Dagblaðið Vísir - DV - 09.08.2003, Qupperneq 10

70 SKOÐUN LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST2003
Samfélagið ber ábyrgðina
Það er vont líf og engum bjóðandi í velferðar-
samfélagi okkar að sofa úti undir berum himni á
dýnuræfli með sængurbleðil yfir sér. Það er
kuldalegt, jafnvel að sumarlagi, að hringa sig
undir tré og hafa ekkert til að orna sér við nema
örlida hlýju frá félaga á dýnunni í sömu ömur-
legu stöðunni.
Blaðamaður og ljósmyndari DV urðu vitni að
því þegar útigangsmenn í Reykjavík risu úr rekkju
síðastíiðinn fimmtudagsmorgun, ef hægt er að
kalla þá athöfn svo virðulegu nafni. Þeir voru að
kynna sér aðstæður þeirra sem verst eru settir í
samfélaginu, útigangsmanna sem hvergi eiga
skjól, ekki einu sinni í yfirgefnu húsi, báti eða bíl-
ræfli. Þeir fleygja sér aðeins á jörðina og taka ör-
lögum sínum, langdrukknir og illa til reika.
Blaðamennirnir urðu vitni að því þegar úti-
gangsmennirnir stauluðust úr fleti sínu. Þeirra
beið hvorki heitur drykkur né föst fæða heldur
Camel og kardimommudropar. Líðanin var
skelfileg, hvort heldur var líkamlega eða andlega.
Blaðamönnunum, mönnum sem kynnst hafa
ýmsu í starfi sínu, varð um þegar minnstu bræð-
ur þeirra kúguðust af fyrstu dropum áfengisins.
Það var erfitt að koma þeim niður en það varð að
takast. Líðanin hefði orðið enn ömurlegri hefði
það ekki lukkast. Víman var eina haldreipi þeirra
sem sokkið höfðu á botninn. Þeir fleygðu sér
drukknir á fletið í rjóðri almenningsgarðsins og
gátu hvorki né vildu horfast í augu við daginn án
áhrifa vímunnar.
Veðrið var gott þennan sumarmorgun og það
rigndi ekki. Mennirnir tveir vöknuðu því þurrir.
Blaðamennirnir urðu vitni að því
þegar útigangsmennirnir stauluð-
ust úr fleti sínu. Þeirra beið hvorki
heitur drykkur né föst fæða heldur
Camel og kardimommudropar.
Það var eins gott því ekki höfðu þeir föt til skipt-
anna enda sváfu þeir í öllu því sem þeir áttu. En
þrátt fyrir sumartíð eru afföllin mikil í hópi þeirra
sem hvergi búa heldur henda sér niður þar sem
þeir eru staddir. Fimm útigangsmenn hafa látist í
Reykjavík undanfarna tvo mánuði. Það hefur
gerst þrátt fyrir að fréttir hermi að þessir tveir
mánuðir séu þeir hlýjustu í borginni frá því að
mælingar hófust. Sumir verða úti, aðrir deyja af
völdum vímuefnanna. Sjáffsagt eru þetta þó
samverkandi ástæður fyrir dauða manna sem
áttu lítið til að lifa fyrir. Deyi fimm útigangsmenn
í Reykjavík þegar sól er hæst á lofti má búast við
meiri afföllum þegar vetur gengur í garð.
Ástandið er óviðunandi. Ekki liggur fyrir hve
margir útigangsmennimir em. Sumir segja að
þeir séu uiii fjömtíu. Aðrir telja að þeir séu um
eða yfir eitt hundrað. Því er haldið fram að þeim
hafi Qölgað umtalsvert vegna fækkunar rýma á
meðferðarstofnunum. Deila má um fjölda hinna
ólánsömu manna en ekki aðgerðir þeim til bjarg-
ar. Þessum mönnum þarf að koma í húsaskjól,
þeir þurfa umönnun vegna báginda sinna, afeitr-
un og læknismeðferð enda flestir illa á sig komnir
líkamlega og þurfa auk þess á geðhjálp að halda.
Frá því var greint í DV á föstudaginn að vanda
heimilislausra hefði borið á góma á fundi sem
heilbrigðisráðherra átti með formanni félags-
málaráðs Reykjavíkur á dögunum. Þar var ákveð-
ið að koma upp starfshópi sem falið verður að
komast að fjölda þeirra sem hvergi eiga höfði
sínu að að halla vegna áfengisneyslu eða geð-
sjúkdóma.
Þeirri vinnu þarf að flýta svo sem unnt er. Það
er sameiginlegt verkefni ríkis og borgar að taka á
vandanum. Ráðherra nefndi að til greina kæmi
að Heilbrigðisstofnun Suðurlands kæmi að mál-
um og tæki yfir þá starfsemi sem lögð var niður á
vistheimilinu í Gunnarsholti. Vilji heimamanna
stæði til þess. Þann vilja þarf að nýta.
