Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1985, Blaðsíða 10

Mynd/Valgarður Gunnarsson
Smásaga
eftir Ólaf St. Pálsson
Um þessar mundir hafði ég ekkert pláss
og fannst reyndar ágætt að taka mér
ofurlitla hvíld frá siglingunum, enda
var fjárhagurinn sæmilegur. Ég leigði
herbergi hjá gyðingafjölskyldu í
sautjánda stræti í Brooklyn en eyddi
oft hluta úr degi í sjómannaheimilinu
í Sullivanstræti. Þar söfnuðust Norðurlandasjómenn
saman og hitti ég þar því oft fyrir gamla skipsfélaga
og vini, jafnt íslenska sem erlenda. Meðfram var ég
þarna að leita mér að stýrimannsplássi á einhverju
Norðurlandaskipi.
Einn daginn sat ég í setustofunni og las skandinavísk
blöð þegar ég varð allt í einu var við að maður stóð
fyrir aftan mig og las forsíðugrein Dagens Nyheter
yfir öxl mína. Greinin fjallaði um endalok skemmti-
ferðaskipsins Prederik VIII., sem hafði sokkið eftir
árekstur á Eyrarsundi. Ég sneri mér við og leit framan
í manninn. Hann var á miðjum aldri, hárið var grá-
spengt. Við horfðumst í augu og ég fann undir eins
fyrir gamalli óþægindatilfinningu. Hrollur fór um mig
og það var eins og mér kólnaði skyndilega. Ég þekkti
þetta augnaráð. Hins vegar kom ég eiganda þess ekki
strax fyrir mig. En svo rifjaðist það upp fyrir mér.
Nokkur stund leið án þess að komið væri til dyra, svo
ég bankaði á ný á káetudyrnar. Hark heyrðist inni í
klefanum og enn leið drjúg stund uns rifa opnaðist á
dyrnar og varpaði mjórri ljósrák þvert yfir gólfið á
rökkvuðum ganginum. Svo hvarf ljósrákin snögglega,
er skuggi manns byrgði ljósið innan úr klefanum.
m
„Góða kvöldið, herra skipstjóri, — ég er Eiríkur
Níelsson, fyrsti stýrimaður." Dyrnar opnuðust upp á
gátt og hann stóð í dyrunum og horfði beint framan í
mig. Mér fannst eins og mér kólnaði skyndilega. Það
var eitthvað við augnaráð hans, sem vakti einkennilegan
ugg eða jafnvel hreinlega ótta innst inni. Þó var það
hvorki hvasst né kalt, heldur miklu frekar hlutlaust.
En augun voru einkennilega sljó. Ég var þó viss um að
það var ekki fyrir tilverkan lyfja eða áfengis.
„Það er allt að verða klárt, herra skipstjóri. Við erum
búnir að kola og það verður búið að ná upp dampi eftir
hálftíma. Þá verðum við ferðbúnir." „Gott,“ sagði nýi
skipstjórinn, við skulum ræða málin uppi í brú eftir tíu
mínútur." Rödd hans var fremur dimm og karlmannleg,
rödd manns sem vanur var að stjórna og gefa skipanir,
— dæmigerð skipstjórarödd. Um leið og hann ávarpaði
mig brosti hann kurteislega, eins og menn gera er þeir
vilja koma á góðu samstarfi frá upphafi. Brosið var
kumpánlegt, næstum því vingjarnlegt, en náði þó engan
veginn að útmá áhrifin sem hið undarlega augnatillit
hafði á mig.
Við litum báðir fram eftir ganginum, er þaðan barst
skarkali og hlátur. í rökkrinu sáum við þrjá menn koma
niður úr þröngu svörtu stigagatinu. Síðustu áhafnar-
meðlimirnir voru að koma um borð eftir knæpuráp
kvöldsins.
Skipstjórinn fór svo inn í klefann og lokaði dyrunum,
en ég gekk út ganginn. Um leið og ég smeygði mér
meðfram viðarþilinu framhjá mönnum, sem fylltu út í
þröngan ganginn, kastaði ég á þá kveðju. Það leyndi
sér ekki að þeir voru talsvert ölvaðir. Þeir notuöu
tækifæriö þótt viðdvölin væri stutt og þetta aukahöfn.
Ég láði þeim það ekki. Ef öðruvísi hefði staðið á, hefði
ég eflaust gert það sama. Kaupmannahöfn var með
fjörugri höfnum til að létta sér upp. Ég hefði án efa
farið með hinum yfirmönnum skipsins á einn eða fleiri
næturklúbba í borginni þetta kvöld, — Lorry, Tip Top
eða Phönix, við eðlilegar aðstæður. Við fórum oftast
saman á slíka staði. Undirmennirnir létu sér hins vegar
yfirleitt nægja ódýrari staðina kringum höfnina, að
minnsta kosti þegar ekki var höfð lengri viðdvöl.
