Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 7
Jólaguðspjallið
í þýðingu Odds
V
JtJCMí
MOttlrtíJ Irtrttt
wifffune
i
GteSwtiá)
et nt núíí
bapi þac «8
cft x »t«ö
leat!> bíiöt
Híí ð«&i«
0. %[ica&
2tnif c.jpunU
íT^jnVt P b.JC tllrt þin t>ogil/4t J5 bí& giccf V>é
IWl pt4 2Uiíaranuiii 2tugufío/1. bcmmii atlt
(Tyltoi íTatt fFtipajt/ x f(Ti (Trtttt þopjr
fyrft vpp bia Cthiio fcm fa rac láofliortiarc i
©vri.t/'t allcr poro <tt ti.t fig/bucrttl finarbotg*'
þ<t poct IJofcpb rtp ©alilcrt w; borginc riatia#
cctþvpp i 3u0cam til ©auiöj borgarsticcFalj
lajt &etl}éltm/ ap þui at baií vac ap buft -t Fyní
2>rtuiö?/rttbntia5>iffg þacnjcDtiTlatiu fitic pcf
tar Fuou o licttre.
i£n f gtortnjt/ þa þau voru þar/atþ; öagac
piitlunoujt cö bu fFyltöi p^öa/t b»n p^öDifirt
pcú gctiii fon/t wapöi bn i rcipG/t lagöi bii niot
i2Joeuit J/þutrtt þun ptccí eácct rtiirtt rum J b«rt
bcrgtno.
d>g piarbírDrtt vórti þðt ifðmrtbfgDuc lagiwnt
granörtiirt viö pirtcbufin/fcm vacöucittu z vorftu
ypUcc biocö (iiic/-t Qiat atiKmgd! Drottms fioD
þia þm/tguöj birtiliomaDiFringúþa/t þt vjöu
rtp iujcFIú otta br^ööcc/tcingcKififagöi tilft*
cigifFulu þiccbr^örtjt/eíirtct/þuiatcgboört
Di myEni pognuo/ þrtíi cc (Tíccollm IjD/ þui t Dag
« jDtlrtufnarm p<*DDt/ 0otatecFn(it ff>tottmí
borg ©aulDy/ z bupitþ ttl mercFm/ þtcr munu
piiia barnit ircipum vaptt/ -tlagt vcca i 3<»tu»
na z iapnfFtótt þa var þ <tr t)ia iemglinúmjcFctl
piolöi bimncfFrrt bct fticttð fcm lopuöu guö/ z
fogOu/IDjrö (Tc guöi i vppb<j(Dú/t pnDt<t3oti
Ou/t tnoiíum goourtte, sjc
(Dgtfþrtcc<£ingMcncr ponipc« þm aptttil
birtime/toluöu birörtrncc fin a milU ;gongu v<>c
rtlít til 25etþ!eþc t eirtum þrtu mcccfi ec þatþa*
prt |Tieb
Annar kapítuli
En 4» það bar til á þeim dögum að það boð gekk út
frá keisaranum Ágústo, það heimurinn allur skyldi
skattskrifast. Og þessi skattur hófst fyrst upp hjá
Kýreno sem þá var landstjórnari í Sýria. Og allir fóru
að tjá sig, hver til sinnar borgar. Þá fór og Jósef af
Galílea úr borginni Naðaret upp í Júdeam, til Davíðs
borgar, sú er kallast Betlehem, af því að hann var af
húsi og kyni Davíðs, að hann tjáði sig þar meður
Maríu, sinni festarkvon óléttri.
En það gjörðist þá þau voru þar að þeir dagar
fullnuðust eð hún skyldi fæða. Og hún fæddi sinn
frumgetinn son og vafði hann í reifum og lagði hann
niður í jötuna því að hún fékk ekkert annað rúm í
herberginu.
