Frjáls verslun - 01.04.1961, Side 30

sökum kafbátahættunnar, jukust siglingar til Amer-
íku. Lét Stefán ríkisstjórninni þá í té ýmis sam-
bönd, er hann hafði við Ameríku, m. a. við stærsta
hveitihring í Vesturheimi. Keypti Landsverzlunin
þaðan hveiti eftir það.
VI.
Á árunum 1907 til 1913 stundaði Stefán búskap
á Stóru-Reykjum í Mosfellssveit. Festi hann kaup
á jörðinni og hóf þar milcinn búrekstur, hafði milli
20 og 30 kýr í fjósi, og munu fá eða engin kúabú
hafa verið stærri í landinu á þeirri tíð.
Svo sem vænta mátti, gerði Stefán þarna ýmsar
umbætur og kom með nýjungar í sveitina. Á félags-
lega syiðinu gekkst hann fyrir stofnun „Menn-
ingarfélags fslands“, sem hafði það markmið, að
„þroska meðlimi sína að hugsa, ræða og rita um al-
menn mál“. Stefán var formaður þess. Hann var
einnig ritstjóri Fósturjarðarinnar, en það var blað,
sem félagið fór að gefa út. Spratt félag þetta í
fyrstu upp úr málfundafélagi, sem hann stofnaði
með heimilisfólki sínu, sem var um 20 manns.
Stefán seldi mjólkina til Reykjavíkur. Einnig
keypti hann mjólk af nágrannabæjunum, sem ekki
höfðu tök á að flytja mjólkina sjálfir til Reykja-
víkur. Akfær vegur frá Reykjavík lá þá ekki lengra
upp í Mosfellssveitina en að Grafarholti. Gekkst
Stefán fyrir því ásamt Helga bónda á Reykjum,
að vegur var ruddur frá Grafarholti að Reykjum.
Eftir það tók mjólkursala mjög að aukast þaðan
úr sveitinni til bæjarins. Auk margs konar endur-
bóta á jörð og húsum, tók hann að leggja akfæran
veg upp á fjall til þess að geta notað fjórhjólaðan,
stóran vagn til heyflutninga af engjum.
Uin þetta leyti bjó Stefán til fyrsta gaddavírs-
herfið, sem notað var hér á landi. Fann hann það
upp vegna þess, að hann vantaði verkfæri til að
herfa túnið með. Framleiddi hann talsvert af þess-
um herfum og seldi út um land.
VII.
Að lokum skal getið þeirra merku framkvæmda,
er Stefán hóf með því að leggja hitaveitu frá hver-
um í hús sitt á Reykjum. Mun það vera fyrsta
hitaveita á Islandi. Hann hafði lengi verið með
hugann við notkun hverahitans. Árið 1902 ritaði
hann grein í Hlín, þar sem hann ræðir ýmis aðkall-
andi inál, er þurfi að leysa, Reykjavík til gagns
og menningar. Ræðir hann þar um vatnsleiðslu
fyrir bæinn, hafnargerð, skipulag gatna og húsa, og
telur þar að heppilegt mundi að leiða heita vatnið
úr þvottalaugunum inn í bæinn.
Þóra Marta kennari, dóttir Stefáns, ritaði í Les-
bók Morgunblaðsins grein um þessa fyrstu hita-
veitu hérlendis. Er hér stuðzt við frásögn Þóru.
Stefán byrjaði á því að mæla hæð hvers eins
fyrir norðan Reyki, og mældist hann standa jafn-
hátt og efri hæð hússins. Þótti honum sýnt, að
þrýstingur vatnsins yrði nægur til að það kæmist
upp á neðri hæð hússins, í ofna til upphitunar, án
þess að þyrfti að dæla því upp.
Ilann byrjaði á verkinu vorið 1908. Lét hann
vinnumenn sina grafa skurð frá hvernum, yfir mýr-
ina og slakkann heim að húsinu. Til vatnsleiðsl-
unnar notaði liann einnar tommu víðar vatnspípur,
vafði þær með striga og hampi, til einangrunar,
lagði þær síðan í tréstokk. Var öll leiðslan nálega
2Yz km á lengd.
Heita vatnið var leitt inn í íbúðarhúsið, í mið-
stöðvarofna í öll herbergi á neðri hæð. Einnig rann
það úr krana í eldhúsi og var notað til matar, upp-
þvotta og alls, sem til þurfti. Var skolpleiðsla lögð
um leið frá vaski í eldhúsi. Vatnið var einnig leitt
inn í fjósið og rann þar úr krana í tunnur, var það
látið kólna í þeim og gefið siðan kúnum til drykkj-
30
FRJÁLS VERZLUN