Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Page 149

SÆMUNDUR MAGNÚSSON HÓLM OG KORTAGERÐ HANS
149
svipuðum örlögum, en í minna mæli, svo að litlar tjarnir slórðu af. Þegar hér var
komið, færðist Alftavatnanafnið yfir á Fiskivötn Sæmundar, og hið fyrra nafn þeirra
gleymdist.32
Með þessari hagleikssmíði var heiðri Njáluhöfundar borgið. Hann vissi, hvað hann
var að fara, þegar hann sagði frá Fiskivatnaferð Flosa og eftirleitarmannanna. Sagan
og landshættir féllust í faðma.
Ýmsir hafa goldið Sigurði samkvæði og talið tilgátu hans, eða raunar fremur full-
yrðingu, sennilega ef ekki beinlínis örugga, án þess að slá verulega nýjum stoðum
undir málstaðinn eða leggja fram ný gögn önnur en fleiri af kortum Sæmundar. Þau
sanna vitanlega ekkert annað en það, að Sæmundur taldi sig vita af Fiskivötnum sunn-
an Tungnaár. Þau létu ekkert uppi um, hvort önnur Fiskivötn kynnu að vera einhvers
staðar, t. a. m. í óbyggðunum fyrir norðan Tungnaá.33
Aðrir hafa svo talið, að Fiskivötn og Álftavötn hafi alltaf verið á sínum stað, norð-
an Tungnaár og í Álftavatnskrók við Bláfjall. Höfundur Njálu hafi ekki verið nægi-
lega kunnugur á Fjallabaksvegi og óljóst um legu Fiskivatna. Sæmundur hafi verið
seldur undir sömu sök. Hann vissi af Fiskivötnum og Álftavötnum einhvers staðar
norður á fjöllum, en ekki nákvæmlega, hvar þau voru. '4
Nú skal þess freistað að fara nokkru rækilegar í saumana um hugmyndir manna um
Fiskivötn eða Veiðivötn, sem þau eru nú oftast nefnd. A síðari öldum mun þeirra fyrst
getið á íslandskorti Guðbrands biskups í gerðum þeirra Orteliusar (Fiske nottn) og
Mercators (Fiski nottn eða Fiski nottu). Þau eru fjögur og í nær beinni línu frá norðri
til suðurs með afrennsli í þverá Skaftár, sem gæti verið Tungufljót eða Hólmsá.
Tungnaá er ekki tekin með, og vötnin eru skammt frá byggð, t. a. m. frá Kirkjubæjar-
klaustri. Á kortum Johannesar Mejers (um 1650) og Þórðar biskups Þorlákssonar er
sami háttur á hafður með litlum brevtingum, en vötnin færð ívið lengra inn í landið.
Á kortinu frá 1670 hefur þeim verið fækkað niður í þrjú. Afrennsli þeirra er Kúða-
fljót. Á íslandskorti Van Keulen, Het Eyland Ysland in ’t Groot, í sjókortasafni hans
1728, eru vötnin (Fiskinottu) á svipuðum slóðum, og rennur kvísl úr þeim í Skaptá.
Þótt þetta fari ekki fjarri hugmyndum Sæmundar, er þó ekki vert að gera því á fæt-
urna, að hér sé um önnur Fiskivötn að ræða en vötnin á Landmannaafrétti norðan
Tungnaár. Þegar byggðum sleppir, er Guðbrandur fjarska ófróður um alla landshætti,
og Mejer, Þórður biskup og Van Keulen fylgja honum, án þess að hafa nokkuð veru-
legt til málanna að leggja. Alla skortir þá handfestu, og ágizkanir verða eina úrræðið.
Það er ekki fyrr en á korti Knoffs af Skaftafellssýslu, að Fiskivötn komast á sæmi-
lega réttar slóðir, og þar eru þau líka á íslandskorti hans 1734. Hvorugt þessara korta
var birt að sinni. A korti Horrebows eru þau sýnd nafnlaus fyrir norðan nafnlausa
Tungnaá, og var því ekki kippt í liðinn fyrr en á Homanns-kortinu 1761 og síðar á
kortum þeim, er fylgdu Ferðabókum Eggerts og Bjarna (1772) og Olaviusar (1780).
Hér að framan hefur verið freistað að draga nót að því, að Sæmundur hafi gert öll
sín kort eftir frumgerðinni frá 1770, áður en hann átti kost nýrri korta.