Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Qupperneq 144

144
SÆMUNDUR MAGNÚSSON HÓLM OG KORTAGERÐ HANS
eldgang á Kverkfjallasvæðinu. Um víðáttu og breidd Vatnajökuls hafði Sæmundur
enga hugmynd fremur en aðrir samtíðarmenn hans. Hann gat því vel hugsað sér
norðurbrún jökulsins ekki allfjærri Oræfajökli.
2. Skaptár Jökull (45.7X35.9; 40.5 X30.4). Kortið sýnir jökulinn, sem Sæmundur
hugði, eins og fleiri um þær mundir, að væri sérstakur breði, skilinn frá meginjökl-
inum. Auk jökulsins sjálfs spannar kortið öræfin suðvestan hans og sýnir hinar sér-
kennilegu liugmyndir Sæmundar um vatnasvið á þessum slóðum, sem síðar verður
komið að. Báðar gerðir kortsins eru örugglega gerðar fyrir Skaftárelda.
3. Súla (45.2X35.5; 40.5X30.6). Kortið nær yfir Skeiðarársand, vestur um Lóma-
gnúp og upp að Vatnajökli. Sæmundur segir, að Súla hafi gosið árið 1774, og á hann
þar ugglaust við Skeiðarárhlaup. Af ártalinu má ráða, að kortin séu frá árunum 1774-
1783.
4. Hekla (46.8X35.8). Kortið er aðeins í 1088 b, eins og fyrr segir, og sýnir svæðið
vestan og norðan fjallsins frá Rangárbotnum norður fyrir Tungnaá og spottakorn
vestur fyrir Þjórsá. „Fieldet har sit Navn aj Snœ, hvor med dets Top stedse er bedœk-
ket“ segir Sæmundur og fræðir okkur á því, að eldgosið 1766 hafi staðið í fimm
ár.
5. Kötlugiá (47.7X35.8; 41.8X31.5). Kortið er af umhverfi Kötlujökuls austur og
suður yfir Mýrdalssand. Auk þess sér til nafnlausra fjalla norðan jökulsins, sennilega
Einhyrnings og annarra fjalla á þeim slóðum. A Mýrdalssandi eru miklar og háar
jakahrannir. Sæmundur heldur, að Kötlugjá sé ekki í jöklinum sjálfum, heldur við
rætur hans, „ved Rodderne aj bemelle Jökel (þ. e. Mýrdalsjökul), er et Riftt eller
Gab, den saa kaldte Kötlugia“. Sæmundur lýsir eldgosinu 1755, og er sú frásögn öll
harla stórfengleg. Hann segir, að á milli gosa líði venjulega 30-35 ár, og megi menn
nú vænta þess, að Katla fari af stað á ný.
6. 0rœja Jpkull (40.3X30.6). Kortið er aðeins í 1094, og það spannar svæðið frá
Skeiðarársandi vestanverðum austur fyrir Ingólfshöfða. Það er gert af miklum van-
efnum, enda hefur Sæmundur auðsjáanlega verið alókunnugur á þeim slóðum, sem
hann er að burðast við að lýsa. Þó hefur hann haft hugmynd um áhrif fjallanna á
veðurlag, því að hann segir um Oræfasveit: „Det er at mœrke, at naar Vinden er fra
Nordvest, jpler man at den er lunken naar der blœser fra Fieldet af og skipnt der er
den skarpeste Frost, da optpes Snœen ved Hnappevalle om Vinter. Kaldes Fielde
Toppens Tpe (Hnuka J)eir).“
Öll kort Sæmundar eru með miklum vanköntum. Ofanvarp er þar í rauninni ekkert,
og hvergi verður séð, að hann hafi kunnað neitt til landmælinga. Kortin virðast gerð
eftir áætluðum vegalengdum, sem var forn aðferð og þótti raunar góð og gild fram
undir daga Sæmundar og raunar lengi síðan. Þannig eru t. a. m. ýmsir þættir í korti
Björns Gunnlaugssonar unnir. Suðurströndin frá ósum Ölfusár að Skeiðará er alltof
bein. Strandlengjan sveigist aðeins lítilsháttar til suðurs milli endapunkta kortanna.