Ástandið er ekki boðlegt, jafnvel þótt segja
megi að ástand þessara manna sé, að hluta til að
minnsta kosti, sjálfskaparvítí. Samfélagið er
ábyrgt. Því ber skylda til að taka í taumana.
Hverjum er best treystandi?
RITSTJÓRNARBRff
Ólafur Teitur Guðnason
olafur@dv.is
Árið 1812 stofnuðu bresk
stjórnvöld mikilvægt opinbert
embætti. Maður nokkur var
ráðinn til að sitja í turni á Suð-
ur-Englandi með sjónauka og
skima út á haf. Hann átti að
láta vita ef hann sæi Napóleon
koma siglandi. Þetta opinbera
embætti var ekki lagt niður
fyrr en nokkru eftir síðari
heimsstyrjöld, árið 1948.
Eamonn Butler, framkvæmda-
stjóri Adam Smith Institute í Lund-
únum, rifjaði þetta upp á morgun-
verðarfundi Verslunarráðs og
Bresk-fslenska verslunarráðsins í
vikunni og tók sem dæmi um þá
sóun á peningum skattgreiðenda
sem hið opinbera stendur svo
gjarnan íyrir.
Skynsemi fyrir borð
Hún er mörg dellan. En hvers
vegna? Stjórnmálamenn eru ekki
vitlausari en annað fólk nema síður
sé. Gangverk hins opinbera er hins
vegar einhver mikilvirkasta muln-
ingsvél á almenna skynsemi sem
fyrirfinnst. Það er einkum tvennt
sem ræður niðurlögum hennar.
Annars vegar linnulausar árásir
sérhagsmuna, sem allir kannast við
og þekkja dæmi um. Hins vegar fyr-
irbæri sem er ekki eins augljóst,
þótt það geri ekki minni skaða: tak-
markalaus þrá til góðra verka sem
veldur í fyrsta lagi því að fólk verð-
ur svo heillað af göfugum tilgangin-
um að það sér ekki banvænar auka-
verkanir meðalsins, og í öðru lagi
því að það hefur svo ótalmörg göf-
ug markmið að það snýst í hringi í
eilífum eltingarleik við mótsagnir.
Banvæn meðul
Almenn skynsemi sagði til dæm-
is Adam Smith fyrir rúmum 200
árum að þótt óhugsandi væri að
stjórnendur fyrirtækja á sama
markaði hittust án þess að á fúnd-
um þeirra yrði til samsæri gegn al-
menningi um að hækka verð, væri
ómögulegt að koma í veg fyrir slíkt
samráð með lögum; lögin yrðu
óhjákvæmilega óréttlát og brytu
gegn frelsi einstaklingsins.
Þetta liggur í augum uppi. Hvergi
nema hugsanlega í verstu alræðis-
ríkjum er mönnum bannað að hitt-
ast og ræða saman. Samt em nú
komnar fram hugmyndir um að
leysa beri upp hagsmunasamtök fyr-
irtækja í sömu atvinnugrein og
banna þau, vegna þess að þau geti
hugsanlega orðið vettvangur ólög-
legs samráðs! Em menn viti sínu
fjær? Hvað næst? Verður græddur
miðunarbúnaður undir húð for-
stjóranna svo að gervihnettir geti
fylgst með hvort þeir gista á sama
hóteli í útlöndum? Hvar eru takmörk
þessarar ævintýralegu og staur-
blindu „velvildar" í garð neytenda?
Væri ekki nær að leysa upp sam-
ráðsfundina á Alþingi, þegar þing-
menn allra flokka koma saman og
semja um hvaða privat gæluverk-
efni - sem hvert og eitt kostar millj-
ónir - skattgreiðendur fá að borga
fyrir á næsta ári til að tryggja þeim
endurkjör?
Mótsagnir
Þegar velviljinn æðir áfram af til-
fmningasemi verða til óleysanlegar
mótsagnir sem geta af sér sjö dellur
fyrir hverja eina sem sniðin er af.
Niðurstaðan er auðvitað snarringl-
aðir stjórnmálamenn sem engin
leið er að sjá hvert stefna.
Þeim finnst til dæmis rétt að
styðja myndarlega við bakið á þeim
sem hafa lægstar tekjur og gefa
þeim þess vegna ríflegan afslátt af
sköttum, raunar allt upp í 100% af-
slátt. Gott og vel. En þegar hagur
þessa fólks vænkast loksins þarf það
auðvitað að greiða miklu hærri
skatta en áður. Þá hlaupa stjórn-
málamennirnir upp til handa og
fóta - og ekki til að fagna! Nei, til að
fordæma skattkerfi sem býr til „fá-
tæktargildrur" með snarhækkandi
sköttum á þá sem lyfta sér upp úr
lægstu tekjuþrepunum. Eins og þeir
Stjórnmálamenn eru
ekki vitlausari en
annað fólk nema síður
sé. Gangverk hins
opinbera er hins vegar
einhver mikilvirkasta
mulningsvél á almenna
skynsemi sem
fyrirfinnst.
hafi bara gleymt að gera ráð fyrir
þeim möguleika að tekjur fólks
gætu hækkað! Og öllum nema þeim
sjálfum verður ljóst að þeir hafa tal-
að svo oft og mikið um fátæktar-
gildrur um ævina að þeir eru farnir
að trúa að þær séu náttúrulögmál.
