Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Síða 140

140
SÆMUNDUR MAGNÚSSON HÓLM OG KORTAGERÐ HANS
Olaviusar, sem ugglaust eru þó gerð eftir frumdráttum höfundarins sjálfs. Loks eru til
eftir Sæmund eftirmyndir 5 Grænlandskorta, en ekki mun hann eiga neinn þátt í önd-
verðri gerð þeirra.0
Skal nú vikið að kortunum hverju fyrir sig:
1. Partur af Rangárvalla Syslu Vestur Partur Skapta Fells Syslu (19.8X62.5).
Kortið er varðveitt í Landsbókasafni.7 Það er óárfært og höfundar hvergi getið, en
með glöggri rithönd Sæmundar og efalaust eftir hann. A kortinu eru h. u. b. 90 örnefni
og tveir þriðju hlutar þeirra frá æskuslóðum Sæmundar austan Mýrdals. Tungnaá
(Tuna) markar vitneskju kortagerðarmannsins norður á bóginn, því að norðan henn-
ar eru engin örnefni önnur en Sprengisandur (Sprenge Sandur). Kort þetta verður
hér á eftir nefnt a.
2. \Suðurströndin frá Þingvallavatni og Þorlákshöfn að Jökulsá á Breiðamerkur-
sandi] (30.6X82.7). VarÖveitt í Landsbókasafni.8 Hér er kortið töluvert stækkað frá
fyrra korti og aukiö nöfnum til verulegra muna, en að öðru leyti svipar þeim mjög
saman. Tungnaá er sem fyrr og einnig á öðrum kortum Sæmundar á mörkum þess,
sem hann telur sig vita eitthvað um, og hins, sem honum er ókunnugt. Norðan árinnar
eru aðeins „Obygder“, unz komið er vestur fyrir Þjórsá. Þá teygist úr kortinu upp að
Bláfelli, sem hlasir við víða úr Biskupstungum. Sú slysni fylgir þó þessum tilburðum,
að fjallið lendir fyrir austan Hvítá, enda liallar áttum J.angað til norðausturs úr
Biskupstungum, og kann það að valda skekkjunni. Vörðufell hafði Sæmundur daglega
fyrir augum á Skálholtsárum sínum, en ekki er lengra þaðan að Bláfelli en sem svarar
tveim-þriðju vegalengdar milli ósa Hvítár og Þjórsár. Sæmundur hefur ef til vill veriö
ókunnugur á Bakkanum. Kortið er hér eftir merkt b.
Handritið Lbs. 113 4to er komið úr fórum Steingríms biskups Jónssonar, en honum
fénaðist margt handritakyns úr búum þeirra Finns og Hannesar biskupa, þegar hann
gekk að eiga ekkju hins síðarnefnda. Það er því freistandi að láta sér detta í hug, að
minna kortiö sé einmitt kort það, sem Sæmundur gerði í Skálholti árið 1770 og Finnur
biskup „hiellt til baka“. Stærra kortið og önnur kort hans, líklega eða örugglega yngri,
kynnu að geyma leiðréttingar frá síðari ferðum. Þetta er þó vitaskuld ekki annað en
lausleg tilgáta.
3. Eitt Kort yfer Sudur Sydu Islands nefnelega Eirn Part af Sudlendinga og aust-
lendinga Fiördung, sem skiptast vid 80 (þ. e. Jökulsá á Sólheimasandi). Scripsit
Havniœ 1776. S. M. Holm.
Kortið sjálft er glatað. Sæmundur mun hafa haft það lag á, sem ýmsir aðrir korta-
gerðarmenn brugðu fyrir sig, að rita ekki örnefni eða önnur heiti á kortið sjálft,
heldur tölustafi og bókstafi. Þýðingar merkjanna fylgdu svo með á jöðrum eða í sér-
stöku bókarkorni. Hér mun sá háttur hafa verið hafður á og skýringartextinn einn
varðveitzt.0 Kortið sjálft mun allt hafa verið markað tölustöfum og litlum og stórum
bókstöfum úr latnesku og grísku letri. Til þessara merkja svara svo skýringar les-
málstextans. Kortið sjálft spannar hér um bil sama svæði og b eða frá Laugarvatni (1)