Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.2003, Qupperneq 25

DV Fókus
LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 2003 25
Jólastjarnan
Söguna um jólastjornuna er ekki að finna í jólaguðspjalli Lúkasar og reynd-
ar ekki hjá Lúkasi yfirleitt. Það var guðspjallamaðurinn Matteus sem skráði þá
sögu, sem og söguna um vitringana frá Austurlöndum sem fengið höfðu ein-
hvers konar hugskeyti um að fæddur væri nýr konungur Gyðinga. Þeir fóru til
Jerúsalem á fund Heródesar mikla konungs og spurðu hvar hinn nýja konung
væri að finna og bættu við: „Vér sáum stjörnu hans renna upp og erum komn-
ir að veita honum lotningu."
Síðan héldu vitringarnir frá Jerúsalem og Matteus skrifaði: „Og stjarnan,
sem þeir sáu austur þar, fór fyrir þeim, uns hana bar þar yfir, sem barnið var.
Þegar þeir sáu stjörnuna, glöddust þeir harla mjög. Þeir gengu inn í húsið og
sáu barnið og Maríu, móður þess, féllu fram og veittu því lotningu. Síðan luku
þeir upp fjárhirslum sínum og færðu því gjafir, gull, reykelsi og myrru."
Stjörnufræðingar og stjömuspekingar hafa mjög reynt að finna einhver þau
tákn á himni sem gætu verið íyrirmyndin að sögunni um Betlehems-stjörn-
una, og þar sem himinninn er stór og víður og margt þar á seyði, þá hefur ekki
verið neinn hörgull á halastjörnum, sprengistjörnum, óvenjulegum uppröð-
unum reikistjama og svo framvegis, sem menn hafa getað taiið Betlehems-
stjörnuna. Því engin kunn fyrirbæri geta hagað sér eins og Matteus lýsir stjörn-
unni sem vísaði vitringunum veginn til Betlehem. Menn geta að vísu sagt sem
svo að þetta hafi verið stjarna sem Guð sendi og því hafi hún hagað hún sér
óvenjulega, en hvers vegna segir Lúkas þá ekkert frá þessari stjörnu?
Vitringarnir sem hér em nefndir vom í raun eins konar galdra- eða töffa-
menn, nánast seiðkarlar, sem kölluðust „magíar" og vom úr Mesópótamíu.
Sögur um að slíkir „vitringar" hafi birst við fæðingu verðandi mektarmanna
eru legíó í fornum heimildum af öllu tagi. Takið eftir að fjöldi þeirra er ekki
nefndur, né heldur nöfn þeirra. Og þeir em hvergi kallaðir konungar eins og
þeir urðu síðan í þjóðsögum kristinna manna.
dómum úr Gamla testamentinu, þeir
reyna gjarnan að skýra samhljóminn
einfaldlega með þvf að spádómarnir
hafi bara verið um Jesú f raun og veru
- og hafi þess vegna ósköp einfaldlega
reynst sannir, þar á meðal spádómur-
inn um fæðingu frelsarans í Betlehem.
Vissulega er erfitt að svara þeirri rök-
semd en hinir bókstafstrúuðu lenda
samt einlægt í vandræðum er þeim er
uppálqgt að skýra allskonar furðulegar
mótsagnir og rangtúlkanir á spádóm-
um Gamla testamentisins.
Niðurstaðan hér er alla vega þessi:
Frásögn Lúkasar getur engan veginn
staðist.
... áísamt Maríu heitkonu sinni,
sem var þunguð.
Um þetta er það að segja að jafnvel
þótt einhverjar undarlegar ástæður
hefðu leitt til þess að Jósef hefði þurft
að taka sér ferð á hendur frá Nasaret til
Betlehem til að láta skrásetja sig, þá er
aldeildis ómögulegt að hann hefði far-
ið að þvælast með Maríu með sér,
komna á steypirinn. Eingöngu karl-
menn voru skráðir í manntölum þess
tíma, vegna þess að þeir vom heimilis-
feður og stóðu fyrir skattgreiðslum
hvers heimilis. María átti ekkert erindi
til Betlehem. Sagan er einfaldlega aug-
ljós tilbúningur, enn í því skyni að
fæðing Jesú gæti átt sér í Betlehem.
