Frjáls verslun - 01.04.1961, Blaðsíða 27

En þrátt fyrir hinn eldlega áhuga við margvís-
leg störf á þessum blómaárum ævi sinnar, var hann
aldrei nema hálfur maður í hinum nýja heimi.
Hann var sífellt með hugann heima á gamla land-
inu. Árum saman klingdi í eyrum hans, að ísland
væri því nær óbyggilegt land, svo að hver og einn,
er þaðan slyppi, mætti þakka sínum sæla. Svo
mátti heita, að ísland væri jafnan á dagskrá til
samanburðar við Kanada. Vesturfara-agentar, sem
nutu styrks og stuðnings Kanadastjórnar, héldu
mjög á loft gæðum Vesturheims. Þessi samanburð-
ur þar vestra, var sjaldan Islandi í vil, enda höfðu
margir útflytjendur frá Íslandi horfið frá vesældar-
ástandi, og voru því sízt í varnarham fyrir Island.
Stefán gat þó ekki hrundið frá sér þeirra hugsun,
að ísland væri ekki einungis vel byggilegt land,
heldur væri það sennilega jafnbyggilegt land og
Kanada. Og til þess að láta ekki hugsjónir og þrá
til gamla landsins villa sér sýn, tók hann að gera
reikningslegan og hagfræðilegan samanburð á vinnu
fólks og kjörum í báðurn þessum löndum.
í nokkur missiri safnaði hann skýrslum um at-
vinnu, en þó einkum um búnaðarhætti og afkomu
bænda í þessum löndum. Þegar liann hafði þau
gögn í höndum, gat hann gert hinn raunverulega
samanburð. í óprentuðum bæklingi, sem Stefán lét
eftir sig, segir hann m. a. um niðurstöður útreikn-
inga sinna: „Að því er vinnulaun bændanna í
Manitoba snertir, þá kom það út, að þeir fengu
mikið minna af flestum nauðsynjavörum þeim, er
þeir þurftu að kaupa, fyrir hver 100 pund í afurðum
búa sinna, lieldur en bóndinn á íslandi fékk þar
heima þá af sömu vöru fyrir sama megin af sams-
konar afurðum búa sinna.“
Þegar hann liafði þetta í höndum, þaggaði hann
ekki lengur niður heimþrá sína.
III.
Það var árið 1899, eftir 12 ára dvöl í Vestur-
heimi, að Stefán hélt til heimalandsins. Árið 1893
hafði hann gengið að eiga heitmey sína, Jóhönnu
Sigfúsdóttur. Var hún dóttir Þóru Sveinsdóttur og
Sigfúsar Péturssonar, er bjuggu í Skógargarði í
Nýja-íslandi, en þau höfðu farið af Fljótsdalshéraði
vestur árið 1877 og numið land við íslendingafljót..
Á þessum árum hafði verið látlaus fólksútflutn-
ingur frá íslandi vestur um haf. í byggðum íslend-
inga í Kanada fjölgaði mjög ört og íslendingaborgin
Winnipeg hafði vaxið að sama skapi. Þar voru nú
um 40 þúsund manns. Atvinnulíf og menningarlíf
var í blóma. Úti um sveitir Manitoba hafði hagur
margra batnað, og komið var yfir rnestu örðugleika
landnemanna.
Það mátti því til nokkurra tiðinda teljast, er
Stefán tók sig upp og hélt frá því framfaralandi,
alfarinn heim.
Hinn 18. febrúar 1902 flutti Stefán B. Jónsson
fyrirlestur í Reykjavík, er hann nefndi: ísland og
Ameríka. Vel hefði mátt ætla, að maður, sem hafði
snúið baki við Vesturheimi til ]>ess að setjast aftur
að á fósturlandinu, bæri hinu framandi landi ekki
of vel söguna. En það var öðru nær. Hann bar
löndum Ameríku vel söguna, en jafnframt sýndi
hann frarn á, að ísland hefði líka mikla kosti og
gæti framfleytt þjóðinni til betra lífs en hún hafði
áður þekkt, þ. e. a. s. efnahagslega. Iíann hélt því
frarn, að ísland væri „aðdáanlega gott land“, og
hvatti þjóðina til þess að hagnýta kosti þess og
auðlindir til hins ýtrasta. Og i því sambandi mælti
hann þessar minnisverðu setningar:
„Látum þá fara til Ameríku óhindraða, sem
þangað vilja fara. En látum þá hafa svo margs
að minnast, látum þá hafa svo mikils að
sakna, að þeir komist hvergi nema heim
aftur, þegar þeir að skilnaði hvarfla augum
til hlíðarinnar.“
Þetta var hið jákvæða og sígilda innlegg Stefáns.
Og hvað gerði hann svo sjálfur?
IV.
í tímarit sitt, Stjörnuna, skrifaði hann um frysti-
hús og íshús. Voru það leiðbeiningar um byggingu
slíkra húsa. Taldi hann mikla nauðsyn fyrir Is-
lendinga að koma sér upp frystihúsum til þess að
geyma þar síldina sem nýja til beitu, en auk þess
til að verja ýmis matvæli skemmdum.
Þá setti Stefán fram hugmyndina um að nota
straumferjur á ám á íslandi. Hann lýsti þessu svo:
„Straumferjur eru að því leyti líkar svif-ferjum,
að þær berast fram og aftur yfir um, af afli straums-
ins. En svo eru þær hentugri að því leyti, að þeim
má auðveldlega koma fyrir allsstaðar, þar sem þörf
er fyrir nokkra ferju, ef annars straumur er nægi-
legur.“
Hann skrifaði frá Winnipeg til einstakra manna
og blaða hér heima til þess að vekja athygli á þdss-
ari hugmynd. Jafnframt bauðst hann til að „gera
ferjur fyrir tiltekið afarlágt gjald“. En hann fékk
ekkert svar.
FHJÁLS VBBILCN
27