Frjáls verslun - 01.04.1961, Blaðsíða 15

og ættu að greiða meira miðað við kaup í öðrum
greinum. Þetta má þó ekki örugglega taka í strang-
asta skilningi, þar sem stöðug sígandi ásókn á tak-
mörkuðum sviðum í senn getur mjög sennilega
örvað framleiðniaukninguna með því að skerpa
tilfinninguna fyrir kostnaði af vinnuaflsnotkun. Það
má því telja farsælast af flestum sökum að gefa
framleiðniaukninguna eftir til dreifingar eftir leið
launasamninga. Vandinn er að setja skorður við
það mark, án þess þó að fórna of rniklu til.
VerSbólgan og atvinnuleysið
Hins vegar er það nú orðið miklu meira umdeilu-
atriði, enda nær kjarna málsins, hversu sterkt sjálf-
ræði stéttasamtökin hafa um kaupákvörðunina, og
að hve miklu leyti þau eru á valdi markaðsafla,
þ. e. afstöðunnar milli framboðs og eftirspurnar eftir
vinnuafli í viðkomandi greinum. í skýrslum
Evrópunefndar Sameinuðu þjóðanna hafa t. d. árin
1955 og 1957 verið birtar tölur því til stuðnings,
að lítinn mun kauphækkunar um árabil sé hægt
að greina milli landa, er hafa mikið og lítið atvinnu-
leysi.
Um liitt bera skýrslur órækt vitni, að kauphækk-
anir fara verulega mishratt eftir athafnastigi á ýms-
um timum í ákveðnu landi. Samkvæmt rannsókn
á löngu tímabili í Bretlandi, næstum heilli öld,
var að jafnaði um 5—6% atvinnuleysi samfara
stöðugu kaupgjaldi, en um 2%% atvinnuleysi fylgdi
því, að hækkunin takmarkaðist við 2%. Með sam-
drætti virðist því mega hefta verðbólguna um sinn
eða hægja á henni, en reynslan virðist sýna, að
þau ár séu að miklu Ieyti glötuð hvað hagvöxt
snertir. Fyrirtækin hafa þá slæma aðstöðu til að
beita sér að framleiðniaukningu og fólk hefur and-
úð á henni. Onnur alvarlegasta hættan við þá að-
ferð er sú, að hagstjórnartækin eru ekki svo fín-
gerð, að þau leyfi nákvæman útreikning sam-
dráttar. Vestræn hagkerfi geta því með þessu móti
lent í alvarlegum kreppum, og þá er fleiri verð-
mætum hætt.
Því má heldur ekki gleyma, að á þessum tímum,
sem kenndir hafa verið við hæstu eftirspurn, hefur
sitthvað annað en bein eftirspurn orkað á hegðun
launainarkaðsins. Sumir þessara tíma hafa verið
stríðstímar eða annarra truflana, með tímabund-
inni dýrtíðarmyndun. Eftir nákvæmri athugun
reiknuðust kauphækkanir í Bretlandi 1951—1958
af slíkum völdum og sem fastar kröfur verulegum
mun hærri samanlagt en bein áhrif eftirspurnar.
Samkvæmt sömu rannsókn hefði hlutlaus eða
jafnvægiseftirspurn eftir vinnuafli verið um eða
undir 1%%, ef ætla mætti að markaðsöfl ein væru
í spilinu. En stöðugu kaupgjaldi reyndist, eftir áður
nefndri athugun, er einnig tekur til sama tíma,
fylgja um 5%% atvinnuleysi. Mismuninn, um 4%
atvinnuleysi, má að nokkru líta á sem mælikvarða
hins félagslega afls í spilinu. Svo mikið þyrfti til
að vega það upp.
Vegna mismunar milli atvinnuveganna er það
ráð að halda eftirspurn í skefjum ekki einfalt. Oft
halda stórir atvinnuvegir kröftum sínum óskertum
þrátt fyrir verulegt atvinnuleysi, er kemur niður
á öðrum greinum. Þar eru kaupkröfur gerðar og
við þeim orðið. Síðan smita þær út frá sér í krafti
félagslegs samanburðar. Norður-Ítalía er gott dæmi
um þetta, og eins sumar leiðandi greinar í Banda-
ríkjunum.
Röksemdir um, að kaup yfir taxta fari í vöxt,
er oft notuð til að sýna fram á, að eftirspurnin ein
ráði kaupgjaldi. Mikið af því, sem þannig er til
tekið, felur þó í sér afkastalaun og breytta gæða-
samsetningu vinnuaflsins. Slíkt bil milli taxta og
tekna myndast örast á tímum hárrar eftirspurnar,
en myndast þó stöðugt í vissum mæli. Sömuleiðis
virðist sú yfirbygging fylgja taxtabreytingum í
sama hlutfalli. Því ber engu síður að líta á þetta
sem hluta af kerfi launahlutfalla og mælir það með
fíngerðari og sveigjanlegri launahlutföllum í samn-
ingum milli samtaka launþega og vinnuveitenda.
Af rökum þessarar greinar verða ekki dregnar
neinar einfaldar ályktanir um bráðar aðgerðir. Til-
gangur hennar er ekki sá að vera innlegg í deiluna
um dægurmálin, heldur að leitast við að benda
nokkuð fram á veginn með þvi að ræða grund-
vallaratriði. í áður tilvitnaðri grein í riti Fram-
kvæmdabankans er miklu ítarlegar fjallað um þessi
atriði og borin fram hugmynd um kaupgjalds-
leiðréttingakerfi, er mætti beita til að halda verð-
festu án þess að hlutast til um hlutföllin milli launa
innbyrðis. Þau væru eftir sem áður háð gildi samn-
inga. Ekki er ástæða til að hrapa að slíkri lausn
fremur en öðru. En allt veltur á, að fullur skiln-
ingur ríki á því, hvernig vandamálið á rætur sínar
í félagslegum jarðvegi jafnt og efnahagslegum. Það
verður auðleystara með gagnkvæmum skilningi
milli stétta. Þann skilning þarf að efla með því að
mynda vettvang skoðanaskipta þeirra á milli, studd-
an nægum gögnum og upplýsingum um þau mál-
efni, er stéttirnar láta sig varða,
1«
FRJÁLS VERZLUN