Frjáls verslun - 01.12.1958, Page 30

Viðhorfin í efnahagsmctlunum
Framh. af bls. 7
fvlgjast mcð því að viðskiptavinir þeirra, einkum
þeir stærri, séu ekki raunverulega að nota lánsféð
til fjárfestingarframkvæmda. Útlán viðskiptabank-
anna verða í öllum aðalatriðum að takmarkast
við rekstrarlán. Fjár til fjárfestingar verður að
afla á annan liátt, með myndun ágóða í fyrir-
tækjum, með sölu skulda- og hlutabréfa, og með
lánum frá bönkum og sjóðum, sem hafa það sér-
staka hlutverk að veita lán til fjárfestingarfrain-
kvæmda.
Of mikil fjárfesting
í Jiriðja lagi voru ekki gerðar ráðstafanir til að
takmarka frainkvæmdir, sem hið opinbera stendur
að eða styður, við það, sem eðlilegt má teljast.
Iíið opinbera hefur á undanförnum árum staðið
í miklum og fjárfrekum framkvæmdum, byggingu
sementsverksmiðju, byggingu Sogsvirkjunarinnar
og raforkuframkvæmdum um land allt, og hefur
ennfremur varið miklu fé til útlána fjárfestingar-
sjóða til landbúnaðar og sjávarútvegs. Þessi starf-
semi hefur ekki verið miðuð við fjárhagsgetu. Hún
hefur blátt áfram verið miðuð við óskir. Stjórn-
málamennirnir hafa viljað gera hitt og þetta og
svo hefur það verið sett af stað og síðar meir reynt
einhvern veginn í ósköpunum að útvega fé. Auð-
vitað á að fara að þessu á hinn veginn, þann veg
að gera sér fyrst ljóst, hversu mikils fjár er hægt
að afla með eðlilegum hætti og miða framkvæmd-
irnar við það. Þess fjár tel ég aflað með eðlilegum
hætti, er fæst frá ríkinu sjálfu meðan fjárlög eru
í jafnvægi og skattar ekki alltof háir, er fæst sem
lán frá þeim erlendu stofnunum, sem slík lán
veita, og sem fæst með sölu skulda- og hlutabréfa
til almennings. Það hefði verið nauðsynlegt að
skipuleggja fyrir löngu allar þessar framkvæmdir,
þannig að tryggt væri, að útgjöld vegna þeirra
færu ekki fram úr því fé, sem afla mætti með
eðlilegum hætti. Hin óeðlilega þensla bankaútlána
og hin mikla fjárfestingarstarfsemi hafa gert hvort-
tveggja í senn, að þrýsta á greiðslujöfnuðinn og
skapa of mikla eftirspurn eftir atvinnu innanlands.
Hið síðarnefnda er auðvitað nátengt launamálun-
um. Það er erfitt að segja, hvað kemur fyrst; eru
það kaupkröfurnar, sem byrja, og útlánaaukning-
in, sem fylgir á eftir, eða er það útlánaaukningin,
sem byrjar og skapar grundvöllinn fyrir hækkuðu
kaupgjaldi. Hvernig sem þessu kann að vera varið,
lield ég, að óhætt sé að fullvrða, að ekki sé hægt
að halda kaupgjaldi í eðlilegu horfi meðan of mikil
útþensla á sér stað af hálfu bankanna og þess opin-
bera.
Gjaldeyrisstaðan
Ég vil enn minnast á eitt, sem ábótavant var við
þær ráðstafanir sem gerðar voru í fyrra vor, en þaö
var að þær voru ekki miðaðar við að bæta gjald-
eyrisstöðuna út á við. Ráðstafanirnar voru byggð-
ar á þeirn forsendum, að við gætum haldið áfram
að nota mikið erlent lánsfé, og að við þyrftuin ekki
að bæta gjaldeyrisstöðuria frá því sem var um síð-
ustu áramót, en þá voru lausaskuldir bankanna
röskar 100 millj. króna. Undir eins og notkun er-
lends lánsfjár minnkaði, hlutu að skapast nýir
erfiðleikar, og það lá í hlutarins eðli, að um jafn-
mikla notkun á erlendu lánsfé og var á árinu 1958
gæti ekki orðið að ræða aftur um sinn, blátt áfram
vegna þess, hve sú notkun var mikil. Þar að auki
hefði Jiað verið þýðingarmikið, að gjaldeyrisaðstað-
an batnaði verulega á þessu ári, vegna þess hve
þetta er framúrskarandi gott ár. Það er í fyrsta
lagi ómögulegt að koma innflutningsmálum hér í
eðlilegt horf, fyrr en búið er að byggja upp gjald-
eyrisforða og í öðru lagi er erfitt að sjá í hvaða
hús við eigum að venda, þegar eitthvað bjátar á,
fyrst við erum svona illa staddir í góðærum.
Viðhorfið, sem blasti við á síðastl. hausti var í
aðalatriðuin Jietta. Vel hafði verið séð fyrir útflutn-
ingsatvinnuvegunum, þannig að engu Jiurfti þar við
að bæta, nema til þess að bæta upp áhrif kaup-
gjaldshækkananna í sumar og haust. Á hinn bóg-
inn stóð fjárhagur útflutningssjóðs það völtum
fæti, að hann gat ekki þolað að neinn verulegur
samdráttur yrði á notkun erlends lánsfjár og þar
með á innflutningi. Af þeirri ástæðu einni var því
sennilegt, að nokkrar breytingar hefði þurft að
gera á ]>ví kerfi, sem sett var upp í fyrra vor, undir
öllum kringumstæðum. Nú bættust hins vegar við
þær verulegu kauphækkanir, sem áttu sér stað í
sumar og í haust. Va.ndamálið var samt ekki stærra
en það, að hægt hefði verið að leysa það og enn
er hægt að leysa það, án þess að skerða lífskjör
almennings. En þá hefði jafnframt þurft að draga
verulega úr fjárfestingu hins opinbera.
Æskilegar aðgerðir
Nú langar mig til að lýsa því, hvaða aðgerðir
ég hefði talið æskilegar undir slíkum kringumstæð-
um, og býst ég við, að flestir hagfræðingar, sern
30
FRJÁLS VERZLUN