Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1986, Side 37

EIRÍKUR J. EIRÍKSSON
Móðurmálið og Heilög ritning
Þegar ítali einn tók sér fyrir hendur að þýða skáldverkið „Vesaling-
ana“, reit höfundurinn, Victor Hugo, honum bréf, þar sem hann
segir ritverk sitt ætlað öllum mönnum og þjóðum. Það segi: „Eg ber
að dyrum yðar. Ég á erindi við yður.“
Um enga bók á þetta við eins og Heilaga ritningu. Móðurmálið og
hún eiga samleið.
„Móðurmálið á hjartans hreim.“ Nær til hjartans umfram allt, orti
Grundtvig forðum. „Frá hjartanu.“ Löngum skýrt þannig.
Mál móðurinnar er það. En í því felst einnig, að það er aðalmálið,
svo sem samsetta orðið móðurkirkja. Móðir getur og verið síðari
liðurinn.
Þannig er grunnmóðir til í máli norskra fiskimanna við Lófót og er
heiti á öldu, er rís hæst, og móðuralda er til í fornmáli Hjaltlendinga og
táknar eins konar undiröldu, er stefnir til lands og var þannig
sjómönnum áður áttaviti.
I Laurentius sögu er nokkur skýrgreining móðurmálshugtaksins.
Biskuparnir Jón Halldórsson og Laurentius Kálfsson eiga með sér
sáttafund. „Byrjaði Jón biskup sitt mál með latínu, segjandiþeim, sem
skildu, hvat fram hafði farit. . .“ Herra Laurentius talaði á norrænu:
„Vita menn þat, herra Jón, at yðr er svo mjúkt latínu at tala sem
móðurtungu yðra, en þó skilr þat ekki alþýða, ok því tölum svo ljóst, at
allir megi skilja. . . “
Orðið í Laurentius sögu er raunar móðurtunga, og er það einnig í
Tómasar sögu erkibiskups og í Maríu sögu.
Orðið móðurmál kemur ekki fyrir í fornu máli íslenzku.
Móðurland er í vísu Jóns Arasonar, og þar stendur: „mekta eg
móðurlegt málfar—.“ Þá má minna á, að í latínu kemur fyrir árið 1189
í sambandi við móðurmálið atviksorðið „maternaliter“.
Cicero notar „sermo patrius“ (,,foðurmál“) um hugtakið og þá sem
andstæðu vísindamáls.