samfélags, lífsstillinn, skipu-
lag og siðir, hafa skapað þessum sjúkdómi kjörað-
stæður. Víða hafa kílóin hrannast svo hratt upp að
farið er að tala um faraldur. Hingað til hafa yfirvöld
og tryggingafélög ekki viljað viðurkenna að offita sé
sjúkdómur en það viðhorf hefur tekið að breytast á
síðustu árum. Til dæmis hefur offita verið viður-
kennd sem ástæða örorku í Bandaríkjunum og hægt
er að fá bætur greiddar. Almannatryggingar þar í
landi borga um 77 milljónir dollara til 137 þúsund ein-
staklinga í hverjum mánuði.
Einnig samþykktu skattyfirvöld i Bandaríkjunum
nýlega að kostnaður vegna megrunar hjá offitusjúk-
lingum væri frádráttarbær frá skatti. Ekki þótti unnt
að gera greinarmun á henni og meðferð við öðrum
sjúkdómum. Þessu fögnuðu AOA, samtök banda-
rískra offitusjúklinga, mjög, enda höfðu þau sent
skattinum erindi og áskorun vegna þessa.
Bandaríski landlæknirinn er búinn að reikna út að
á hverju ári deyi 300 þúsund Bandaríkjamenn úr
sjúkdómum tengdum offitu og að þessi kvilli kosti
samfélagið um 100 milljarða dollara á ári. Hann telur
að innan eins til tveggja ára verði offita orðin stærra
heilbrigðisvandamál en reykingar en árlega deyja um
400 þúsund Bandaríkjamenn úr sjúkdómum tengdum
reykingum.
Hvort tveggja tilheyrir þvi sem Bandaríkjamenn
kalla ýmist „premature" - fyrir aldur fram - eða
„preventable" - hægt að koma í veg fyrir - dauðsföll.
Milljónir kýla vömbina
„Hægt er að skipta of þungu fólki í tvo hópa eftir
því hve þyngdin er mikil: Annars vegar eru þeir sem
eru yfir kjörþyngd og hins vegar þeir sem ég hef leyft
mér að kalla ofurþunga," segir Árni.
„Þá er fitan orðin sjúkleg. Slíkir offitusjúklingar
eiga á hættu að fá ýmsa alvarlega sjúkdóma. Offitan
veldur háum blóðþrýstingi með öllum þeim hættum,
sem honum fylgja, og hún eykur likurnar á um þrjá-
tíu alvarlegum sjúkdómum, þar á meðal áunninni
sykursýki, hjarta- og æðasjúkdómum, blóðtappa, gall-
blöðrukvilla og margs konar krabbameinum, meðal
annars blöðruháls-, brjósta- og ristilkrabbameini."
1 dag eru 61 prósent fullorðinna Bandaríkjamanna
of þungir. Það eru um 120 milljónir manna. Rúmlega
fjörutíu prósent af þeim, um 51 milljón manna, eru
svo offitusjúklingar, eöa obese. Þrettán prósent barna
og fjórtán prósent unglinga eru offitusjúklingar. Og
Árni er ekki bjartsýnn fyrir hönd Islendinga:
„Ég held að við göngum sömu brautina, því miður,
og sömu hlutfallslegu aðstæður gætu komið upp hér
á landi og í Bandaríkjunum ef fólk sér ekki að sér.
Líttu bara í kringum þig! Horfðu til skólanna. Þegar
ég var krakki, fyrir löngu," Árni brosir, „sáust varla
feit börn. Og það var gert grín að þessum fáu. Ég held
við þurfum verulega að fara að gæta okkar ef við ætl-
um að ná að hemja þennan vanda hérna. Manneldis-
ráð hefur gefið út leiðDeiningar og auglýst ráðlegt
fæðuval en fólk þarf að taka og fara eftir því.“
Tölur fyrir Island að þessu leyti eru af skornum
skammti en margir myndu sennilega treysta sér til að
taka undir með Árna út frá eigin reynslu og um-
hverfi.
