Frjáls verslun - 01.06.1976, Qupperneq 21

MarkaðsverzUin í Bandaríkjunum. Þessar verzlanir hafa haft á
boðstólum mikið úrval alls kyns varnings, sem seldur hefur verið
á lágu verði. Sums staðar þurfa viðskiptamenn að kaupa við-
skiptakort til að njóta beztu kjara.
um að sýna peningaveldi sitt.
Tímabilið var kallað „Gullöld-
in“ og „Óhófstíminn“. Hjá
þeim auðugustu birtist þetta í
skemmtisnekkjum, búgörðum,
partíum og fjáraustri sem stað-
festi mikil peningaráð en ekki
góðan smekk. Skömmu upp úr
síðustu aldamótum kallaði hag-
fræðingurinn Thorstein Veblen
þessa tilburði „sýndarneyzlu",
sem fólst í að sýna getu til að
sólunda auðæfum á svo hrika-
legan hátt.
§ Þörf fyrir fleiri
kaupendur
Þegar framleiðsluvél lands-
ins komst á fulla ferð jókst
þörfin fyrir að ná til stórra
hópa kaupenda. Auglýsinga-
gerð varð sérhæfð atvinnugrein,
upphaflega fyrir tilstuðlan blað-
anna. Bandarískum fréttablöð-
um fjölgaði úr 72 árið 1790 í
rúmlega 5000 árið 1860 og vöxt-
ur þeirra varð stöðugt háðari
auglýsingunum. Það var árið
1869 sem N.W. Ayer, stofnandi
fyrsta auglýsingafyrirtækisins
í Bandaríkjunum, sérhæfði sig
í að selja auglýsingapláss í dag-
blöðum. Þegar þessum viðskipt-
um hans óx fiskur um hrygg,
fór Ayer að kaupa dálkaplássið
í blöðunum sjálfur í heildsölu
og seldi síðan viðskiptavinum
sínum. Áður en langt um leið
hóf Ayer að gera auglýs-
ingaáætlanir og kaupa rými í
dagblöðum til að hrinda þeim í
framkvæmd.
Nýjar aðferðir við smásölu
kröfðust nýrrar auglýsinga-
tækni. Fyrsti „verzlunarprins-
inn“ í Ameríku, Alexander T.
Stewart, írskur innflytjandi,
breytti hefðbundrium starfsað-
ferðum smásölunnar. Árið 1823
opnaði hann verzlun í New
York, þar sem hann gerði til-
raun með að bjóða vörur á
föstu verði og kom til móts við
óskir kaupenda. Síðar kom
Stewart upp undir einu þaki
einni verzlun, sem var samsafn
sérverzlana eins og þær höfðu
gerzt. Þetta var fyrsta verzl-
unarmiðstöðin í nútímaskiln-
ingi. Hún varð svo fræg, að
eiginkona Abrahams Lincoln,
forseta, keypti hjá Stewart
ýmsar vörur til að flikka upp á
innbúið í Hvíta húsinu.
# IXIýjar verzlunar-
miöstöðvar
John Wanamaker í Phila-
delphia sá þá miklu möguleika,
sem fólust í þessum nýju verzl-
unarháttum. Árið 1865 bauð
hann viðskiptavinunum trygg-
ingu fyrir endurgreiðslu, ef
varan líkaði ekki. Árið 1878
stofnaði hann mikla verzlunar-
miðstöð í byggingu, sem áður
hafði verið notuð sem vöruhús
í þágu Pennsylvania-járnbraut-
arfélagsins. Síðar meir tók
Wanamaker við rekstri Stewart-
verzlunarinnar í New York og
fór að heyja samkeppni við hin-
ar miklu verzlunarmiðstöðvar
Macys og Gimbels.
Auglýsingar í blöðum og
timaritum jukust í takt við
þessa þróun og varð aukningin
80% á áratugnum 1880—90.
Verzlanir lýstu vörum sinum,
sýndu myndir af þeim og birtu
verðlista í stórblöðunum svo að
kaupendur gætu valið úr vör-
um og borið saman verð heima
hjá sér áður en farið væri á
búðarráp. Jafnframt þessu átt-
uðu kaupmenn sig á að búðar-
ferðirnar gátu verið grundvöll-
ur fyrir góða auglýsingu. F.W.
Woolworth, sem setti á stofn
keðju verzlana á níunda ára-
tug síðustu aldar og kunnar
urðu fyrir lágt vöruverð, á-
minnti framkvæmdastjóra sína
um að auglýsingarnar þeirra
væru í búðargluggunum og á
borðum verzlananna. Athafna-
sömustu kaupmennirnir
skreyttu verzlanir sínar til að
gera verzlunarferðina skemmti-
lega reynslu fyrir kaupendur
og buðu upp á sérstakar
skemmtidagskrár eftir árstíð-
um, t.d. með kórsöng fyrir jólin.
Útsölur voru hafnar til þess að
losna við gamlar birgðir og laða
að kaupendur, þegar sala lá
annars niðri. „Gefið frúnni það
sem hún vill“ voru hvatningar-
orð eins smásalans og gáfu góða
raun.
Samtímis því að verzlunar-
miðstöðvar blómguðust í stór-
borgunum og eftirlíkingar
þeirra í smærri bæjunum,
ruddi nýtt verzlunarform sér til
rúms. Þetta voru sérverzlanir
sem hlutafélög áttu í allmörg-
um bæjum og þorpum. Það
voru svonefndar keðjuverzlanir
í eigu Great Atlantic & Pacific
Tea Company, sem stofnað
hafði verið 1858. Upphaflega
seldi það te og kaffi á lágu
FV 6 1976
21