Um Maríu er það annars að segja að
miðað við það sem vitað er um gifting-
arsiði Gyðinga og fleiri þjóða í Mið-
austurlöndum í þá daga, þá var hún
áreiðanlega ekki nema um það bil
fjórtán ára gömul, jafnvel yngri. Lista-
verk sem sýna hana í líki móðurlegrar
þroskaðrar konu eru því villandi -
þetta var táningsskjátugrey.
Óþarft er líklega að taka fram að
María var varla hrein mey; á „meyf-
æðinguna" trúir eiginlega ekki nokk-
ur maður lengur. Enda em sögurnar
um hinn „flekklausa getnað" Maríu
byggðar á misskilningi og mistúlkun
á eini versi í spádómsbók Jesaja. Þar
segir (7,14): „Fyrir því mun Drottinn
gefa yður tákn sjálfur: Sjá, yngismær
verður þunguð og fæðir son og lætur
hann heita Immanúel." Þetta vers
vildu hinir fmmkristnu höfundar
túlka sem boðun um fæðingu Jesú en
Immanúel þýðir „Guð með okkur". í
upphaflega hebreska textanum not-
aði höfundur Jesaja orðið „almah"
um ungu stúlkuna sem barnið myndi
fæða en það þýðir einfaldlega „ung
stúlka komin á giftingaraldur" - það
er að segja tólf til fjórtán ára! Bæði
Lúkas og Matteus notuðust hins veg-
ar við gríska þýðingu á Gamla testa-
mentinu þegar þeir voru að finna þar
ritningarstaði sem átt gætu við Jesú
sinn og í grísku þýðingunni hafði
„almah“ af misgáningi verið þýtt með
orðinu „pathenos" sem getur þýtt
„jómfrú". Þarna fengu guðspjalla-
mennirnir því stuðning við það álit
sitt að Jesú væri getinn hinum
„flekklausa getnaði" og móðir hans
hefði verið óspjölluð að neðanverðu
allt þar til hann fæddist.
En án þess að um það verði rakin
frekari dæmi, þá má geta þess að sög-
ur um að miklir menn væru fæddir af
jómfrúm vom alls ekki fátíðar í gamla
daga, og tíðkuðust víðar en í Gyðinga-
landi. Alexander mikli var til dæmis
sagður hafa komið undir þegar eld-
ingu laust niður í móður hans áður en
hún giftist Filippusi Makedóníukóngi.
Sögur gengu liica um að heimspeking-
urinn Platón f Dauðahafsritunum er
að finna brot þar sem fram kemur að
Nói hafl verið getinn af engli
En meðan þau voru þar, kom sá
tími, erhún skyldi verða léttari.
Hér má geta þess að gríska orðalag-
ið í frumtextanum gefur á engan hátt
til kynna að María hafi eignast barn
sitt strax eftir að þau Jósef komu til
Betlehem. Samkvæmt orðanna hljóð-
an gæti hafa liðið alllangur tími frá
komu þeirra og þangað til hún varð
léttari, jafnvel nokkrar vikur.
Fæddi hún þá son sinn frumget-
inn, vafði hann reifum oglagðihann í
jötu, af því að eigi var rúm harída
þeim ígistihúsi.
Hér er í fyrsta lagi rétt að taka fram
að orðin um að Jesú hafi verið „vafinn
reifum" virðist byggður á Speki
Salómons, einni hinna svonefndu ap-
En meðan þau voru þar,
kom sá tími, er hún
skyldi verða léttari.
ókrýfu bóka Biblíunnar en það eru
gyðingleg (og kristin) rit sem eru sam-
bærileg við bækur ýmist Gamla eða
Nýja testamentisins en var úthýst það-
an af ýmsum ástæðum. I 7. kapítula,
4.-5. versi Spekiritsins segir Salómon
af fæðingu sinni en sá konungur var
ein helsta hetjan úr sögu Gyðinga:
„Vafinn var ég reifum og að mér hlúð
með umhyggju. Ekki einu sinni kon-
ungur hefur hafið feril sinn á annan
hátt."
