Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1986, Page 6

6
EINAR G. PÉTURSSON
eru tvö blöð, sem menn hafa talið úr Breviarium Holense, en ekki er
það fullvíst.2
Getið er um, að önnur bók úr prentsmiðju Jóns biskups Arasonar
hafí farið í líkkistuna hjá Brynjólfi biskupi Sveinssyni sumarið 1675.
Hún á að hafa verið: Fjórir guðspjallamenn, „er biskup Jón gamli að
Hólum lét útleggja og þrykkja, sem hans formáli útvísar, ef þar af
finnst nokkurt exemplar."3 Ekki eru menn sammála um, hvað í
þessari bók hefur verið, en nærri liggur að ætla, að það hafi verið
þýðing guðspjallanna. Lúðvík Harbó sem hér va.r 1741—1745 hefur
eftir munnlegri sögn, að Jón biskup Arason hefði þýtt eitthvað úr
biblíunni og hefði eiginhandarritið farið í kistuna hjá Brynjólfi
biskupi Sveinssyni. Harbó þótti þetta heldur ólíklegt.4 Þessi sögn
virðist vera óháð frásögn séra Torfa í Gaulverjabæ hér að ofan. A
þessum tíma gerðu menn ekki mikinn mun á handritum og prentuð-
2 Um eintök á Hólum sjá: íslenzkt fornbréfasafn. XI. Rv. 1915-1925. nr. 688 (s. 852) og íslenzkt
fornbréfasafn. XV. Rv. 1947-50. nr. 161 (s. 215). Á síðari staðnum stendur aðeins: „.ij.
biskupsbrefere." Petta mætti vera ljósara, en svo virðist þetta hafa verið skilið, sbr. Páll
Eggert Ólason. Menn og menntir. I. Rv. 1919. s. 404. Nákvæmast hefur um þessa bók Ijallað:
Halldór Hermannsson. Icelandic books of the sixteenth century. Ithaca, N. Y., 1916. s. 1-2
(Islandica, 9). Síðar hafa helst um þessa bók skrifað: Hallbjörn Halldórsson. „Letraval í
prentsmiðjum á fyrstu öld prentlistarinnar á fslandi." (Landsbókasafn íslands. Árbók. 3-4
(1946-1947), s. 19—103) og Guðbrandurjónsson. „Sírajón Matthíasson sænski. Prentsmiðja
hans á Breiðabólstað og Breviarium Holense." (Landsbókasafn íslands. Arbók. 7—8 (1950-
1951), s. 177-187). Þar er dregið í efa, að blöðin í Stokkhólmi séu úr Breviarium Holense.
3 Jón Halldórsson í Hítardal. Biskupasógur. Með viðbteti. II. Rv. 1911-1915. s. 377. Þetta er í
ævisögu Brynjólfs biskups Sveinssonar eftir Torfa prófast Jónsson í Gaulverjabæ. Prentað er
eftir handritinu Lbs. 738, 8vo, sem skrifað var árið 1786. Klemens Þorleifsson kennari gaf
Landsbókasafninu 6. des. 1966 annað handrit þessarar ævisögu, sem nú er merkt Lbs. 4269,
4to. Það handrit er álíka gamalt og hitt, en sannanlegt er afsamanburði beggja handritanna,
að hvorugt er afrit af hinu heldur eru bæði sjálfstæð afrit sameiginlegs glataðs forrits.
Sönnun fyrir sjálfstæði 4269 er t. d. á s. 348 í fyrrnefndri prentun, en þar stendur: „svo til
Krosseyrar yfir land, þaðan á vagni til Óðinseyjar". í 4269 er bætt við á eftir „land“:
„sijdann á skipe yfer belltes sund til Niborgar á fione." Hér er landafræði Danmerkur rétt í
4269 og hlýtur það að vera upphaflegt, en villan komin inn í 738. Sönnun fyrir sjálfstæði 738
gagnvart 4269 er á s. 376 í prentuninni, en þar segir: „séra Þorleifur Jónsson í Odda“, en í
4269 stendur „Torfe“, sem er rangt.
Fjórir guðspjallamenn eru nefndir á sama hátt í báðum þessum handritum og hefur forrit
þeirra þá haft sams konar texta og að ofan er prentaður. Villur í þessum handritum eru það
margar, að forrit þeirra hefur trúlega ekki verið frumrit ævisögunnar. Hér hefur verið
sannað, að texti klausunnar um Fjóra guðspjallamenn hefur verið eins í forriti beggja
handritanna, þótt ekki sé sannað, hvernig frumrit ævisögunnar hljóðaði.
Haraldur Sigurðsson telur handritið, Lbs. 4269, 4to, frá fyrri hluta 18. aldar. „Ágrip af
sögu prentlistar á íslandi.“ s. 10 (Bókaormurinn. 14 (1985)).
4 Lúðvík Harbó. „Kurtze Nachricht von der Islándischen Bibel-Historie, wobey zugleich
von den Uebersetzern der Bibel verschiedenes angeluhret wird.“ s. 19 (Danische Bibliothec
oder Sammlung von Alten und Neuen Gelehrten Sachen aus Dánnemarck. Achtes Stúck. Copenhagen
1746. s. 1-156).