Frjáls verslun - 01.04.1961, Blaðsíða 14

í framkvæmd, hafa háskólar, rannsóknastofnanir
og sjálfstæðir fræðimenn prófað sig áfram með nýjar
kenningar og svokölluð módel, vaxtarmódel og fjöl-
greinamódel. Margt merkilegt kemur fram í þessum
rannsóknum, er varpar ljósi á orsakasamhengi efna-
hagsmálanna, en þó fátt, er nefna mætti kenni-
setningar eða algild lögmál. Enda er miklu síður
að vænta slíkra niðurstaðna frá nútíma hagfræði
heldur en hins, að smíðuð séu haggreiningartæki,
er auðvelda mönnum hagstjórn út frá grundvallar-
forsendum, er menn velja sér. Allsherjarjafnvægi
Keynesismans er orðið of gróft og myndar ekki út af
fyrir sig óyggjandi vísindalegan stefnugrundvöll
fremur en fyrri jafnvægiskenningar. 1 hagkerfinu
ríkja ekki ein jafnvægisskilyrði, heldur mörg mis-
munandi eftir atvinnuvegum og landshlutum. Stöð-
ugar umbreytingar, samsetningarbreytingar eru í
gangi, mishraðar, einkum eftir hraða hagvaxtarins,
og verða af þeim sökum gagnverkanir milli hinnar
þríþættu flokkaskiptingar þjóðarframleiðslunnar;
eftir ráðstöfunarflokkum, eftir atvinnugreinum og
eftir tekjuskiptingu milli stétta, starfshópa og ann-
arra aðstöðuhópa. Þetta kemur ekki sízt fram í
því, að vandamál landshlutajafnvægis er víðast
talið brýnt vandamál, en þó vantar í rauninni
fræðilegan grundvöll til lausnar því máli. Sam-
kvæmt eldri kenningum og samsuðu þeirra við
Keynesismann ætti að láta þau mál eiga sig til
þess að tryggja beztu ráðstöfun framleiðsluafla og
vcrkaskiptingu þeirra. En nú er talið fullt eins
víst, að þessir innanlandsþjóðflutningar eflist af
sjálfum sér, jafnframt þvl að hafa aðlögunargildi
svo sem áður var gert ráð fyrir. Krafan um fulla
atvinnu í einhverju landi er félagsleg krafa. En
hvað er eitt land í þeim skilningi, ef því er að
skipta? Er það t. d. Skotland eða Bretland allt,
Austurland eða ísland? Félagsleg krafa gerir ráð
fyrir einhverri félagsheild, sem er lögð til grund-
vallar. Svarið er því að nokkru komið undir styrk-
leika hinnar félagslegu samkenndar og áhrifasvæði
hennar. Sennilega er betra að viðurkenna, að þarna
sé einhver stigsmunur til, heldur en að viðurkenna
allt eða ekkert.
Tímabundið jafnvægi
Þótt sleppt sé margbrotnum skilyrðum lands-
hluta og atvinnuvega, heldur aðeins rætt um fyrir-
bæri á landsmælikvarða, er hægt að ræða um
tímabundið jafnvægi í ýmsum skilningi. Einkum
er átt við eftirtalin atriði: að athafnastig haldist.
óbreytt, helzt við fulla atvinnu eða sem næst því,
að hagnaður haldist hlutfallslega óbreyttur, eða
með öðrum orðum hvorki myndun né hjöðnun
dýrtíðar, að kaupgjald haldist stöðugt, eða loks að
verðlag haldist stöðugt, en því skilyrði fylgir raun-
ar það, að hækkunarviðleitni kaupgjalds fái nokkra
útrás, eftir því sem framleiðniaukning og möguleg
hjöðnun hagnaðar leyfir. Engin leið er að skil-
greina framvindujafnvægi, þ. e. allt annað en jafn-
vægi í stöðnun, með einni saman skírskotun til
heildarframboðs og eftirspurnar eftir vörum og
þjónustu eða eftir fjármagni, án skírskotunar um
leið til ofangreindra atriða. Er því betra að skil-
greina jafnvægisskilyrðin svo sem hér er gert, og
skilja frá því til sérstakrar meðferðar, hvort að-
eins framboð á og eftirspurn eftir vörum og þjón-
ustu vegast á um þessi mörk eða fleiri öfl koma til
skjalanna.
Jafnvægishugtakið er öflugt haggreiningartæki.
einkum þegar ekki leikur vafi á um hvaða öfl vegast
á. En það er ekki markmið í sjálfu sér, og er því
réttara að setja markmiðin fram með skírskotun
til framþróunar og festu, svo sem gert er í upphafi
þessarar greinar. Síðustu tvö framangreindra jafn-
vægis.skilyrða stangast á við venjuleg skilyrði, en
hvort þeirra gæti farið saman við hin tvö. Þó er
engan veginn hægt að fullyrða, án þess að frekari
rök komi til, að þau hljóti að fara saman. ÖII
jafnvægisskilyrðin eru leidd af kröfunni um festu
og öryggi, hið fyrsta í atvinnu, hin þrjú í verð-
fyrirbærum. Ef ekkert lægi meira á bak við, væri
ef til vill auðvelt að uppfylla þau í sameiningu.
En kröfuna um framþróun er ekki auðvelt að
binda í jafnvægisskilyrði. Setjum svo, að skilyrði
fullrar atvinnu leysi úr læðingi sterkar framþró-
unarkröfur, bornar fram af samtakamætti. Þar með
eru á burtu líkindin fyrir því, að hægt sé að sain-
eina kosti fullrar atvinnu og verðfestu með stjórn
eftirspurnar og markaðsafla einni saman, og sami
vafi leikur á, að hægt sé að sameina öran hagvöxt
og örugga verðfestu með þeim aðferðum einum
saman.
Nú orðið er lítill ágreiningur um það, að verð-
lagið myndist á grundvelli þess kaupgjalds, er greiða
þarf, þar sem það er hinn eini sanni takmarka-
kostnaður (breytilegi kostnaður). Af þessu ætti
jafnframt að leiða það, að kaupgjaldsbaráttan sé
þýðingarlaus fyrir launþegastéttina í heild, nema að
því leyti að eyða undirborgun í greinum, er gætu
14
FRJÁLS VERZLTJN