En ég hafði ekki átt þess kost að fara neitt að þessu
sinni og reyndar var mér sama um það. Ég bar ábyrgð
á skipinu og hafði séð um stjórn þess eftir að Egenes
skipstjóri slasaðist um hálfs annars dags siglingu frá
Kaupmannahöfn. Honum hafði nú verið komið á sjúkra-
hús. Hann hafði hlotið talsverð meiðsL enda var hátt
fall af háþilfarni niður í drukknu hólf. Ég hafði svo séð
ajveg um stjórnina þann sólarhring, sem beðið var eftir
skipstjóra til að taka við. Reyndar hefði ég, samkvæmt
almennri venju við slíkar aðstæður, átt að taka alveg
við skipinu. En félagið afréð að setja heldur annan
skipstjóra yfir það. Sennilega var það gert vegna þess
að ég hafði nýlega verið hækkaður upp í fyrsta, og svo
var ég íslendingur og hafði ekki verið í þjónustu félags-
ins nema ellefu mánuði. Auk þess hafði stórt félag eins
og Sameinaða gufuskipafélagið ávallt nóg af mönnum
til að setja í svona stöður. Skipið lá enda ekki lengi
skipstjóralaust.
Ég held að ég hafi verið feginn öðrum þræði, að vera
ekki settur yfir skipið. Það var illa lestað. Við höfðum
lestað timbur í Happaranda í Austursjó og það var með
mjög háan þilfarsbúlka, sem festur var með keðjum og
vírum. í þannig ástandi var Amazone ekkert lamb að
leika við ef það fékk á sig eitthvert veður að ráði.
Það voru mikil viðbrigði að koma út á brúarvænginn
innan úr hlýjunni í stýrishúsinu. Þótt ég reyndi að
halda fast við hurðina þegar ég lokaði henni, skellti
vindhviða henni aftur af miklu afli, þannig að regndrop-
arnir utan á rúðunni þeyttust beint í andlitið á mér. Ég
helt í einkennishúfuna á höfðinu með annarri hendi en
um ískalt, blautt tréhandriðið með hinni, og staulaðist
niður stigann, niður á þilfar eins hratt og mér var unnt.
Ég flýtti mér aftur eftir því. Regnúðinn gegnvætti
jakkann að aftan í einni svipan og öðru hvoru löðrung-
aði skvetta af sælöðri mig, þótt ég reyndi að grafa
andlitið niður í kragann. Á miðri leið rakst ég næstum
á Olson, fyrsta vélstjóra. Þótt andlit hans væri nær
algjörlega hulið af úlpuhettunni, var hann auðþekktur
af breiðum öxlum og silfurbúinni lokpípunni, sem stóð
út úr hettunni. Honum tókst undravel að fóta sig á hálu
þilfarinu og kom arkandi móti vindi með báðar hendur
djúpt í vösunum. „Olson," kallaði ég, og hann stað-
næmdist undir eins og sneri sér í hálfhring til að sjá
hvaðan kallið kom. Annað augað skimaði út um lítið
opið á hettunni og hann minnti mig á leitandi sjónpípu
kafbáts. „Hvernig stendur regúlatorinn sig?“ ösicraði ég
til að reyna að yfirgnæfa ærandi hávaðann frá yfir-
breiðslunni á lífbátnum, sem næstur okkur var. Hún
hafði losnað upp öðrum megin og slóst til í vindrokun-
um. „Hann er lélegur, en endist vonandi uns við kom-
umst í höfn, fyrst búið er að draga úr ferðinni." Hann
hrópaði svarið út á milli samanbitinna tannanna, sem
héldu pípunni í skorðum. „Gott,“ svaraði ég, — „látið
þér vita ef eitthvað breytist." Þetta var í sjálfu sér
óþörf áminning. Svar hans hvarf í vindgnýinn, suðandi
dyninn frá öldunum, sem stafn skipsins skar í sundur
og höggin frá yfirbreiðslu lífbátsins. Olson dró aðra
höndina upp úr vasanum og veif aði henni kæruleysislega
til kveðju. Svo stakk hann henni niður aftur og hélt
áfram ferð sinni fram á, reikandi eins og drukkinn
maður á vaggandi þilfarinu. Ég hljóp af stað og komst
að dyrunum milli vindhviða og beið meðan sú næsta
gekk yfir. Þá reif ég upp hurðina og tróð mér inn. Hún
skall aftur og þeytti mér inn á vel upplýstan, viðar-