Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Side 122

122
NOTKUN BÓKA OG BÓKASAFNA
ar í hillum sínum reiðubúnar að fræða hvern þann, er til þeirra leitar, eins og gamall
enskur höfundur Richard de Bury, biskup af Durham, segir í bók sinni Philobiblion,
ritaðri 1344, en útgefinni 1473, um bækurnar: „Þær eru kennarar, sem kenna oss án
þess að beita vendinum eða reglustikunni, ávítum eða reiði, án þess að heimta föt eða
fé fyrir; leitir þú fræðslu hjá þeim, dylja þær ekkert; misskiljir þú þær, verða þær
ekki önugar, sértu heimskur, geta þær ekki hlegið að þér.“ Og Carlyle hefir sagt í
frægum kafla í bók sinni: On heroes and hero-worship: „Hinn sanni háskóli á vorum
tímum er bókasafn." Það er líka sá háskólinn, sem öllum stendur opinn.
Fyrsta spurningin, sem vaknar hjá oss, þegar vér viljum fræðast um eitthvert efni,
er venjulega þessi: í hvaða bók skyldi ég geta fundið það? Hvað skyldi vera til um
þetta á prenti? Og hið fyrsta, sem mig langar til að leiðbeina ykkur um, er það, hvar
þið getið helzt fengið svör við slíkum spurningum. Ef til vill getur einhver, sem þið
spyrjið um það, sagt ykkur það, en öruggast mundi að fara beint hérna upp á Lands-
bókasafnið og spyrja bækurnar og skrárnar, sem hér eru á lestrarsalnum. Auðvitað
vantar mikið á, að hægt sé hér að fá svör við öllum slíkum spurningum, en hér eru
áreiðanlega til bækur, sem svarað geta mörgum þeirra að meira eða minna leyti, eða
bent á aðrar bækur, sem hér eru ekki til, en afla mætti, ef á þyrfti að halda.
Eins og þið vitið, eru til bækur, sem hafa það hlutverk að svara í sem stytztu máli
sem flestum þeim spurningum, er menn vilja fá einhverja úrlausn á í fljótu bragði.
Það eru alfræðibækurnar, konversationsleksika. Og þangað leitar auðvitað hver mað-
ur fyrst. Þar er að jafnaði ekki aðeins gerð grein fyrir efninu, heldur og vísað til
helztu bóka, sem um það hafa verið ritaðar. Auk þessara abnennu leksikona eru eins
og þið vitið önnur, sem ætluð eru til að veita fræðslu í sérstökum fræðigreinum, t. d.
ævisögu leksikon (biografisk leksikon), sem þá eru venjulegast hvert miðað við sér-
staka þjóð: danskt, norskt, sænskt, enskt, amerískl o. s. frv. eða þá við sérstaka stétt
manna, t. d. lækna, lögfræðinga, guðfræðinga, rithöfunda, listamenn o. s. frv. Á sama
hátt eru til sérstök leksikon fyrir landafræði, stjórnfræði, uppeldisfræði, heimspeki,
guðfræði, fornfræði, vörufræði o. s. frv. 1 þeim eins og hinum er venjulega vísað til
annarra bóka, er veita frekari fræðslu um hvert efnið.
En svo eru til bækur, sem veita ekki aðra fræðslu en þá, hvaða bækur séu til um
hin og þessi efni. Það eru bókfræðibækurnar. Þær eru margvíslegar. Stundum eru það
skrár yfir allar bækur, sem kcmið hafa út á tilteknu tímabili hjá einhverri þjóð, t. d.
Dönum, Svíum o. s. frv. Eða skrár yfir bækur í sérstakri fræðigrein. Eða skrár yfir
helztu bækur í öllum vísindagreinum á hvaða máli sem er. Eða skrár yfir það, sem út
kemur árlega um allar greinir í einhverju landi. Eða skrár yfir það, sem út hefir
komið á sérstöku ári eða árabili í sérstakri fræðigrein. Eða skrár yfir bækur á sér-
stöku bókasafni. Eða skrár yfir það, sem keypt hefir verið lil sérstakra bókasafna til-
tekið ár í einhverju ríki o. s. frv.
Þetta eru þá helztu tækin til að vita, hvaða bækur eru til um eitthvert efni. En oss
þykir sjaldan nóg að vita, að til er bók um það efni, sem vér viljum fræðast um og