Frjáls verslun - 01.04.1980, Blaðsíða 17

Friedrich Hayek flutti hér tvo
fyrirlestra, annan í boði Viðskipta-
deildar Háskóla íslands, hinn í
boði Félags frjálshyggjumanna, en
hann var gestur þess á fslandi. í
tilefni komu hans gáfu Almenna
bókafélagið og Félag frjálshyggju-
manna út frægustu bók hans,
Leiðina til ánauðar, þar sem hann
leiðir rök gegn sósíalismanum,
áætlunarbúskap og óhóflegum
ríkisafskiptum, í íslenzkum búningi
Hannesar Hólmsteins Gissurar-
sonar sagnfræöings.
Koma Hayeks til landsins vakti
mikla athygli, enda eru skoðanir
hans hressilegar, ög maðurinn er
sjálfur furðulega ern, en hann er
að verða 81 árs. í fyrirlestri sínum í
Háskólanum sagði hann, aö ríkis-
stjórnir vestrænna lýðræðisþjóða
hefðu brugðizt þeirri skyldu sinni
að stjórna peningamálum af viti og
þess vegna væri rétt aö taka af
þeim einkaréttinn til þess. Verð-
bólgan síðasta áratuginn væri
óstjórninni í peningamálum að
kenna og hana yrði að lækna með
snöggu átaki, því að stjórnmála-
menn misstu alltaf kjarkinn, ef
hægfara lækning væri reynd.
Hayek sagði í fyrirlestri sínum á
málþingi Félags frjálshyggju-
manna, að kenning ,,miðju-
manna" ístjórnmálum um „bland-
að" hagkerfi væri rökvilla. Þeir
skildu það ekki, að dreifing lífs-
gæðanna yrði eins að fara eftir
markaðslögmálunum og fram-
leiðsla þeirra. Hann sagði, að ein-
ungis væri til tvenns konar skipu-
lag — markaðsskipulagiö, þar
sem framleiðslutækin eru íséreign
og framleiðendur keppa hver við
annan á markaði, og miðstjórnar-
skipulag sósíalista, þar sem fram-
leiðslutækin eru í sameign (þ.e.
eign ríkisins) og valdsmenn taka
ákvarðanir um notkun þeirra.
Hayek sat hér hádegisverðar-
boð Viöskiptadeildar, kvöld-
veröarboð Seðlabanka Islands,
Félags frjálshyggjumanna og
Verzlunarráðs íslands, ók til Þing-
valla og flaug til Vestfjarða, þar
sem hann skoðaði hraðfrystihúsið
í Bolungarvík og hitti að máli eina
elztu kempu einkaframtaksins á
(slandi, Einar Guðfinnsson út-
gerðarmann, sem er ári eldri — er
aö verða 82 ára. Hann sagði
fréttamönnum, að hann væri að
skrifa bók, sem ætti að heita ,,Of-
metnaðurinn óskaplegi" (The Im-
mense Conceit), þar sem hann
sýndi, að sósíalisminn væri ekki
önnur stjórnmálastefna en frjáls-
hyggja, heldur rangur frá fræði-
legu sjónarmiði séð, misskilning-
ur.
Bók Hayeks, Leiðin til ánauðar,
var mjög umdeild, þegar hún kom
fyrst út 1944, en er nú orðin sígild í
sögu stjórnmálahugmyndanna.
Hayek ver í henni skipulag einka-
framtaks, séreignar, atvinnufrelsis
og samkeppni og færir rök fyrir
því, að það sé nauðsynlegt skilyrði
fyrir almennum mannréttindum og
fullu lýðræði, þannig að þau verð-
mæti hljóti aö glatast í hagkerfi
sósíalista. Hann segir einnig, að
menn hafi misskiliö nazismann,
því að hann sé í rauninni ein grein
sósíalismans.
Hayek segir á einum stað í bók-
inni:
Unga kynslóðin hefur alizt
upp í heimi, þar sem andi við-
skipta og einkaframtaks hefur
verið í litlum metum í skólum og
fjölmiðlum og talið ósiðlegt að
safna gróða. Þeir, sem veita
hundrað mönnum vinnu, eru
taldir arðræningjar, en litið er
upp til hinna, sem skipa hundr-
að mönnum fyrir.
Það hefur verið Hayek áhyggju-
efni, að menntamenn hafa margir
veriö fjandsamlegir einkaframtak-
inu og ekki skilið, hvaða lögmálum
framleiðsla og viðskipti lúta. Hann
lýkur bók sinni á þessum orðum:
Fyrstu tilraunir vorar til að
skapa heim frjálsra manna hafa
mistekizt, en vér megum ekki
hætta þeim. Leiðarstjarnan
hlýtur að vera hin sama og a'
nítjándu öld, að stefna einstakl-
ingsfrelsis er eina stefnan fram
á við.
Hayek hefur samið fjölda bóka,
enda er hann heimskunnur fræði-
maður, doktor í lögfræði og hag-
fræði og hlaut reyndar nóbels-
verðlaunin í hagfræði 1974. í bók-
inni Individualism and Economic
Order gagnrýnir hann kenningu
sósíalista hagfræðilega. í bókinni
Capitalism and the Historians
hrekur hann þá söguskoðun
sósíalista, að verkamenn hafi tap-
að á kerfi einkaframtaksins, sem
spratt upp á átjándu og nítjándu
öld. í bókinni The Constitution of
Liberty gerir hann skipulega grein
fyrir skoðunum sínum á eðlilegu
hlutverki ríkisins í nútímaskipulagi.
í bókinni A Tiger by the Tail skrifar
hann um verðbólgu, orsakir henn-
ar, afleiöingar og ráðin við henni. I
bókinni Denationalization of
Money reifar hann hugmyndir sín-
ar um nýskipan peningamála, og í
nýjustu bók sinni, Law, Legis-
lation and Liberty, sem kom út í
þremur bindum á árunum 1973 til
1979 (síöasta bindið að honum
áttræðum), gagnrýnir hann sam-
keppni stjórnmálamanna þing-
ræðisríkja, um atkvæðin, sem þeir
nota almannafé til að afla sér, og
leggur til breytta skipan stjórn-
mála.
Hayek er tvímælalaust einn
merkasti stjórnmálahugsuður
þessarar aldar, og mikill fengur var
að því fyrir Islendinga, ekki sízt þá,
sem fylgja atvinnufrelsi og einka-
framtaki, að fá hann til landsins.
Vonandi verður heimsókn hans til
þess að breyta hugmyndum
manna um stjórnmál, sem hafa
síðasta áratuginn sokkið í far
skæklatogs hagsmunahópa og
hrossaprangs stjórnmálamanna.