Frjáls verslun - 01.07.1961, Síða 10

Dr. Jakob Sigurðsson:
Mér skildist, þegar fyrst
var á það minnzt við mig
að taka þátt í þessum um-
ræðum, að ætlunin væri að
fjalla um skipulag útflutn
ingsverzlunarinnar yfirleitt,
fremur en aðeins um sölu á
frystum fiski, svo sem síðar
mun hafa verið ákveðið og
um er getið í fundarboði.
Sannleikurinn er líka sá, að
í sumum öðrum greinum útflutningsins hagar svo
til, að ég hefði talið, að ekki væri síður ástæða til
þess að um þau mál væri rætt. — Iíins vegar má
auðvitað segja, að svipuð grundvallarsjónarmið
gildi að vissu leyti, hver grein útflutningsins sem
í hlut á, og það, sem teljast verði hagkvæmast að
því er snertir eina vörutegund, hljóti að einhverju
og oft að verulegu leyti að eiga við um aðrar.
Það þarf tæplega að lýsa því hér, hvernig skipu-
lag sölunnar á helztu útflutningsafurðum okkar er
í höfuðdráttum. Eftir vörutegundum er þetta tals-
vert breytilegt, allt frá algerri, lögverndaðri einka-
sölu á saltsíld og vissum öðrum síldarafurðum;
og einkasölu, sem þó er ekki að forminu til lög-
vernduð sem stendur, svo sem er um saltfisk; og til
algjörs frelsis, sem þó er háð útflutningsleyfum og
ákvæðum um lágmarksverð, eins og gildir um fiski-
mjöl, skreið og vmsar smærri vörutegundir.
Sölu á frysta fiskinum annast, svo sem kunnugt
er, tveir aðilar, Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna og
Samband ísl. samvinnufélaga. Lagalega njóta þessi
samtök engra sérréttinda, en einhvern veginn hafa
þau eigi að síður svo sterk ítök í hjörtum þeirra,
sem með útflutningsmál fara af hálfu hins opinbera,
að vægast sagt verður að telja mjög erfitt fyrir
aðra að fá leyfi til þessa útflutnings.
Það má auðvitað deila um það endalaust, hvert
sé hið hentugasta skipulag útflutningsverzlunarinn-
ar. Hver hlutur hefir til síns ágætis nokkuð, og
hægt er að færa rök með og á móti flestum þeim
skipulagsformum, sem til greina koma. Ég fyrir
mitt l^yti vil strax slá því föstu, að ég tel ýmiss
konar samtök framleiðenda og útflytjenda bæði
eðlileg og sjálfsögð. — Þessi stétt manna hér á
landi er talsvert sundurleitur hópur. Margir þeirra
eru dreifðir út um strendur landsins og hafa ærn-
um störfum að gegna við sjálfa framleiðsluna. Þess
utan hafa þeir af öðrum ástæðum enga aðstöðu
til þess að fylgjast með því, sem gerist í hinum
ýmsu markaðslöndum né möguleika til þess að
stunda erlend viðskipti. Samtök þeirra inubyrðis
eru þeim, auk þessa, grundvöllur til vissrar valda-
aðstöðu í þjóðfélaginu, gagnvart ríkisvaldinu og
gagnvart öðrum stéttum, hagsmunasamtökuin o. s.
frv. — Og ekki sízt veita slík samtök þeim aðstöðu
til beitingar sameiginlcgs fjármagns á allt annan
og víðtækari hátt en annars væri um að ræða.
Ég held meira að segja að færa mætti sterk rök
fyrir því, að algjör einkasala á liverri vörutegund
væri, gagnvart viðskiptamönnum, langsterkast.a
fyrirkomulagið, svo framarlega sem slík einkasala
neytti aðstöðu sinnar að öllu leyti á ákjósanlegasta
máta og án alls tillits annars en þess að vinna landi
og lýð allt það gagn, sem hún framast mætti, — og
ef henni væri jafnframt stjórnað af mönnum, sem
örugglega væru öðrum færarimn að ná því háleita
takmarki. — Það er nú hins vegar rótgróin cðlis-
hvöt manna, eða kannskc ávani, byggður á nauð-
syn og reynslu, að vantreysta óskeikulleika náung-
ans, og meðal annars þess vegna munu a. m. k. hér
vera fáir formælendur slíks fyrirkomulags. — Við
höfum þetta einkasölufyrirkomulag, eins og ég sagði
áðan, formlega í síldarútflutningnum, og gengur
það jafnvel svo langt, að þegar einstaklingur hefir
hafið framleiðslu á nýrri vörutegund, sem áður hef-
ir ekki verið flutt út, og fundið fyrir hana álitlega
markaði, þá er honum snögglega bannað að halda
slíkum útflutningi áfram, og svo fyrir mælt, að
annaðhvort feli hann sig föðurlegri forsjá hinna
vísu stjórnenda einkasölunnar eða hætti öllum að-
gerðum! — Og þetta gerist jafnvel nú, á tímuvn
„frelsis“ og „viðreisnar“.
í saltfiskinum er málum svo komið, og hefir
verið að mestu leyti síðan Sölusamband ísl. fisk-
framleiðenda var stofnað, að ég held upp úr 1930,
að það hefir einkasölu á saltfiski, oftast að form-
inu til algjöra og opinberlega staðfesta, en t. d.
nú sem stendur ekki beinlínis staðfesta, en þó
þannig tryggða í verki, að aðilar, sein óskað hafa
eftir leyfi til að flytja út saltfisk, jafnvel á verulega
hærra verði en fengizt hefir annars staðar þá stund-
ina, hafa ekki fengið slíkt leyfi.
Stofnanir þær, sem hafa með höndum útflutning
á frystum fiski, hafa ekki lagaleg sérréttindi til þess-
arar starfsemi, en í rauninni mun það þó oftast hafa
verið svo, að öðrum hefir reynzt erfitt eða ógerlegt
að fá lcyfi til þessa starfs, og tel ég þá ekki undan-
tekningartilfelli, þar sem um hefir verið að ræða
10
frjáls verzlun