Er hér komið enn eitt dæmi þess
hvernig höfundar guðspjallanna
lögðu sig alla fram um að tengja frels-
ara sinn við fomar sagnir og spádóma
og aðra ritningarstaði úr Gamla testa-
mentinu.
Þá er þýðingin „gistihús" varla rétt.
Gríska orðið í frumtextanum -
„kataluma" - þýðir í raun „gestaher-
bergi" í íbúðarhúsnæði og hin rétta
merking virðist því vera sú að Lúkas
hafi talið að Jósef og María hafi verið
gestkomandi hjá einhverjum í Bet-
lehem en gestirnir verið svo margir að
hún hafi ekki getað lagst á sæng sína í
gestaherberginu.
Ekkert í frásögn Lúkasar bendir
hins vegar til þess að Jesú hafi fæðst í
fjárhúsi, hvað þáí helli, en hvortveggja
túlkunin varð með tímanum vinsæl í
kristnu táknmyndakerfi. Dýrin sem
gjarnan eru látin vera viðstödd fæð-
ingu Jesú á helgimyndum eru komin
frá Jesaja spámanni en í bók hans seg-
ir í 1. kapftula, 3. versi: „Uxinn þekkir
eiganda sinn og asninn jötu húsbónda
síns, en Israel þekkir ekki, mitt fólk
skilur ekki."
Jatan í frásögn Lúkasar er að líkind-
um komin þaðan, fremur en úr nokk-
urri „sagnfræðilegri" minningu um
hina raunverulegu fæðingu Jesú, og
seinni tíma höfundum þótti þessi
staður passa vel við æviferil Jesú - sem
ísrael þekkti heldur ekki, í þeim skiln-
ingi að meirihluti Gyðinga viður-
kenndi ekki stöðu hans sem Messías-
ar.
En í sömu byggð voru hirðar úti í
haga og gættu um nóttina hjarðar
sinnar.
Nú vita flestir að engar heimildir
eru til hinn raunverulega fæðingardag
Jesú. Sú hefð að hann væri fæddur á
jólunum komst ekki fyrr en nokkrum
öldum eftir hans dag, þegar kristin trú
var að verða útbreidd í Rómaveldi og
keppti við önnur trúarbrögð í ríkinu -
ekki síst trú á „hina ósigrandi sól" sem
þá var mjög vinsæl. Þeir sem trúðu á
sólina héldu mikla hátíð um það bil
sem sólin tók að hækka á lofti eftir
vetrarsólstöður og kristnir menn yfir-
tóku einfaldlega þessa heiðnu hátíð.
Það þótti ósköp eðlilegt að tengja
hana þá við fæðingu frelsarans, þar
sem hann væri tákn yfir sigur ljóssins á
myrkrinu. En þessi ritningarstaður
sýnir hins vegar svo ekki verður um
villst, að hvenær svo sem Lúkas og
aðrir frumkristnir höfundar hafa talið
Jesú fæddan - ef þeir hafa á annað
borð haft einhverjar hugmyndir um
það - þá var það ekki um vetrarsól-
stöður, því um þær mundir vom engir
hirðar úti í haga með hjarðir sínar í Isr-
ael. Hirðarnir fóm ekki að standa yfir
hjörðum sínum að næturþeli fyrr en
með vorinu.
Framhald jólaguðspjalls Lúkasar
segir frá því þegar engill Drottins birt-
ist hirðunum í haganum og boðaði
þeim hinn mikla fögnuð, sem veitast
mundi öllum lýðnum: „Yður er í dag
frelsari fæddur, sem er Kristur Drott-
inn, í borg Davíðs ..." og svo framveg-
is. Síðan birtast herskarar englanna og
syngja: „Dýrð sé Guði í upphæðum, og
friður á jörðu með mönnum, sem
hann hefur velþóknun á.“
Og hirðarnir fara inn til Betlehem
þar sem þeir skýra frá því sem engla-
kórinn hefur tjáð þeim og allir undrast
það er hirðarnir segja en „María
geymdi allt þetta í hjarta sér og hug-
leiddi það".
Hlugi Jökulsson