Frjáls verslun - 01.04.1961, Blaðsíða 13

lingsins. Niðurstaða þessara kenninga var hvatn-
ing til byltingar. Sú kenning hefur haft sterk og
víðtæk áhrif á mótun verkalýðshreyfingarinnar og
alla stefnu hennar fram til þessa dags. En það er
hverjum manni augljóst, sem vill byggja upp á nú-
verandi þjóðskipulagi og vinna að betrun þess,
hversu nauðsynlegt er, að svo áhrifamikil samtök
sem verkalýðshreyfingin, séu ekki byltingarsinnuð
í starfi sínu. Séu þau það, verður tæplega neinum
rökum við komið, og flestar tilraunir til samstarfs
eru unnar fyrir gíg. En það er jafnljóst öllum, sem
þekkja til hugsunarháttar verkafólks, að frumskil-
yrði þess, að samtök þeirra séu ckki byltingarsinnuð
er, að þjóðskij)ulag það, sem byggja skal á, viður-
kenni í orði og verki ýmsar félagslegar grundvallar-
forsendur, en líti ekki á almenning fyrst og fremst
sem leiksoppa og auðgunartækifæri fyrir slyngustu
einstaklingana.
Ég hef talað um málamiðlun og sættir milli ein-
staklingshyggju og félagshyggju, efnahagsafla og
félagslegra afla, en livaða ný sannindi eru þetta,
í hverju er slík málamiðlun fólgin? Ég hef ekki
gefið mér ráðrúm til að rekja ,á hvern hátt hið
gjörsamlega sjálfvirka viðskiptakerfi einstaklings-
hyggjunnar, „laissez faire“-kerfið, var í eðli sínu
misheppnað og fór út um þúfur. Stéttabaráttan og
stéttasamtökin voru söguleg nauðsyn og hlutu að
verða til. Þar með var úr sögunni hin auðvelda að-
lögun verðfyrirbæra að peningagrundvellinum, sem
hvort eð var var ekki nægilega auðveld, auk þess
sem kerfið var háskalega óstöðugt og á margan hátt
miskunnarlaust. En einmitt við það, að slíkt kerfi
fór út um þúfur, hófst ferill þeirra málamiðlunar,
sem hér urn ræðir. Peningamálin komust undir
opinbera stjórn, og þeim er stjórnað eða hægt að
stjórna með félagsleg markmið fyrir augum.
Togstreita meginsjónarmiðanna snýst svo um
þennan hverfipunkt: að hve miklu leyti á þessi
opinbera stjórn og aðalábyrgð að verða tilefni til
frekari afskij)ta. Hinar félagslegu kröfur eru þær,
að stuðlað sé að miklum framleiðsluvexti og að
sem mest af honum komi hinum breiða almúga til
góða í kauj)i fyrir algengustu vinnu, að mismunur
tekna miðist aðeins við það, sem er nauðsynlegt
til að laða fram krafta einstaklinganna til þjónustu
við almenning, að allur almenningur verði í ein-
hverju formi þátttækur í eign framleiðslufjármun-
anna og njóti þar með vaxandi áhrifaaðstöðu og
virðingar. Jafnframt er uppi sú krafa, að fjármagni
og framtaki sé dreift, um landsbyggðina, en fólk
FHJÁne VtiRZLUN
neyðist ekki til búferlaflutninga í atvinnulcit, nema
það þjóni greinilega efnahagslegum tilgangi. Skyld
krafa er sú, að fólk sé ekki látið gjalda þcss að
marki, þótt það vinni í samdráttaratvinnugreinum,
ef þær greinar eru nauðsynlegar sem fyrr.
Viðhorf einstaklingshyggjunnar eru hins vegar
þau, að ekki skuli ganga lengra en að skapa með
almennustu þáttum peningamála og opinberra fjár-
mála æskilegt andrúmsloft fyrir fjörugt athafnalíf
og öra framþróun, en annars skuli leikvangurinn
gefinn einstaklingunum eftir til þess að þcir fái
notið sín í áreynslu skapandi kraftar, þroskun
liæfni sinnar og manngildis, og forsjá velferðar
sinnar, er sé bezt borgið í þeirra höndum.
í framkvæmd hafa stjórnarvöld vesturlanda þreif-
að fyrir sér í bilinu milli þessara meginviðhorfa,
án þess að taka skýra afstöðu til þess, á hverju
málamiðlunin milli þeirra skuli byggjast. Stjórn-
málaflokkarnir sem slíkir taka að sjálfsögðu skýrari
afstöður og tala meir hver frá sínum enda. Mönn-
um virðist vera nokkuð gjarnt á það, er þeim þykir
saltið vega full mikið til annarrar áttarinnar, að
þeytast alveg yfir á hinn endann og tala þar annað
hvort sem algjör efnahagslegur stjórnleysingi eða
sem alvís landsfaðir og ofstjórnarsinni. Það er hlut-
verk sannrar stjórnvizku, að finna þarna mála-
miðlun, en hlutverk hagfræðinnar að smíða hin
„analytisku“ tæki, eða haggreiningartæki, er gera
slíkar lausnir mögulegar.
Kenningar Keynes leystu ekki vandann
Um skeið töldu menn, að kenningar Keynes væru
slíkt tæki, er fullnægði þörfum manna. Jafnvægi
fullrar atvinnu virtist í bili leysa allan vanda og
sú hugsun hefur síazt inn í kennslubækurnar og
ráðið uppfræðslu heillar kynslóðar hagfræðinga. En
þótt Keynes þættist sýna fram á, að klassiska kenn-
ingin væri formlega röng, felur hún í sér svo mikil-
væg grundvallarsannindi, samgróin þróunarstigi og
stjórnarháttum hins vestræna heims, að af henni
mátti ekki hendi slej)j)a. Því varð fljótlega til
eins konar samsuða þessara kenningakerfa, rök-
fræðilega ekki fullnægjandi, en þó mjög gagnleg sem
grundvöllur stefnu og starfs við að breyta efna-
hagslífi stríðs og kreppu í eðlilegt horf og búa í
haginn fyrir velfcrðarþjóðfélag nútímans. En fyrir
það vaxtarskeið, er við tekur, er þessi samsuða
varla fullnægjandi.
Þótt menn hafi orðið að bjargast við þetta
13