Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1961, Blaðsíða 36

616
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
snjódrífa væri, og illviöris hvíta-
hrímsþoku umhverfis höfuð hans
og gullkórónu. Þeir mæltust við
stefjum, er orkt hefir Matthías
skólapiltur Jochumsson. Að loknu
þessu samtali goðanna, staðnæmd-
ust þeir enn á leiksviðinu frammi
fyrir áhorfendum, á meðan sungið
var margraddað kvæði, orkt af
þeim Árna lögregluþjóni Gísla-
syni og skólapilti Matthíasi Joch-
umssyni“.
Eins og á þessu má sjá, var
reynt að hafa ýmsar nýungar á
leikkvöldunum gestum til skemmt-
unar, og til þess að gera þær eftir-
minnilegri. Og fólk sótti sýning-
arnar vel, var leikið 14 kvöld og
oftast húsfyllir, og er það merki-
legt þegar þess er gætt hvað bæ-
arbúar voru fáir.
En aðalviðburður ldíksýning-
anna var þegar sýndir voru „Uti-
legumennirnir" (Skugga-Sveinn)
eftir Matthías Jochumsson. Er
mikið hrós um þann leik í „Þjóð-
ólfi“. Þar segir um leikinn að
„fegurðarkostir hans sé margir og
verulegir, hvergi misst sjónar á
frábrugðnum aldarhætti (17. öld)
og hugsunarhætti, málið lipurt og
ljóst og eigi sízt vísurnar eða
kvæðin. Hið einkar fagra og vand-
aða leiksvið Sigurðar málara gerði
eigi all-lítið að hefja og skýra
skáldskapinn í leiknum. Hið sama
má segja um alla leikendur að
þeir höfðu lagt sig fram“.
Skugga-Sveinn vann því þegar
sigur og ekkert leikrit mun hafa
verið oftar sýnt hér á landi. Og
það sýnir bezt ódrepandi vinsæld-
ir hans, að nú eftir hundrað ár
hefir sjálft Þjóðleikhúsið valið
hann til sýningar á jólunum.
— ★ —
Á þessum árum veitti danska
stjórnin bæarstjórn Reykjavíkur
leyfi til þess að koma á fót bama-
skóla. Hafði þá enginn bamaskóli
verið hér í 14 ár, eða síðan 1849
að danska stjórnin ákvað að skól-
inn í gömlu lóskurðarstofunni
skyldi ekki lengur fá neinn styrk
úr Thorkillisjóði. Þar hafði bær-
inn þá haft ókeypis húsnæði. En
nú var ekkert húsnæði til handa
skólanum. Þó rættist skjótt úr
þessu. Kaupmennirnir P. C.
Knudtzon og C. Fr. Siemsen sýndu
þá rausn að gefa bænum hús
Flensborgarverslunar. Þetta hús
höfðu þeir keypt þegar Moritz
Biering kaupmaður fórst 1857, til
þess að tryggja að þar risi ekki
upp ný verslun, er gæti orðið
þeim örðug í samkeppninni. Þeir
höfðu sjálfir ekkert við húsið að
gera, og þannig varð þá gróða-
fíkn þeirra bænum til happs.
Skólinn tók til starfa 1. okt.
1862 og var Helga E. Helgesen
guðfræðingi falin skólastjórn.
Þarna var skólinn svo í 20 ár. Þá
var húsið rifið og reist nýtt skóla-
hús úr steini. Helgi Helgason tón-
skáld og smiður vann að því að
leggja skífuþak á hið nýa hús'. Og
sem hann sat þar uppi við vinnu
sína, varð honum það óhapp að
missa eina skífuna úr höndum sér,
en hún þeyttist niður af þakinu
og kom niður á götuna með háum
bresti og fór í mola. En tónskáldið
fann eitthvert hljómfall í þessu,
söngeyra þess fann það sem aðrir
hefði ekki heyrt, og hann söng
með skífunni: „Buldi við brestur“
— fyrstu Ijóðlínuna úr kvæði
Hannesar Hafstein um Skarphéð-
inn í brennunni. Og svo fannst
Helga að þetta gæti orðið ágætt
upphaf að lagi við kvæðið, og til
þess að gleyma því ekki, rispaði
hann nóturnar með nagla á þak-
skífu hjá sér. Þannig varð til lag-
ið, sem mikið hefir verið sungið
og allir kunna. Þetta gerðist uppi
á þaki á húsi því þar sem lög-
reglu^töðin er nú.
— ★ —
Samvizka bæarins var „Þjóð-
ólfur“ og nú var Jón Guðmunds-
son ritstjóri hans. Blaðið var
stofnað 1848 og var frá upphafi í
andstöðu við stjórnarvöldin. Var
því hvað eftir annað gefið út
stjómarblað, sem átti að ganga af
Þjóðólfi dauðum. Fyrst voru það
Landstíðindin, en þau lifðu ekki
nema rúm tvö ár (1849—51). Þá
komu Ný tíðindi og þau lifðu árið
(1851—52). Síðan kom Ingólfur og
hann lifði í rúm tvö ár (1853—55).
Og nú höfðu höfðingjarnir í
Reykjavík stofnað blaðið íslend-
ing 1860. (Hann lifði til 1864).
Þjóðólfur átti alltaf undir högg
að sækja, því að hann var prent-
aður í Landsprentsmiðjunni, og
þar réðu stiftsyfirvöldin öllu.
Gengu þau hart eftir því, að hvert
blað væri borgað jafnóðum, en
stjórnarblöðin sættu betri kjörum.
Það sýnir því vinsældir Þjóðólfs
meðal almennings, að hann skyldi
standast þessa glímu. Auðvitað
átti hann alltaf örðugt uppdrátt-
ar, og árið 1859 var ritstjórinn
mjög á báðum áttum um hvort
hann ætti að halda útgáfunni
áfram, aðallega vegna vanskila
kaupenda. Þó varð það úr að hann
helt áfram, ognæsta árhefir þetta
eitthvað lagast, því að þá segist
hann hafa 1180—1190 kaupendur
sem borga blaðið skilvíslega, en
á þó stórfé hjá vanskilamönnum.
Þessi útbreiðsla blaðsins er von-
um meiri þegar þess er gætt, að
allir íslendingar voru þá færri en
Reykvíkingar eru nú. Póstgöngur
voru erfiðar, menn höfðu lítt van-
ist blöðum og þóttust hafa annað
þarfara að gera við peninga sína
en eyða þeim í blaðakaup, enda
var þá mikil fátækt hvarvetna.