Frjáls verslun - 01.07.1961, Blaðsíða 3

Beiriasta leiðin til að leita svars við spurning-
unni um þjóðhagslegt gildi iðnaðarins er að kanna
samkeppnisaðstöðu hans gagnvart erlendunr vörum,
sem til landsins eru fluttar. Sé hann fær um að
standast slíka samkeppni án sérstakrar aðstoðar,
þarf ekki frekari vitna við um þjóðhagslegt gildi
hans. Njóti hann hins vegar verndar í einu eða
öðru formi, fer málið að vandast, og crfitt eða jafn-
vel ókleift getur reynzt að gefa ákveðið svar. Er
þá um það eitt að ræða að kanna, hve mikill vernd-
in er og reyna að færa líkur að því, hvernig við-
komandi grein mundi farnast án hennar. Niður-
staðan varð því sú, að athygli nefndarinnar beindist,
frá upphafi mjög að því að kanna samkeppnisað-
stöðu iðnaðarins og tollvernd lians. Kom hér einnig
til að fríverzlunarmálið fyrra, þ. e. a. s. urnræð-
urnar um allsherjarfríverzlunarsvæði Evrópu, stóðu
sem hæst, þegar nefndin hóf aðalstarf sitt haustið
19;58. Þótti því cðlilegt, að hi'in beindi athugunum
sínuni að því, liver áhrif fríverzlunin mundi geta
haft á íslenzkan iðnað, og liver samkeppnisaðstaða
hans væri gagnvart erlendum iðnaðarvörum.
Eftir þennan inngang mun ég nú snúa mér að
því að rekja nokkur meginatriði nefndarálitsins.
Fjöldi iðnverkafólks
Fyrsta viðfangsefni nefndarinnar var að kanna
fjölda þess fólks, sem starfar að iðnaði. Síðustu
manntalsskýrslur um það efni eru frá árinu 1950.
Samkvæmt þeim hafði 21% þjóðarinnar þá fram-
færi sitt af hvers konar iðnaði, eða 30.200 manns.
Af þessum fjölda hafði 9390 eða 0,5% af heildar-
fjölda þjóðarinnar framfæri af iðnaði úr sjávaraf-
urðum og landbúnaðarafurðum, en athugun á þeim
iðnaðargreinum taldi nefndin utan við verksvið sitt.
Innan verksviðs síns taldi nefndin hins vegar allar
iðnaðargreinar, sem vinna að meira eða minna
leyti úr innfluttum hráefnum, en af þeim höfðu
20.810 manns eða 14,5% þjóðarinnar framfæri sitt
árið 1950.
Til þess að reyna að fá nýrri upplýsingar kann-
aði nefndin tölur um fjölda vinnuvikna í iðnaði
eftir skýrslum um tryggðar vinnuvikur bæði 1950
og 1957, en það voru nýjustu tölur, sem þá lágu
fyrir. Samkvæmt því hafði verið um að ræða 10,7%
fjölgun starfsfólks í þessum iðnaðargreinum á ár-
unum 1950—1957, en miðað við óbreytta hlutfalls-
tölu framfærðra og óstarfandi fólks og með tilliti
til fjölgunar þjóðarinnar, benti þetta til þess að
starfandi fólki í iðnaði hafi fækkað hlutfallslega
miðað við aðrar atvinnugreinar á árunum 1950—
1957, eða úr 14,5% í 13,8%. Á sömu árum fjölgaði
fólki gífurlega í þeim iðnaði, sem vann úr innlend-
um afurðum, en það mun hafa stafað af aukningu
frystiiðnaðarins fyrst og fremst. Fjölgaði vinnuvik-
um í þessum greinum iðnaðar um 66,1% á árunum
1950 til 1957.
Hin hlutfallslega fækkun fólks í iðnaðinum, sem
þessar tölur benda til, virðist ekki renna stoðum
undir þá skoðun, að iðnaðurinn hafi á þessum ár-
um verið að bæta aðstöðu sína á kostnað annarra
atvinnugreina. — Það skal tekið fram, að þegar ég
nú og síðar tala um iðnaðinn, á ég aðeins við þann
hluta hans, sem athuganir nefndarinnar náðu til,
þ. e. allan iðnað annan en vinnslu sjávarafurða
og landbúnaðarafurða. Það vill svo vel til, að þessi
notkun hugtaksins er í samræmi við það, sem al-
mennast mun vera.
Til þess að fá frekari grundvöll til þess að rniða við
athuganir varðandi vinnuaflsnotkun iðnaðarins, var
horfið að því ráði, að gera sérstakt manntal í iðn-
aðinum, er byggðist á launamiðum skattstofunnar,
en þar á að vera tilgreindur bæði aldur og kyn
alls starfsfólks. Náði þetta manntal eingöngu til
Reykjavíkur, Ilafnarfjarðar og Akureyrar, en á
þeim stöðurn eru um 80% iðnaðarfólks. Niðurstaða
þessarar talningar var sú, að fjöldi starfsfólks í
þessum hluta iðnaðarins væri árið 1957 10474, þar
af 6941 karlmaður og 3533 konur. Einnig fengust
tölur um aldursskiptinguna, sem ég mun ekki rekja.
Samkeppnisaðstaða iðnaðarins
Nú var það næsta verkefni nefndarinnar að
kanna, hvort unnt væri að skipta iðnaðinum og þar
af leiðandi starfsfólki hans eftir samkeppnisaðstöðu
einstakra iðnaðargreina. í þessu skyni flokkaði
nefndin iðnaðargreinar í tvo flokka.
1. Náttúrlega verndaðan iðnað og iðnað, sem er
nægilega samkeppnishæfur til að þurfa ekki toll-
vernd.
2. Iðnað, sem ekki nýtur náttúrlegrar verndar,
en er verndaður af tollum eða höftum.
Það er ástæða til þess að ræða þessa skiptingu
nokkru nánar.
Með náttúrlega vernduðum iðnaði er átt við
þann iðnað, sem vegna staðsetningar sinnar hér á
landi nýtur nægilegs liagræðis í samkeppni um við-
skipti á íslenzkum markaði til þess að geta staðizt
erlenda samkeppni án frekari verndar. Náttúrleg
vernd getur legið í ýrnsu.
í fyrsta lagi flutningskostnaði. Á sunium vörum
er hann nægilega hár til að útiloka samkeppni er-
lendis að. Til dæmis má taka framleiðslu gos-
drykkja. Hliðstæðar ástæður gilda einnig um flestar
viðgerðir.
2) Sumar vörur eru svo forgengilegar, t. d. nýtt
brauð, að það útilokar samkeppni.
3) Oft er nálægð við markaðinn nauðsynleg af
ýmsuin hagkvæmnisástæðum, t. d. varðandi prent-
un.
FHJÁLS VEHZLUN
3