Og fjárhirðar voru þar í sama byggðarlagi um
grandana við fjárhúsin, sem varðveittu og vöktu yfir
hjörð sinni. Og sjá, að engill Drottins stóð hjá þeim,
og Guðs birti ljómaði kringum þá. Og þeir urðu af
miklum ótta hræddir, og engillinn sagði til þeirra:
Eigi skulu þér hræðast, sjáið, því að eg boða yður
mikinn fögnuð, þann er sker öllum lýð, því í dag er
yður lausnarinn fæddur, sá að er Kristur Drottinn, í
borg Davíðs. Og hafið það til merkis: Þér munu finna
barnið í reifum vafið og lagt vera í jötuna. Og jafn-
skjótt þá var þar hjá englinum mikill fjöldi himneskra
hersveita sem lofuðu Guð og sögðu: Dýrð sé Guði í
upphæðum og friður á jörðu og mönnum góðvilji.*
Og «|» þá er englarnir fóru frá þeim aftur til himins,
töluðu hirðarnir sín á milli: Göngu vær allt til Betle-
hem og sjáum þau merki er þar hafa skeð og Drottinn
hefir kunngjört oss. Og þeir komu með skunda og
fundu Maríu og Jósef og barnið liggja í jötunni. En þá
er þeir höfðu það séð, víðfrægðu þeir það orð út sem
þeim var sagt af þessu barni. Og allir þeir það
heyrðu, undruðust það hvað þeim var af hirðurunum
sagt. En María varðveitti öll þessi orð og rótfesti í
sínu hjarta. Og fjárhirðarnir sneru aftur, dýrkandi og
lofandi Guð um allt það hvað þeir höfðu heyrt og séð
og eftir því sem þeim var til sagt.*
4»á jólanóttina í
náttmessunni
&
Úr fyrra pistli
Páls til Korinthos
Að neðan er textinn, sem hefst við upphafsstafinn,
færður til nútíma stafsetningar.
fym e.palspifiilt
mcmcc »c/ci cirn timituar v*ri f a Inamiff/cff nbmii
mccnccmðrgcccn ItFrtHii/icttn/ pt augatma cigi fcigtrt
þcnötnccg þacp þinctgi vtö/coaþrt • i mot bópnöit ttl
potanrt/«ig þarpcigt jö.jcmjcflut'cilöt þtlimcrltFam/
nnfacofffjna?t bccjlTuajtcc vcca f t cru nauffjníigait
rrt þa vuccctFnúo ttctugajM / {m fomú Uggiú vicr/
tttcdrtúfömrt tilt þccöolfcruiytc at/viröu v:crmc(Fft
þceéojrptyört/fucpa þlfctgi vtD/cn guö þcpccltfam
«r»’»0 saman tcmgttgepit fm nauDfyma bmúbtif mc
fCrtióma s° at cingcii a quí ung fic rtlda-i «nú/ bcUot Þ
þrtcclim:in bccrt ttpggiu p jrcoorú/tcp cirn limttn Uöi
frtltört rtllccliinccnct m-tcp ctmilimnú vcröt(omcv<t
ttt/ fa aampagn* bifl <? 11« Iimoscj t£n f i.c cjut
Fci|t liFamc t vt Umct bucc cpttciiiic DcitlD tguD bepct
fctt t fopnuöin ipjrflu pofiuta/ þa fpanufí/i f riöta m<»
trt l<j;tipcöt/cptcrt þc ei Fccpra vcrcFtn giora þat n$r(l
þa mj l^faittgf girtpucm*" / f> a viö bwlpacana/ f o fti*
rnmanrt/þrt mrtrgbrtttuD túgu molin/cru f r allcr pojta
Irtr/cra fc ollcr |p.?rt’cn/cru 11 allcc l^ripröt tru fr rti
Icc þcmeú ei Frapta vcrctm ciota/coa pr el ItyFmngf
gtoptnrtbrtprt talrt þírtlIccmörgDattuDuigunial/ftMirt
þtrtllccvt at Icggirt/eptcr pjlgitnubmú bt(lu gtopttni
91 #«* % þrtt til vil cg vifa jDtvcg þflm ax>ta rit| <£ap
Ha 94 _____ <!> «t V cg talrtOi tunpt mafíafia z ciitgian*
e<tf « rasn CA bcpört ccFiF<yrlciFafi favfyti eg ei afiar
þ* tíl* f §>»*3 j b'iómanöi malmut cot bucfl««Dl biaflrt z þo
