Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Side 141

SÆMUNDUR MAGNÚSSON HÓLM OG KORTAGERÐ HANS
141
að Jökulsá á Breiðamerkursandi (183). Af markstöfum þessum má ráða, að nálægt
300 örnefni hafa verið á kortinu og það verið rækilegast allra korta Sæmundar. Með
hliðsjón af öðrum kortum hans og talna- og stafaröð örnefnanna má gera sér töluverða
grein fyrir efni uppdráttarins. En auk beinna skýringa á kortinu sjálfu er að finna á
bók þessari lýsingu Vestur-Skaftafellssýslu, sem sitthvað athyglisvert geymir, ekki
sízt um þau landsvæði, er hurfu undir eldstorku Skaftárelda sumarið 1783. Ekki skal
þó staðhæft, að allur sá fróðleikur sé að sama skapi traustur og hann er stórfenglegur,
og sitthvað hæpið flýtur með í frásögninni. Öræfajökull er t. a. m. hæsta fjall Evrópu
og Skógafoss 200 faðma hár. Síðar, í riti sínu um Skaftárelda, segir Sæmundur
raunar, að Klofajökull sé hærri en Öræfajökull.10 Hér á eftir verður vísað til lýsingar
þessarar með bókstafnum c.
4. Kort Afrisning af Raangaae-valle og Vestmafiöe Sysseler, samt Skaptefields Syssel
vestere deel, til-lige med noget Stykke af dens östere deel, og endnu en part af Arness
Syssel. S. Magni Holm Havniœ 1777 (32.5X86.9). Kortið er nú í Konunglega bóka-
safninu í Kaupmannahöfn.11 Það nær frá Selvogstanga austur að Ingólfshöfða, en til
norðurs takmarkast það af jöklum, eyðifjöllum og Tungnaá eins og önnur kort Sæ-
mundar. Vestan Þjórsár er dregið til fjalla nokkru lengra norður, en ekki eru þau
nafngreind. Merkt hér á eftir d.
5. [Kort af suðurströnd íslands frá Ölfusi að Ingólfshöfða] (19.7X77.3). Kortið
er nafnlaust og höfundar að engu getið, en það er með greinilegri rithönd Sæmundar,
svo að vafalaust er hann höfundur þess, enda sver það sig í ætt við önnur kort hans.
Það er varðveitt í Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn.12 Merkt e.
8. júlí 1783 hófst mikill eldgangur að fjallabaki norðan Síðu, oft kenndur við
fjallið Laka, sem er á þessum slóðum, en annars kunnastur með heitinu Skaftáreldar.13
Strax með haustskipum bárust fréttir til Danmerkur af eldgosinu, en vafalaust sumar
ónákvæmari en skyldi. Með frásagnir þessar að undirstöðu setti Sæmundur saman bók
um atburðina, og var hún prentuð á dönsku í Kaupmannahöfn 1784, og þýzk gerð
hennar birtist svo litlu síðar.14 Báðum útgáfunum fylgja tveir uppdrættir, prentaðir
eftir sömu myndamótum. Sæmundur auðkennir kortin með bókstöfunum A og B, og
verður þeirri aðgreiningu haldið hér á eftir.
6. A. S. M. Holm del. C. F. Miiller sculp. (38.5X23.3). Kortið spannar svæðið frá
Kúðafljóti austur að Núpsvötnum og Lómagnúpi. Því er ætlað að sýna, hvernig þessar
sveitir, sem síðar voru herjaðar af eldinum, litu út áður en náttúruhamfarirnar hófust.
7. B. En deel af Vestre Skaptafells Syssel paa Island. S. M. Holm del. (42.3X53.3).
Kortið er þannig nokkru stærra en A og nær frá Múlakvísl austur fyrir Öræfajökul.
Því er ætlað að sýna, hve mikill hluti héraðsins hvarf undir hraunstorku eldfljótsins.
Kortið er markað upphafsstöfum A-L, og fylgja því skýringar, „Forklaring over
Kortet B“.
Sæmundur segir sjálfur um kortin, að þau séu „uddragne af det (Chart) jeg for-
fœrdigede paa Island, ejter det nóieste Maal og Situationens rigtigste Beskaffenhed,