Frjáls verslun - 01.04.1961, Page 12

hagvöxtur og verðfesta mætast. Afar mikilvægt er
að gera sér grein fyrir því, hvernig bezt megi sam-
eina þessa tvo höfuðkosti.
Einstaklingshyggja og félagshyggja
Anðvelt er að skipta mönnum í flokka eftir megin-
viðhorfum, eftir því hvort þeir meta milcils festu
hins peningalega mælikvarða eður ei. Verðfestan
er mikilvæg fyrir reglulega starfshætti skipulags
einkaeignaréttar, mikilvæg til þess að menn geti
verið þátttakendur með margvíslegum hætti í fjár-
mögnun framkvæmda og framleiðslu, einkum út
frá því viðhorfi að safna dreifðri þátttöku fjöl-
margra einstaklinga. Aftur á móti skipta mikilvæg-
ustu eigindir peningakerfisins í tíma og rúmi, eins
og ég hefi leyft mér að orða það, litlu máli frá
sjónarmiði þeirra manna er líta svo á, að öll fram-
leiðslutæki eigi að vera í óskiptri félagslegri sam-
eign.
Eftir leiðum, sem hér yrði of langt að rekja (sjá
„Úr þjóðarbúskapnum“, 7. hefti) hef ég komizt að
þeirri niðmstöðu, að með því að leiða saman
meginsjónarmið einstaklingshyggju og félagshyggju,
meta gildi þeirra í innbyrðis samhengi og leita
málamiðlunar þeirra, megi komast næst því að
leysa þetta meginvandamál að sameina verðfestu
og hagvöxt. Svo andstæð eru þessi tvö megin sjón-
armið í eðli sínu, eins og tveir pólar á sama hnetti,
að menn eiga oft mjög erfitt með að gæta jafn-
vægis milli þeirra í rökum sínum. Þetta er alls ekki
svo að skilja, að þjóðfélagið, allra sízt íslenzkt
þjóðfélag, sé byggt upp á öðru sjónarmiðinu ein-
göngu, en einmitt vegna þess að þjóðfélagið byggir
á merkilegri blöndun þessara sjónarmiða, er áríð-
andi að verða ekki gripinn af því óþoli að byggja
alla stefnu sína á öðru þeirra.
Einstaklingshyggjan miðar nánast að því, að
hver maður bjargi sér sjálfur og fjölskyldu sinni,
en varði sem minnst um aðra. Maðurinn er talinn
geta skapað örlög sín sjálfur, hver er sinnar eigin
gæfu smiður. Klassiska hagfræðin var raunar hvað
þetta snertir á báðum áttum, en arftakar hennar í
borgaralegri hagfræði, eða háskólahagfræði, snerust
fljótlega á þessa sveifina, a. m. k. í vali viðfangs-
efna sinna. Þau mih'kuðust af þessu viðhorfi. Fræða-
kerfinu var ætlað að sýna, á hvern hátt hver mað-
ur gæti verið sinnar gæfu smiður. Sýnt var fram
á, hvernig tekjuskiptingin og hlutskipti manna
stjórnaðist af eins konar náttúrulögmálum og réðist
af dugnaði þeirra og framsýni. Lögð var áherzla á
það, hvernig menn gætu með persónulegum dugn-
aði, atorku, sparsemi og framsýni bætt hlutskipti
sitt. í efnahagslífinu líkt og í náttúrunni rikti eðli-
legt jafnvægi og væri varhugavert að raska því
jafnvægi með sameiginlegum átökum. Þessi viðleitni
gekk raunar svo langt, að reiknað var með, að
opinber hagstjórn væri að mestu óþörf, að öðru
leyti en því að greiða fyrir samgöngum. Þetta kom
meðal annars fram í því, að mönnum var meinilla
við að nokkuð væri opinbert við peningakerfið.
Peningakerfið varð að koma frá náttúrunnar hendi
og það átti svo að segja að stjórna sér sjálft, en
gert var ráð fyrir, að viðbrögð einstaklinganna
við breytingu peningamagns væru svo liðug, að
ekki kæmi að sök, þótt það væri tilviljunum háð.
Félagshyggjan, getum við' sagt, byggist á tveim
meginþáttum. Annars vegar á vissum frumlægum
eiginleikum mannsins, hins vegar á rökum þeim, sem
dregin eru af efnahagslífinu og efnahagsþróuninni.
Hinar frumlægu eða uppruna forsendur eru senni-
lega mjög misþroskaðar með mönnum, og er helzt
talað um þær í eftirmælum. Þessi frumlæga félags-
hyggja byggist á því, að maður er manns gaman,
að maðurinn finnur hjá sér þörf til að lifa einhverju
öðru en sjálfum sér. Finnur, að hann er hluti af
stærri heild og að hann hefur skyldu til að vinna
þeirri heild sem mest gagn hann má, og ánægju af
að gera það.
Málamiðlun en ekki bylting
Félagshyggja, sprottin af efnahagslegum og sögu-
legum rökum, á rót sína að rekja til þeirrar vissu,
að hin skapandi öfl framvindunnar séu svo sterk,
að einstaklingurinn sé fremur leiksoppur í hendi
þeirra heldur en sjálfstæður gjörandi. Marxisminn
er heilsteyptasta kerfi slíkra kennisetninga og jafn-
an tekinn sem dæmi. Meginrök marxismans voru
og eru þau, að mennirnir sogist í stríðum straumi
inn í deiglu umbreytinganna, hvort sem þeim er
það ljúft eða leitt. Kjör alþýðustéttanna í kapital-
isku þjóðfélagi stjórnist af engu öðru en því, hve
vcika aðstöðu þær hafi, en hvorki af náttúrulög-
máluin né neinni tegund réttlætis. Kenningakerfi
marxismans um starfshætti hin kapitaliska þjóð-
félags er að vísu þéttsetið villum og firrum, en engu
að síður hafa þessar kenningar sett fram á sann-
færandi hátt hina merkilegu staðreynd um öfl
efnahagsframvindunnar ofar áhrifamætti einstak-
12
FRJÁLS VERZLUN