grtng f WtiBTi ai «g bcpDa fpaDom-z vtlVc «lla Icrnört biutl
og rtlla ^jnfcmt b*pbi a|!rt tru e* <tt cg piol
fn vi fi40 prtitDi cn þcpDa ctfi FmJciFrtfi/þa »9« ‘0 at
Fcrtt þo at <0 g^prt rtllrtt minat cigt p<u«íFú -t cg yfj
uergoipi min Ufrtmit evo rtt cg bryiie -r bcp öa rcFt
F<ýr lciFrtfi fa v*n micr p cingcn nyttfcmö/ F<?.T<iFtifi
cc Vdittmoöt/ x goDutUrtDt/ í<5ifl-iftttf crctgi intinf
br/gin / FfltMjin giotip *<*(« tllmðnUgrt/ dgi 'M»
Þrettándi kapítuli
Þó að «í» eg talaði tungur mannanna og englanna,
en hefða ekki kærleikann, þá væri eg sem annar
hljómandi málmur eður hvellandi bjalla. Og þó að eg
hefða spádóm og vissi alla leynda hluti og alla skyn-
semi og hefði alla trú svo að eg'fjöllin úr stað færð ,
en hefða ekki kærleikann, þá væri eg ekkert. Og þó
að eg gæfa allar mínar eigur fátækum og eg yfirgæfi
minn líkama svo að eg brynni og hefða ekki kærleik-
ann, þá væri mér það engin nytsemd. Kærleikurinn er
þolinmóður og g^ðviljaður. Kærleikurinn er eigi
meinbæginn. Kærleikurinn gjörir ekkert illmannlega.
Eigi blæs hann sig upp, eigi stærir hann sig. Eigi leitar
hann þess hvað hans er. Eigi verður hann til ills egnd-
ur, hann hugsar ekki vondslegt. Eigi fagnar hann yfir
ranglætinu, en fagnar sannleikanum. Hann umber
alla hluti, hann trúir öllu, hann vonar allt, hann um-
líður alla hluti. Kærleikurinn hann doðnar aldri þótt
spádómurinn hjaðni og tungumálunum sloti og skyn-
seminni linni.
í bókarlok
þrtttsem aftrt ftHbli04Wt*fuÍTb» mrtrgprtltertfEo
jbroMfirffrt tfem et rot-x vppfpremi brufit <tlly bins
goDr/bfibdlií ollú grcirtú/iotibTörrufpjre jfcfu
tþtifli vrrDfFuIlDrtu) 49 fifie blctjaDre anDrtgtpt/
rtUreguo Oómflits gjDtfpialIigrc fpcP«/ffVó at þiec
sieut bui þ<pgtligcr i oltci.^tKriú guöi at fíe (op vm
nllöecrttcibpu HaDvorð IDcótbnsffie ttteD jDtíi
rtitDa Fi>tíc brQiít 31 211 f£ &
ÞtycFt vti iRdttuttttUguttt (lab y.o(/
cþýltbAf mier
fiibátt 3lp«liö/ aitno
feorwní/'ttP.&fl
þau sem alla andlega visku í yður margfalda.
En Drottinn, sá sem er rót og uppsprettubrunnur alls
hins góða, hann hélt í öllum greinum yður í hjörtu
(fyrir Jesú Kristi verðskuldan) af sinni blessaðri anda-
gift allri guðsdómsins guðsspjalllegri speki svo að þér
séuð honum þægilegir í öllu, hverjum Guði að sé lof
um aldir að eilífu. Náð vors Drottins sé með yðrum
anda, kærir bræður. Amen.
Prykkt útí konunglegum stað, Roskyld, af mér,
Hans Barth, xii. dag aprílis, anno domini mdxl.
Ummæli fræðimanna um
Nýja testamenti Odds
Gottskálkssonar
Á því leikur enginn vafi, að þýðing
Nýja testamentisins, sem Oddur Gott-
skálksson gerði á árunum 1536—1539,
og útgáfa þess árið 1540 er með því
merkasta í sögu íslensks máls og menn-
ingar.
Um það eru og allir þeir fræðimenn,
sem ritað hafa um Odd og þýðingu hans,
sammála, að öðru vísi væri komið fyrir
íslenskri tungu, ef siðskiptamenn hefðu
ekki brugðist svo slqótt við að þýða
Nýja testamentið og svo alla Biblíuna
skömmu síðar á íslensku.
