Frjáls verslun - 01.12.1958, Síða 3

sem er að meðaltali um 75 °C heitt. Vatn úr bor-
holum er ekki talið með.
Hverasvæðin eru aðeins 20 að tölu. Til þeirra
eru talin svæði með ört sjóðandi vatni, t. d.
Geysissvæðið í Biskupstungum og Reykjahverfi
í Þingeyjarsýslu, og hin stóru jarðguíusvæði,
sem eru alls 12 að tölu. Jarðgufusvæðin eru
veigamesti hluti jarðhitans á Islandi.
Einna kunnust eru jarðgufusvæðin í Krýsu-
vík, Hengli og Námafjalli. Þar er yfirleitt mjög
lítið um vatnshveri, og svæðin einkennast af
fjölmörgum gufuaugum, sem eru á víð og dreií
um talsvert stór landsvæði. Þannig þekur
Hengilssvæðið alls um 70 ferkílómetra. Þó er
stærsta jarðgufusvæði landsins við Torfajökul,
en það þekur um 100 ferkílómetra.
Það er talsvert erfiðara að mæla gufumagn
en vatnsmagn. Er því hvergi jafnauðvelt að mæla
og meta afl gufusvæða eins og laugarsvæða.
Hér skal aðeins frá því greint, að samkvæmt
mjög lauslegri áætlun mun stærsta jarðgufu-
svæðið, þ. e. svæðið í Torfajökli gefa um 1.000
lestir á klst. af gufu, og jafngildir varmamagn
þeirra um 1.700 lítrum á sekúndu af sjóðandi
vatni.
Samanlagt varmamagn, sem upp kemur á
hverasvæðunum mun vera talsvert meira en
varmamagn laugarsvæðanna. Er ekki ólíklegt,
að það sé 5 til 10 sinnum meira. Þýðing hvera-
svæðanna er þannig augljós.
Hliðstæðar athuganir á vannamagni hvera-
svæða hafa einnig verið gerðar á Nýja-Sjálandi,
en þar er talsverður jarðhiti. Virðist samanlagð-
ur varmi, sem þar kemur upp á tímaeiningu
vera um Vi af þeim varma, sem íslenzk laugar-
og hverasvæði gefa frá sér. Því miður eru lilið-
stæðar tölur ekki til frá Ítalíu, en samkvæmt
þeim upplýsingum, sem fyrir hendi eru virðist
mjög ólíklegt, að svæðin þar séu jafnöflug og
svæðin á íslandi. Er því sennilegt, að jarðhiti
sé hvergi jafnöflugur og á íslandi.
Upptök jarðhitans
Allmikið hefur verið ritað almennt um upp-
tök jarðhita. Jarðhitarannsóknir hafa verið
stundaðar um langt skeið hér á landi og í Banda-
ríkjunum. A síðari árum hafa menn á Nýja-
Sjálandi einnig lagt talsvert til málanna. Italir
hafa hins vegar lítið ritað um þessa hlið máls-
ins.
Segja má, að um tvær meginkenningar sé að
ræða. Annars vegar er kenningin um, að jarð-
hiti standi ætíð í sambandi við jarðelda, og sé
raunverulega að vissu leyti lokaþáttur eldsum-
brota. Hins vegar er kenning um, að jarðhitinn
sé að mestu óháður staðbundnum eldsumbrot-
um en taki rnegnið af varma sínum frá þeim
varmastraum, sem alls staðar leitar út um yfir-
borð jarðar. 1 fáum orðum skal frá þessu greint.
Við eldsumbrot kernur venjulega talsvert af
kviku úr jörðu. í einu gosi í Heklu hefur komið
um Vír rúmkílómetri af kviku, og í skaftáreldum
streymdu úr Laka alls um 12 rúmkílómetrar.
Þó mun Þjórsárliraun vera mesta hraun hér á
landi, og er alls um 40 rúmkílómetrar.
Gera má ráð fyrir, að sumt af kvikunni, sem
upp leitar, verði eftir í jarðskurninu tiltölulega
nálægt yfirborði, þ. e. á fárra kílómetra dýpi.
Slíkir kvikuhleifar í jörðu eru alþekktir, og eru
margir stórir, kulnaðir hleifar kunnir hér á landi.
Við myndun eru þessir hleifar í fljótandi ástandi
og því allt að 1.200°C heitir. Þegar tímar líða
kólnar og storknar hver hleifur. Við kólnunina
Gutugos úr borholu viS Reykiakot í ÖUusi
FRJÁLS VERZLUN
3