Græðgi og sálfræðiliernaður
Árni nefnir ýmislegt sem ástæður fyrir þessu sí-
stækkandi vandamáli, margt af því vel þekktir fylgi-
fiskar tuttugustu aldarinnar. „Það er auðvitað fyrst
og fremst mjög breytt mataræði - skyndibitinn. Það
er tölvan og tölvuleikir sem hvetja mjög til kyrrsetu.
Aukin bilaeign og aukið hreyfingarleysi almennt.
Fyrst og fremst hafa skyndibitastaðirnir mátt sæta
gríðarlega harðri gagnrýni. Bandaríska sjónvarps-
stöðin CBS gerði til dæmis nýlega úttekt á tveimur
stærstu skyndibitakeðjunum í Bandaríkjunum,
Burger King og McDonalds. Fréttamennirnir þar
gerðu alvarlegar athugasemdir við ýmsa þætti í
rekstri þessara fyrirtækja. Þeir telja til dæmis að
keðjurnar noti krydd sem er hungurvekjandi, ein-
hverja hvata sem auka matarlyst og gera það að verk-
um að fólk lætur ekki einn hamborgara nægja heldur
fær sér fleiri.
Siðan eru þær með sálfræðinga í vinnu sem gera
rannsóknir á börnum til að komast að þvi hvað það
er sem freistar þeirra varðandi mataræði. Þær eru
stærstu leikfangaframleiðendur í heimi og nota þau
til að laða börnin að. Síðast en ekki síst gera keðjurn-
ar ýmsar rannsóknir á því hvernig börn stýra þvi
hvert fjölskyldan fer að borða og nýta sér það í mark-
aðssetningu. Keðjurnar einblína sem sagt mjög á
börn og unglinga í markaðssókn sinni og mörgum
þykir það siðlaust.
Ég ætla ekki einu sinni að fara út í þá umræðu sem
verið hefur um hormóna og önnur efni sem fundist
hafa í kjöti sem skyndibitastaðir hafa notað og hafa
tilhneigingu til að setjast á ákveðna líkamshluta."
Sálfræðihernaður stórfyrirtækja hefur að sögn
Árna skapað vanda fyrir foreldra og skóla, þ.e. hvern-
ig eigi að ala börn sín upp í því að borða skynsam-
lega. I Bandaríkjunum er sykursýki tvö (áunnin) orð-
in að faraldri. Læknar tala um hana sem barnaveiki
nýrrar aldar. Hún er að stærstum hluta afleiðing
rangs mataræðis.
„Nú er ég ekki að tala um að fólk eigi að hafna einu
né neinu heldur ætti það að haga sér skynsamlega og
feta hinn gullna meðalveg. Grænmeti, ávextir, korn-
matur og baunir þarf að verða mun stærri hluti af
fæðuvalinu. Stórlega verður að minnka neyslu á
hvítu hveiti og sykri. Foreldrum hefur til dæmis ver-
ið ráðlagt að gefa börnum sínum ekki skyndibita að
borða nema i mesta lagi einu sinni í viku.“
Offita er orðin að faraldri í vestrænu þjóð-
félaqi. I Bandaríkjunum deyja 300 þúsund
manns á ári úr fjölmörqum sjúkdómum sem
rekja má til offitu. Fjöldinn fer ört vaxandi
oq talið er að fita muni innan skamms koma
ístað reqkinqa sem alqenqasta dánarorsök
sem unnt hefði verið að komast hjá. Alls 51
milljón offitusjúklinqa er íBandaríkjunum,
höfðatölureikninqur qefur samsvarandi
fjölda 54 þúsund manns á Islandi. Það kqnni
að vera meira en talnaleikfimi þvímarqir
telja Islendinqa stefna ísömu átt oq fqrir-
mqndin í vestri. Árni Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri heilsuhælisins íHveraqerði,
reifar þunqar áhqqqjur í viðtalinu.