Þeir lærdómsmenn, sem flallað hafa
um þýðingu Odds, ljúka upp einum
munni um ágæti hennar. Verður hér á
eftir vitnað í ýmis ummæli þeirra, svo
að menn geti gert sér nokkra grein fyr-
ir því, hversu mikið afrek hún var og
það á þeim tíma, sem íslenskri þjóð var
einna mest nauðsyn á varðveislu tungu
sinnar og þjóðemis.
„Enginn, sem vill kynnast sögu
íslenzkrar tungu, getur látið undir höfuð
leggjast að athuga Nýja testamenti
Odds Gottskálkssonar," segir Jón
Helgason í upphafi inngangs að riti sínu
um Nýja testamentið. Hann bendir í því
sambandi réttilega á það, að þetta rit
er „fyrsta bók íslenzk, sem komst á
prent, að minnsta kosti þeirra er varð-
veitzt hafa.“ Hins vegar segir hann
meira um vert, „að það er upphaf og
elzta fyrirmynd guðrækilegra rita á ís-
landi i lútherskum sið“. Mestu máli
skiptir þó að hans dómi, að Nýja testa-
menti Odds „átti sjér sjálft langa ævi
meðal lesinna bóka“. Hann rökstyður
þetta með því að benda á, að Guð-
brandur biskup Þorláksson tók það upp
í Biblíu sína árið 1584 og gaf það svo
út nær óbreytt árið 1609. Síðari útgáfur
Biblíunnar á íslensku fylgja mjög Guð-
brandi, þó að ýmsu hafi verið breytt í
textanum í tímans rás. Jón bætir svo
þessu við um Odd: „En ómurinn frá
honum er þráfaldlega mjög skýr, og
ýmsa talshætti úr Nýja testamentinu,
sem heita mega hveijum manni tamir,
hefur hann mótað á vora tungu í upp-
hafi, í sömu mynd eða mjög áþekkri og
vjer þekkjum þá nú.“
Páll Eggert Ólason kemst þannig að
orði um þýðingu Odds í riti sínu Mönn-
um og menntum: „Það verður . . . með
engri sanngimi fundið til foráttu þýð-
ingu Odds, að hann tekur gott og gilt
það orðfæri, sem tíðkaðist almennt um
daga hans. Hitt er miklu meira um vert,
að víða koma fýrir i þýðingu Odds kafl-
ar á svo fögru máli, að hviklaust má
skipa honum á bekk með þeim, sem
bezt rita íslenzku í sundurlausu máli
um hans daga og jafnvel þótt víðara
svið sé tekið, bæði fyrir og eftir.“
Sigurður Nordal prófesssor segir í
formála sínum fyrir ljósprentun Nýja
testamentis Odds, að Oddur hafí „kunn-
að íslenzkt mál sinnar tíðar ágætlega
vel og verið rithöfundur góður", enda
þótt hann hafi fengið mest af menntun
sinni erlendis. Síðan bætir Nordal þessu
við, og það lýsir vel hversu mjög hann
metur Nýja testamentið: „Þó að ýmsir
agnúar séú á máli hans, bæði í orða-
vali og orðaskipun, ef það er borið sam-
an við vönduðustu íslenzku fyrr og síðar,
þá er stíll hans svo svipmikill og mergj-
aður og mál hans svo auðugt, að enn
er unun að lesa guðspjöllin í þeim bún-
ingi.“
Steingrimur J. Þorsteinsson prófessor
minnist einnig á orðfæri Odds í ritsmíð
um íslenskar biblíuþýðingar, þegar hann
hefur rætt um ýmsa hnökra á þýðingu
Odds: „En skoðun min er sú, að Oddur
Gottskálksson sé einn af mestu stílsnill-
ingum, sem við höfum átt, hvað sem
einstaka málhnökrum hans líður. Orða-
forði hans er fima mikill, málið auðugt,
víða kjarnyrt, svipmikið ogtöfrandi. Það
býr yfir þeim helgihljómi, sem fáir
biblíuþýðendur okkar aðrir hafa náð.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1988 7