Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Síða 142

142 SÆMUNDUR MAGNÚSSON HÓLM OG KORTAGERÐ HANS
mig var mueligt, saa man kan tydelig see og betragte dette ligesom det er skeet og
indberettet“.15
8. Litil Afritznibilg yfir Vestmannaeyar. Sœmund Magnússon Holm 1776 (36.
2X27.8). Uppdrátturinn er í Konunglega bókasafninu í Kaupmannahöfn.10 Þrátt fyrir
nokkrar skekkjur og sumar auðsæjar, verður að telja kortið allgott og benda til tölu-
verðra staðkynna. Ef til vill hefur Sæmundur verið vertíðarmaður í Eyjum á unglings-
árunum, en auk þess sóttu Skaftfellingar kaupstað til Vestmannaeyja.17
En auk þessara korta, sem verða að teljast meginverk Sæmundar á sviði kortagerðar,
hefur hann gert kort af umhverfi sex eldfjalla. Bágt er að ráða í, hvað fyrir honum
hefur vakað, þegar hann tókst það verk á hendur. Varla er ætlandi á, að honum hafi
komið til hugar að rita eldfj allasögu Islands að dæmi Halldórs sýslumanns Jakobs-
sonar, sem skömmu áður ritaði bók um það efni. Sennilega hefur vakað fyrir honum
að lýsa þeim eldfjöllum einum, er hann taldi sig þekkja og kunna frásagnir af. Hitt
er svo önnur saga, að Sæmundi hætti ævilangt til að „binda ekki bagga sína sömu
hnútum og samferðamenn“, eins og sagt var um hann látinn. Hann gerir Skaftárjökul
og Súlutinda (Súlu) að eldfjöllum, þótt ekki sé vitað um eldgos á þeim slóðum fyrr
en eldflóðið mikla brauzt út í grennd við Skaftárjökul árið 1783. Um Súlu hefur það
sennilega villt fyrir Sæmundi, að vatnshlaup úr Grænalóni koma stundum í Núpsvötn
og likt stendur á um Skaftá. Hann kann að hafa séð eða haft sagnir af Grímsvatna-
gosum og sett þau í samband við þessar ímynduðu eldstöðvar.
Kort þessi er að finna í tveimur handritum í Konunglega bókasafninu í Kaupmanna-
höfn.18 Báðum gerðum kortanna svipar mjög saman, en líklega er 1088 b eldra, að
minnsta kosti virðist danskan þar eitthvað viðvaningslegri. I 1094 eru kortin nokkru
minni. Á öllum kortunum standa miklir loga- og reykjarmekkir upp af eldstöðvunum
og dreifast hátt í lofti eftir vindstöðu, en undir þeim breiðir landslag nágrennisins úr
sér með svipuðum hætti og á öðrum kortum Sæmundar. Undir kortinu sjálfu kemur
svo stutt lýsing á fjallinu og frásagnir af nokkrum eldgosum, er þar eiga að hafa orðið,
og tjóni, sem af þeim leiddi. Lýsingar þessar eru hinar sömu í báðum gerðum, með
lítilsháttar orðamun. Kortin virðast hafa verið sex í öndverðu, en í 1088 b vantar
Öræfajökul, en Heklu í 1094. Ekki er þó handvíst, að Öræfajökull hafi verið í 1088 b,
en í lýsingu hans í 1094 er beinlínis vísað til samanburðar við Heklukortið, sem nú
hefur slæðzt úr syrpunni með ókunnum hætti.
Nú skal vikið að hinum einstöku kortum. Fyrri talan, sem greinir stærð kortsins,
er miðuð við 1088 b, en hin síðari við 1094:
1. Trfilla Dyngia (47X35.9; 40X30.4). Auk fjallsins sjálfs er uppdráttur af Öræfum
og Skeiðarársandi, og er sveitin sjálf norðvestan undir Öræfajökli. 1 lesmáli er sagt,
að Trölladyngja sé afarhátt fjall skammt norðan Öræfajökuls. Þar hafi gosið ein-
hvern tíma nálægt 1748. Sennilega eru Dyngjufjöll að bögglast hér fyrir brjóstinu á
Sæmundi, en æði óljóst hefur honum verið um tilvist þeirra. Ekki er fyrir það að synja,
að fyrir honum vaki óljósar frásagnir af hlaupum í Jökulsá á Fjöllum í sambandi við