Frjáls verslun - 01.12.1958, Síða 18

að því er virðist töluvert öðru vísi varið h]á
mörgum þjóðum, því þar hafa kunnir hagfræð-
ingar oft verið á ocldi í stjórnmálabaráttunni,
átt setu á þingum og skipað áhrifamikil sæti í
ríkisstjórnum. Er þar skemmst að minnast Dalt-
ons og Wilsons í Bretlandi, Erhards í Þýzka-
iandi, Mendés-France í Frakklandi og Thorkil
Kristensen í Danmörku, að ógleymdum sjálfum
Hjalmar Schacht.
Bertil Ohlin braut því að vissu leyti hefð
sænskra borgaralegra hagfræðinga, er hann
gerðist stjórnmálamaður. Fyrstu spurnir, sem
menn hafa af opinberum afskiptum Ohlins af
stjórnmálum eru í kringum 1920. Ernst Wig-
forss fyrrverandi fjármálaráðherra Svía segir í
endurminningum sínum (Minnen III) frá því,
er Ohlin vakti fyrst athygli hans. Það var um-
ræðufundur í Frjálslynda klúbbnum í byrjun
árs 1920. Einn af þeim, sem tóku til máls og
þótti gera sérlega skilmerkilega grein fyrir skoð-
unum sínum, var ungur einkennisklæddur her-
maður. Þessi ungi maður reyndist vera Bertil
Ohlin, sem þá var aðeins 21 árs og gengdi her-
þjónustu. Síðar áttu sósíalistinn Wigforss og lib-
eralistinn Ohlin oft eftir að leiða saman hesta
sína. Áður en rakinn verður frekar ferill stjórn-
málamannsins Ohlins, er ekki óeðlilegt að gera
nokkra grein fyrir þróun flokks þess, sem hann
snerist til fylgis við og átti síðar eftir að veita
forustu.
Sænski liberalisminn stendur á evrópskum
grunni. Lengstu ræturnar má rekja allt aftur til
einstaklingshyggju Lúthers, sem hélt fram beinni
ábyrgð hvers einstaklings gagnvart æðri máttar-
völdum. Og það var engin tilviljun, að einmitt í
þeim löndum, þar sem fylgjendum Lúthers óx fisk-
ur um hrygg og tókst að losa sig undan ofríki
kaþólsku kirkjunnar, fæddist hugmyndin um
frjálslyndari þjóðfélagsskipan. Sú hugmynd var
síðan fullmótuð í meðferð heimspekinga og hag-
fræðinga. Má þar fyrstan telja John Locke, sem
auk annars tvígreindi félagsvaldið milli löggjafa
og framkvæmdarvalds og Montesquieu, sem jók
óháðu dómsvaldi við til tryggingar réttaröryggi
einstaklingsins. í hlut Johns Stuart Mills féll
það að skilgreina varanlega vestrænt frelsishug-
tak, Jeremy Bentham lagði til velfarnaðarmark-
mið frelsishugsjónarinnar og Immanuel Kant
dró upp takmarkalínurnar fyrir einstaklings-
frelsinu með þeim meginrökum, að menn ættu
ekki aðeins að vera frjálsir, heldur einnig að
bera ábyrgð á eigin frelsi. Ilagfræðilega efnivið-
inn lögðu þeir svo til Adam Smith og David
Richardo. Og ekki er sagan sögð öll, ef þeir eru
ónefndir Manchester-félagarnir Cobden og
Bright, enda þótt tuttugustu aldar liberalistar
telji sig ekki eiga óskipt sálufélag við þá.
Sjálíir hafa Svíar einnig lagt, nokkuð af mörk-
um í hugmyndasjóð líberalismans og telur
sænski Þjóðflokkurinn (Folkepartiet) á meðal
lærifeðra sinna og hugsjónasmiða þá Adolf
Hedin (um 1800), Erik Gustaf Geijer, Lars
John Hierta og síðar Louis de Geer.
Fyrsti stjórnmálaflokkurinn í Svíþjóð, sem
stofnaður var á grundvelli írjálslyndu stefnunn-
ar, tók til starfa árið 1895. Árið 1900 stofnaði
Karl Staaf svo „Liberala samlingspartiet“. 1
byrjun aldarinnar var þessi flokkur mjög áhrifa-
mikill um gang mála og í annarri deild þingsins
átti hann um eitt hundrað þingmenn á sama
tíma og þar áttu aðeins fáeinir jafnaðarmenn
sæti. Árið 1923 klofnaði flokkurinn og fór fylgi
lians því stöðugt hrakandi. I kosningunum 1932
hrundi fylgið af flokknum og hafði það áfall
þær afleiðingar, að forvígismaður flokksins, C.
G. Ekman, lét af forustu og hvarf af sviði stjórn-
málanna. En senn snerist þróunin á gæfuveg-
inn fyrir flokkinn, því að árið 1934 sameinuðust
flokksbrotin tvö að nýju og mynduðu „Folke-
partiet“ — Þjóðflokkinn — undir forsæti Gustafs
Anderson í Rasjön. Um þessar mundir kemur
Ohlin til sögunnar og haslar sér varanlegan völl
á stjórnmálasviðinu. Við flokkasamsteypuna
var hann kjörinn formaður æskulýðssamtaka
flokksins árið 1934 og hélt því forsæti til ársins
1940. Árið 1938 var hann fyrst kosinn á þing
og var samtímis kjörinn formaður þingflokks
síns í fyrstu deild. Árið 1944 vann Þjóðflokkur-
inn mikinn kosningasigur, og á því ári varð
Gustaf Anderson landshöfðingi og lét af for-
mennsku Þjóðflokksins, en Ohlin var kjörinn
formaður flokksins. 30 sept. það ár varð hann
viðskiptamálaráðherra í samstjórn þeirri, er
með völd fór, en lét af því embætti 31. júlí 1945,
er samstjórnin sagði af sér að ófriði loknum.
Fram til ársins 1946 voru stjórnarandstöðu-
flokkarnir þrír, íhaldsflokkurinn, Bændaflokkur-
inn og Þjóðflokkurinn, ámóta stórir, en í kosn-
ingunum það ár vann Þjóðflokkurinn kosninga-
sigur, sem jók fylgi hans svo, að hann varð
stærstur þessara flokka, og þannig forustu-
Framh. á bls. 39
18
FRJÁLS VERZLUN