Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Page 148

148 SÆMUNDUR MAGNÚSSON HÓLM OG KORTAGERÐ HANS
undir jökulinn. Á korti Björns Gunnlaugssonar eimir enn eftir af þessu. Af því
virðist helzt mega ráða, að hann hafi trúað á þessa sameiginlegu uppsprettu eða að
skammt væri á milli þeirra. Björn kom aldrei á þessar slóðir.
Þegar litið er á kort Sæmundar, virðist enginn efi hvarfla að honum, að Jökulsá
í Axarfirði eigi sameiginlegt útfall í Skaftárjökli með hinum fljótunum. Á kortinu af
jöklinum í Ny kgl. saml. 1094 fol. nefnist áin raunar Jökulsá í Lóni, en sennilega eru
það einhver mistök. Þetta má beinlínis ráða af öllum kortum hans nema a og B. Á
a-kortinu er þó markað fyrir ánni, en nafnið vantar, en á B-kortinu er hún horfin
undir hraunstorku Skaftárelda. Af lesmálstexta c-kortsins virðist mega ráða, að á kort-
inu, sem honum fylgdi, hafi þetta verið á sama hátt.
Fáir hafa gefið kortum Sæmundar verulegan gaum, enda hafa þau verið litt kunn
og lítilsmetin. Eitt atriði þeirra hefur þó orðið umræðu- og jafnvel deiluefni, en það
eru óljósar og ruglingslegar hugmyndir hans um Fiskivötn sunnan Tungnaár. Orsökin
er sú, að vatnanna er getið á tveimur stöðum í Njálu. I annað sinn, þegar Flosi reið
að austan til Njálsbrennu, en í hitt skiptið, þegar brennumönnum var veitt eftirför að
brennu lokinni.31 í báðum þessum ferðum liggur leiðin um Mælifellssand, norðan
Mýrdalsjökuls, og farið er hjá eða að Fiskivötnum. En þau eru í h. u. b. 30 km fjarska
fyrir norðan Tungnaá og yfir tvo ef ekki þrjá fjallgarða að fara. Mönnum hefur að
vonum þótt þetta einkennilegt ferðalag og með fullum ólíkindum, enda hefur ýmsum
dottið í hug, að hér bresti eitthvað á staðkynni Njáluhöfundar. Oðrum er svo sárt
um sannfræði bókarinnar, að þeir mega ekki til þess hugsa, að höfundi hennar
skjöplist, jafnvel í svo lítilvægu atriði sem þessu. Fiskivötn Njálu hlutu að leynast
þarna einhvers staðar eða að minnsta kosti að hafa verið þar á dögum sögunnar,
hvað sem síðar kynni að hafa orðið af þeim í eldgangi og gjóskuhríðum liðinna alda.
Og hér kemur Sæmundur Hólm til skjalanna og hleypur í skrápana fyrir hina bókföstu.
Kortin í bók Sæmundar um Skaftárelda voru hin einu, er menn þekktu frá hans
hendi, þegar ágreiningur þessi reis fyrst. A-kortið náði ekki svo langt vestur, að Fiski-
vatna væri þar að vænta, en á B-kortinu er stórt stöðuvatn með nokkrum minni í
kring. Við þau stóð heitið Fiskivötn. Þau voru spottakorn fyrir sunnan Tungnaá, norð-
vestan undir Bláfjalli og ekki ýkja langt frá leið um Mælifellssand. Skammt fyrir suð-
austan Fiskivötn, austurundir Skaftáreldahrauni, eru svo nokkur minni vötn, sem Sæ-
mundur nefnir Álftavötn. Hann getur þeirra fyrst í lesmálstexta glataða kortsins (c).
Á sumum öðrum kortum Sæmundar eru nafnlaus vötn á svipuðum slóðum.
Hér rann upp ljós fyrir bókfestumönnum. Sigurður Vigfússon komst að þeirri nið-
urstöðu, að Fiskivötn Sæmundar væru í rauninni þar sem nú eru Álftavötn, norðvestan
undir Bláfjalli. Þau hefðu á dögum Sæmundar borið þetta nafn og áttu ekkert skylt
við samnefnd vötn norðan Tungnaár, sem þar að auki hétu fremur Veiðivötn. Állta-
vötn hafa horfið í sandfok og gjósku síðan á dvalarárum Sæmundar þar eystra og
þá líklega helzt í sambandi við Skaftár- eða Kötluelda. Fiskivötn undir Bláfjalli sættu