Engum hugkvæmist að réttlátast -
og einfaldast - sé að allir greiði sömu
skattprósentu. Nei, í staðinn er lagt
af stað í óskiljanlega herferð gegn
áhrifum jaðarskatta sem gengur út á
að fjölga skattþrepum og auka
þannig áhrif jaðarskatta! Og dellurn-
ar spretta fram hver af annarri.
Sleppt og haldið
Af sama meiði er söngurinn um
að kerfið hirði svo hressilega alls
kyns bætur og fríðindi af hjónum
og sambúðarfólki, annaðhvort
vegna tekna maka (eins og fjallað
var um í „öryrkjamálinu") eða ein-
faldlega vegna sambúðarinnar (t.d.
afslátt af leikskólagjöldum), að það
sé beinlínis fjandsamlegt hjóna-
bandinu og þröngvi fólki til að slíta
samvistum. En hvers vegna er kerf-
ið að mörgu leyti óhagstætt hjón-
um? ]ú, vegna þess að góðhjartaðir
stjórnmálamenn telja augljóst að
einstæðir eigi rétt á að hafa nokkurt
hagræði af kerfinu umfram aðra.
Nú eru flestir sammála um að al-
menn skynsemi segi að ekki verði
bæði sleppt og haldið. Þeir eru hins
vegar greinilega til sem annað-
hvort skilja það ekki eða finnst það
bara hreinasta vitleysa.
Hringlandahátturinn er slíkur að
enginn veit hvaða grundvallar-
stefnu er fylgt. Sama kerfi og hyglir
einstæðum umfram hjón er t.d. á
sama tíma hannað til að hlaupa
sérstaklega undir bagga með hjón-
um umfram einstæða! Einstakling-
ur sem hefur milljón króna á mán-
uði í laun fær allt að 50 þúsund
krónur á mánuði ævilangt í brúð-
kaupsgjöf frá hinu opinbera þegar
hann giftist einstaklingi með mjög
lágar eða engar tekjur; 25 þúsund
krónur í millifæranlegan persónu-
afslátt og önnur 25 þúsund í afslátt
af hátekjuskatti (m.v. 7% skatthlut-
fall), því að skatturinn miðast við
samanlagðar tekjur hjóna.
Algild siðalögmálin eru annars
vegar „Einstæðir eiga rétt á sér-
stakri aðstoð!" og hins vegar „Fjöl-
skyldan í fyrirrúmi!" Enginn virðist
átta sig á að þau stangast á, hvað þá
að einhver geti svarað því hvort
skuli ganga fyrir.
Þetta með skynsemina
Tilefni þess að örlög almennrar
skynsemi í gangverki hins opinbera
eru tíunduð hér er að nú stendur
vinna við fjárlagafrumvarpið sem
hæst. Álagning skatta vegna tekna
síðasta árs sýnir að í fyrra hirti hið
opinbera 23% allra skattskyldra
tekna landsmanna í tekjuskatt, eft-
ir að greiðslur í formi barna- og
vaxabóta hafa verið dregnar frá.
Sveitarfélögin fengu ríflega helm-
inginn en rfkissjóður rest.
Þetta hlutfall var 15% árið 1990.
Fimmtán prósent! Hið opinbera
hirti því 40 milljörðum meira í tekju-
skatt en ef hlutfallið hefði haldist
óbreytt. Og það er bara þetta eina ár.
Fyrir þá fjármuni mætti t.d. lækka
tekjuskatta til ríkissjóðs um tvo
þriðju með einu pennastriki! Það
skal fullyrt blákalt hér að það sem
gert hefitr verið við þessa stjarn-
fræðilegu fjármuni hefur ekki orðið
til að bæta lff landsmanna jafnmikið
og skattpfningin hefur aukist.
Þegar upp er staðið er aðeins eitt
ágreiningsmál í stjórnmálum
flestra þróaðra lýðræðisríkja svo
djúpstætt að það hlýtur að skipta
mönnum í fýlkingar, þótt stjórn-
málaflokkarnir séu af einhverjum
ástæðum fleiri: Að hvaða marki er
skynsamlegt að ríkið ráðskist með
líf fólks - þ.m.t. fjármuni þess -
frekar en fólkið sjálft?
Þeir sem standa nú í ströngu við
að hemja tortímingarmátt gang-
verks ríkisins - sjálfsagt í góðri trú -
skulu því hvattir til að endurgjalda
það traust sem þeim hefur sjálfum
verið sýnt og minntir á einn eigin-
leika skynseminnar sem þeim sést
gjaman yfir:
Hún er almenn.