Frjáls verslun - 01.04.1961, Síða 5

ur ekki komizt, að hér rísi upp stórfyrirtæki í
framtíðinni. Ef áfram á að stefna svo, að eng-
um sé gert fært að leggja í neinn meiri háttar
rekstur, öðrum en bæjarfélögum, ríkinu eða sam-
vinnuíélögum, þá eru dagar þess lýðfrelsis, sem
séreignarskipulagið tryggir, senn á enda.
Við erum engir aðdáendur einkaauðvalds,
hringamyndunar eða einokunarfyrirtækja. En
ennþá síður erum við aðdáendur óskoraðs ríkis-
auðvalds, af þeirri einföldu ástæðu, að við það
getur orðið um seinan að kljást. Aftur á móti
eru tiltæk mörg ráð til að stemma stigu við
óhóflegu valdi einkaauðmagnsins. Og raunar er
sjálfsagt að setja hér löggjöf til að fyrirbyggja
einokunaraðstöðu, þótt hún hafi eins og nú
standa sakir litla þýðingu gagnvart eiginlegu
einkaauðmagni, heldur miklu frekar því félags-
lega, sem við þekkjum í samvinnuhreyfingunni.
I bæjarstjórnarkosningunum síðustu sáum
við öll, hve geysilega þýðingu upplýsingarnar
um „gulu bókina“ svonefndu höfðu, þ. e. a. s.
áform vinstri manna um ýmiss konar skerðingu
á eignar- og umráðarétti manna yfir eigin hús-
næði og hindranir á því að eignast íbúðir. En
hvers vegna hafði „gula bókin“ svona mikil
áhrif?
Því er íljótsvarað. Það var fyrst og fremst
vegna þess, að fyrir ótrauða forystu Sjálfstæðis-
flokksins á nú mikill meirihluti bæjarbúa og
raunar landsmanna allra eigið húsnæði, og fólkið
vildi sýna, svo ekki yrði um villzt, að það ætlaði
sér ekki að afsala sér þessum rétti sínum. Fyrir
nokkrum áratugum gerðu sósíalistar ekki mikið
úr þeim áformum að reyna að stuðla að einka-
eign alls almennings á íbúðarhúsnæði. Kenning
þeirra var sú, að launamaðurinn gæti aldrei
eignazt neitt og yrði alla tíð mergsoginn af
vinnuveitandanum. Þessu heyrist ekki lengur
lireyft að því er íbúðarhúsnæði varðar, þó að
enn skorti þar nokkuð á að lokamarkinu sé náð.
En alveg á sama liátt og lítið var úr þessurn
áformum gert á sínunr tínra, mun nú ráðizt
gegn hugnryndinni unr alnrenningshlutafélög.
Það verður sjálfsagt sagt, að nokkrir auðnrenn
nruni safna fénu á fáar hendur, nrisnota aðstöðu
sína, arðræna almenning — og lrvað það nú allt
sanran heitir. Þessar kenningar eru hrein bá-
bilja, þó ekki væri af annarri ástæðu en þeirri,
að hinir ríku eiga yfirleitt ekki nrikla lausa perr-
inga, heldur eru þeir fastir í marglráttuðunr at-
vinnurekstri og fasteignum. En jafnvel þótt því
væri ekki til að dreifa, eru óteljandi leiðir til að
hindra það, að almenningshlutafélög lendi á
fárra höndunr, nr. a. rneð takörkun atkvæðis-
réttar þeirra, senr nrikla hlutafjáreign ættu og
fleira og fleira. Gæti kaupþingið þreifað sig
áfram með' þær reglur, senr það teldi nauðsyn-
legt að setja í þessu efni. En þar nrundu ekki
skráð bréf annarra félaga en þeirra, senr stjórn
kaupþingsins teldi heilbrigð. Endurskoðun hluta-
fjárlöggjafarinnar er líka nauðsynleg áður err
langt unr líður, þó að lrin ganrla löggjöf sé alls
ekki beint því til fyrirstöðu að almenningslrluta-
félög séu stofnuð og þróist eðlilega.
Eg skal nú fara að ljúka máli nrínu, en vil
að lokunr aðeins undirstrika, hve þýðingarnrik-
ið það er, að sem allra flestir einstaklingar í
þjóðfélaginu verði efnalega sjálfstæðir. Til þess
sé ég enga leið heppilegri en einmitt þá, sem
hér er til unrræðu, þ. e. a. s. víðtæka stofnun og
starfrækslu almenningshlutafélaga, þar serrr
hlutabréfaeign sé í höndum þúsunda lands-
nranna. Félögunum verður þá stjórnað beint af
hluthöfunum nreð lragnaðarvon fyrir augum. Þá
nrun verða upprættur sá hugsunarháttur, að
það sé nánast þjóðfélagslegur glæpur að lragn-
ast af lurgsýni og atorku eða því að verja fjár-
magni til þess rekstrar, sem mestunr hagnaði
skilar eigendunum — og þar nreð þjóðarbúinu.
Morgunblaðið gat unr það um daginn, að Is-
lendingar verðu senr svaraði 70 rnilljónum króna
á ári til kaupa á happdrættismiðum. Trú rrrín
er sú, að tvöföld eða þrefökl þessi upplræð rrrundi
fást til alnrenningshlutafélaga, senr vel væri að
staðið, og peningarnir nrundu konra frá flestum
fjölskyldum í landinu. Og þegar þær ættu fyrir-
tækin væri nýr grundvöllur skapaður að skiln-
ingi nrilli launþegans og fyrirtækisins. Þá væru
vissulega vonir til þess að setja nrætti niður al-
varlegar vinnudeilur, en síðast en ekki sízt ykist
frelsi borgarans, og sá grunnur treystist, senr
lýðræðið byggir á,
5
FRJÁLS VERZLU-N